29. Акупацыйны рэжым нямецка-фаш. Захопнікау на тэр.Беларусі у 1941-1944гг. Калабарацыянізм

На працягу чэрвеня-жніўня 1941 г на тэр.Бел быў усталяваны акупацыйны рэжым, т.н. “новы парадак”. Мэта яго-татальная эканамічная эксплуатацыя Бел.дзеля патрэб Германіі, паступовая каланізацыя яе тэрыторый, германізацыя, высяленне і ў значнай ступені знішчэнне карэннага нас-ва. Ідэйн.асновай стала тэорыя чалавеканенавісцкая “расавая тэорыя”, якая сцвярджала перавагу арыйскай тэорыі над усімі іншымі народамі, неабходнасць пашырэння “жыццёвай прасторы” для немцаў і іх “права” на сусветнае панаванне. Адносіны акупантаў да беларусаў былі вызначаны ў плане “Ост”. Згодна з ім прадугледжвался 75% рускіх, беларусаў, украінцаў фізічна знішчыць, а астатнія 25% ператварыць у рабоў. Што датычыцца цыган і яўрэяў, дык іх чакала поўнае знішчэнне. Галоўным сродкам ажыццяўлення свакіх мэт фашысты зрабілі палітыку генацыду-знішчэнне груп нас-ва па тых або іншых матывах: за прыналежнаць да камуністаў або яўрэяў, за любое непаслушэнства акупацыйным ўладам. У Бел.было створана больш як 260 лагераў смерці. Адзін з іх каля вёскі Малы Трастянец (ён займае чацвёртае месца пасля Асвенціма, Майданака, Трэблінкі). Яўрэйскае нас-ва Бел.зганялася ў спец.месцы пражывання – гета. Гітлераўцы за час акупацыі правялі ў Бел.больш як 140 карных экспедыцый, у час якіх цэлыя раёны ператварыліся ў “зоны пустыні”. 22 сакавіка 1943-спалена Хатынь, паблізу Лагойска. Фашысты вывозілі сав.людей, асабліва моладзь.Таксама праводзілі карныя аперацыі (Котбус, Балотная ліхаманка). Акупанты адразу сталі на шлях фарміравання мясцовай адміністрацыі і паліц.падраздяленняў. Калабарацыянізм.З ліку беларускіх нацыян.дзеячоў, якія звязвалі свае надзеі з фашысцкай Германіяй, 22 кастрычніка 1941г, была створана Белар.народная самапомач (БНС). Кір-к: Ермачэнка. Мэта: клопат аб ахове здароўя і грамадская апека. Пазней былі далучаны пытанні адукацыі і культуры. Быў дадзены дазвол на адкрыццё пачатков.школ, дамоў культуры, чытальняў, бібліятэк. Рабіліся крокі па беларусізацыі, царкоўнага жыцця, выдаваліся чатыры бел.часопісы. Паступова быў створаны цэнтральны і мясцовы апарат Бел.нар.самапомачы. 22 чэрвеня 1943 быў створаны Саюз беларуск.моладзі (СБМ). Кір-к Ганько і Абрамава. Займаўся шырокай выхаваўчай работай у бел.нац.руху, але рэалізацыя яго ідэй была утпаічнай ва ўмовах акупац.рэжыму. 27 чэрвеня было абвешчана аб скліканні Рады даверу. Задача: апрацоўка і прадстаўленне акупац.уладам пажаданняў і прапаноў ад нас-ва.21 снежня 1943 замест Рады даверу была створана Беларуск.цэнтральная рада (БЦР). 23 лютага 1944 Готбэрг (змяніў на пасадзе БЦР Кубэ) загад аб стварэнні беларускай краявой абароны (БКА) і даручый БЦР правесці вайскову мабілізацыю. Ва ўмовах наступлення ЧА 27 чэрвеня 1944 быў скліканы 2 усебеларускі кангрэс, які намінальна абвясціў раду адзіным законным прадстаўніком бел.народа.

30. Падпольная барацьба і партызанскі рух у гады Вялікай Айчыннай вайны. Вызваленне Беларусі .

Найбольш.распаўсюдж.формай антыфаш.супраціўлення быў партыз.рух і падпольн.барацьба Арганізатары-камуністы, беспартыйныя, быўшыя воіны і камндзіры ЧА. Выдзял. Асноўн.баяв.адзінка- партыз.атрад –рота-ўзвод. Для выпаўнення спец.заданій утвараюцца дыверсійныя,развед.групы. На аснове партыз.атрадаў-партыз.брыгады. З перш.дзён акупацыі на тэр.Бел разгарнуўся рух супраць ням-фаш.захопнікаў. Чэрвень 1941- Пінскі партыз.атрад пад кір-вам Каржа. На тэрыт Акцябр.раёна Палес.вобла атрад пад камандаваннем Бумажкова і Паўлоўскага (1941-званне Герояў Сав.Саюза). У сураж.раёне Віц.вобл дзейніч.атрад пад кір-вам Шмырова. Усяго за ліпень-верасень 1941-430 атрадаў і груп. Вялікі ўплыў на размах партыз.руху – перамога ЧА пад Масквой (снежань 1941). У выніку ЧА прыблізіліся да тэр.Бел. На стыке ням.груп армій “Поўнач” і “Цэнтр” зроблены праход-Віцебскія вароты, якія праіснавалі да кастрычніка 1942. Ва умовах разгортвання масав.партыз.барацьбы актывізаваўся і падпольны рух. Яны падрывалі склады с боепрыпасамі, цэхі па рамонту баяв.тэхнікі. У чэрв. 1941 у мінску утвораны перш.падпольн.арганіз. якія аб’яўноўвае Мінскі падпольны гаркам КП(б)Б пад кір-вам Кавалёва. Потым: Аршанскі, Асиповицкі, Брэсцкі, Магілёўскі. Яны выпускалі газеты, лістоўкі антыфаш.зместу, рабілі дыверсійн.акты. У сакавіку-красавіку 1942 немцы нанеслі удар мінскаму падполлю. Аднак падполле не спыніла сваёй дзейнасці. Выпускалі газету “Звязда”, лістоўкі, мелі сувязь з падполлем Асіповіч, Оршы, Бабруйска і інш. У друг.палове 1943 мінскім падполлем было зроблено больш за 50 дыверсій. Тут знайшоў сваю смерць генеральны камісар Беларсі В.Кубэ (Мазанік, Осіпава, Траян). У Віцебску у 1941-42 дзейначала 56 падпольн.груп. адной з іх кіравала Харужая, якая была напраўлена сюда Бел.штабам партыз.руху. 13 лістапада 1942г.фашысты схапілі яе (Харужай-пасмертна званне Героя сав.Саюза) Асабліва актыўна дзейнічалі падпольшчыкі на чыгун.вузле. У Аршанскім чыгуначным дэпо дзейнічала група падпольшчыкаў пад кір-вам Заслонава (загінуў каля в.Купаваць 14 лістап.1941) У снежні 1941г брыкетна-вугальн.мінамі яна вывелі са строю некалькі дзесяткаў цягнікоў. У Зах.абласцях дзейнічалі антыфаш.арганізацыі. У Гомелі акт.барацьбу з ворагам вялі падп.групы на чыг.вузле, лесакамбінаце, гар.электрастанцыі. 8 мая 1942 г. у час падрыхтоўкі падрыва гар.электрастанцыі Барадзін, Шылаў і інш былі захоплены немцамі. У Магілёве актыўна дзейнічала падп.арганізацыя “камітэт садзеяння ЧА”, створаная у 1942г на чале з Матэ; з 1943-Крысевіч. Падпольшчыкі паспяхова правялі шэраг аперацый на чыг.станцыі, ЦЭЦ, дэпо. Вясна 1942-партыз.брыгада на чале з Машэравым (расонскае партыйна-камсам.падполле). З мэтай цэнтралізацыі і кіраўніцтва партыз.рухам у маі 1942 створаны Цэнтральны штаб партызанскага руху пад кір-вам Панамарэнка. Верасень 1942-Беларускі штаб партыз.руху пад кір-вам Калініна. Гэта дало магчымасць каардынаваць дзейнасць партыз.атрадаў і брыгад. У 1943 працягваецца канцэнтрацыя партыз.руху. З разрозненных атрадаў ствараліся брыгады. Партыз фарміраванні рабілі рэйды, вызвалялі целыя раёны і утваралі партызанскія зоны. Існавала болей 20: акцябрска-Любанская. Барысаўска-Бягомльская, Расонска-асвейская, полацка-лепельская і інш. Супраць зон фашыстамі б.арганізаваны карныя аперацыі (Котбус супраць Барысаўска-Бягомльск.і Пол-лепельск.зон). З красавіка 1943-пачынае дзейнасць 1-ая Беларуская партызанская брыгада пад камандаваннем Шмырова. Брыгада абараняла “Віцебская вароты”. Летам 1943 г. ЦШПД распрацаваў аперацыю «рэйкавая вайна». Яна пачалася з 3 жніўня і працягвалася да 15 верасня 1943- У Бел.чыгуначны рух быў паралізаваны на 30 сутак. З 19 верасня па 1 лістапада –другі этап- “Канцэрт”, калі ЧА уступіла на тэр.Бел. З 20 чэрвеня да поўнага вызвалення Беларусі (ліпень 1944) – трэці этап. Вялікую ролю у арганізацыі і дзейнасць партыз.і падпольн.руху сыгралі партыйн.і камсамольск.арганізацыі Беларусі. На тэр.Зах.Бел партыз.рух быў не такім актыўным. Тут існавала Армія Краёва, дзейнасцю якіх кіраваў эмігранцкі ўрад Польшчы. Найбольш крупным фарміраваннем АК быў Навагрудскі округ Асноўн.задача-адраджэнне польскай дзяржавы у межах 1939 г. Пасля заключэння у жніўні 1941 ваен.дагавора паміж СССР і ўрадам яны сумесна змагаліся супраць фашыстаў, але разрыв дыпламатычн.адносін сав.кіраўніцтва з камітэтам (вясной 1943) прывёў да канфрантацыі паміж АК і ЧА. АК пачала дзейнічаць супраць бел.партызан, якія не падтрымлівалі іх ідэю. Супраць захопнікаў вяло барацьбу і нас-ва акупірава.тэрыт.Бел. Мірн.жыхары забяспечв.партызан харчаваннем, медыкаментамі і інш.у 1943 прыняў удзел у партыз.руху дзед Талаш. Таксама подзвіг братоў Цубаў (Міхаіл быў застрэлены, а Іван завёў фашыстаў у дрыгву). Ваявалі і малалетнія: Ціхан Баран паўтарыў подзвіг Цубаў. Марат Казей (падарваў сябе гранатай, калі аказаўся у акружэнні). За тры гады барацьбы прын.удзел звыш 1 млн.патрыётаў, за мужнасць- больш за 140 тыс.партызан і падпольшч.ўзнагароджаны медалямі і Героямі. Мінск-1974- горад-герой. Вызваленне Беларусі ад нямецка-фаш.захопнікаў. На тэр.Бел сав.войскі ўступілі восенню 1943г. 23 верасня вызвалены першы раённый цэнтр-Комарын. У канцы верасня былі вызвалены Хоцімск, Клімавічы, Крычаў. 26 лістапада 1943 г. -Гомель, куды пераехаў ЦК КП(б)Б, СНК БССР и БШПД. У студзені-сакавіку была праведзена Калінкавіцка-Мазырская аперацыя, у выніку якой былі вызвалены Мозыр и Калинкавічы. У пач.чэрвеня 1944 лінія фронту на тэр.Бел.праходзіла на ўсход ад Полацка, Віцебска. Оршы, Магілёва і Бабруйска – беларускі балкон. Немцы стварылі моцную абарону і абараняць да апошняй магчымасці – Фатэрлянд (Айчына). Сілы ЧА былі аб’яднаны у франты: 1 Прыбалтыйскі (Баграмян), 3 Беларускі (Чарняхоўскі). 2 Беларускі (Захараў). 1 Беларускі (Ракасоўскі). Каардынаваў дзеянні Васілеўскі і Жукаў. 20 мая 1944 года Ген. штаб скончыў распрацоўку плана Бел.наступацельн.аперацыі “Баграціён”. Бітва за поўнае вызваленне Бел.пачалася раніцай 22 чэрвеня 1944. Нямецк.камандаванне чакала нападу з Украіны, але наступленне пачалося праз балоты. У наступленні удзельнічалі франц.лётчыкі эскадрыльі “Нармандыя-Нёман”. 24 чэрвеня абарончая лінія ням.войскаў была прарвана. 26 чэрвеня вызвалены Віцебск, Жлобін, 27-Орша, 28-Магілёў, Шклоў, Быхаў, Асіповічы. ЧА набліжалася да Мінска. 3 ліпеня 1944 1 і 3 Белар.франты вызвалілі Мінск. У выніку першага этапа Бел.наступ.аперацыі (23 чэрвеня-3 ліпеня) гал.сілы арміі “Цэнтр” былі разбіты. 4 ліпеня вызвалены Полацк, 5-Маладзечна, 16-Гродна. Вызваленнем Брэста (28 ліпеня) закончылася выгнанне ням-фаш.захопнікаў с тэрыт.Бел. У выніку другога этапа Бел.аперац. у канцы жніўня сав.войскі выйшлі да Рыгі, на гран.з Усходн.Прусіяй, на Нараў і Віслу. Вял.дапамогу у вызваленні аказалі партызаны і падпольшчыкі. У выніку паспяховай аперацыі на Бел., ЧА выгнала немцаў з СССР і пачала вызваленне народаў Еўропы. 16 красавіка 1945г войскі ЧА пачалі Берлінскую аперацыю, 30 красавіка-у рэйхстаг і ўзнялі Сцяг Перамогі. 8 мая 1945 Грманія падпісала акт аб безумоўнай капітуляцы. У жніўні 1945 на Далёкім Усходе ЧА з удзелам войскаў МНР разграмілі Квантунскую армію. 2 верасня Японія капітуліравала- канец другой сусветнай вайне.