Тұрғын үй ауасына тазалық баға критерийі
|
ауа бағасы |
м3 ауадағы микроорганизмдердің саны | |
|
жазғы режим |
қысқы режим | |
|
таза |
1500-ден аз |
4500-ден аз |
|
лас |
2500-ден көп |
7000-нан көп |
5. Жұмыс нәтижесі бойынша қорытынды жасаңыздар.
§ ТАПСЫРМАЛАР
1. Мына ғалымдардың қайсысы биосфера туралы ғалымды қарастырған. Дұрыс жауабын табыңыздар.
Ж.Б.Ламарк, В.И.Вернадский, Н.И.Вавилов, В.В.Докучаев, А.Н.Северцов, В.Н.Сукачев, Л.Пастер.
2. Көміртегінің көмірқышқыл газ түрінде атмосфераға түсу процесін атаңыз.
3. Жер шарындағы көмірқышқыл газының жалпы құрамы 1100 млрд т. Бір жылда өсімдіктер 1 млрд т көміртегі ассимиляциялайды. Шамамен осындай мөлшерде атмосфераға бөліп шығарады. Организм арқылы атмосфераға барлық көміртегі қанша жылда өтетінін анықтаңыздар (С-тің атм.салмағы-12, О-нің атм.салмағы-16).
4. Қандай пайдалы қазбалар заттары өткен кезең организмдерінің тіршілігінің өнімдері болып табылады?
5. В.И.Вернадскийдің тұрақтылық заңы қалай айтылады?
6. Эколог Ли Талбот:
«Біз өз ата анамыздан жерді мұраға алған жоқпыз, біз оны балаларымыздан қарызға алдық» деген. Бұл сөз нені білдіреді?
7. 43-суреттен биосфераның шекараларын көрсетіңіздер.
8. 13-кестені толтырыңыздар.
13-кесте
Кейбір антропогендік факторларының биосфераға әсері
|
адамның іс әрекеті |
экожүйедегі болуы мүмкін өзгерістер |
мысалдар |
қолайсыз салдардың алдын алу шаралары |
|
зат айналымның өзгеруі |
|
|
|
|
радиация фонының жоғарылауы |
|
|
|
|
акклиматизация |
|
|
|
|
жерді жырту |
|
|
|
|
малды белсенді түрде жаю |
|
|
|
!!! ҚОСЫМША ХАБАРЛАР МЕН МЫСАЛДАР
1. Далалық егісте астық тұқымдастардың өскініне күшті зиян әкелетін қоңыздардың топырақтағы дернәсілдерімен күресу үшін, көп мөлшерде улы химикаттарды пайдаланады. Улы заттар тек зиянкестерді өлтіріп ғана қоймай, сонымен қатар топырақтың пайдалы мекендеушілерін де өлтіреді және бұл ақыр соңында қоректік тізбек арқылы адамға келеді. Ростов ғалымдары бұл зиянкестермен күрестің экологиялық таза тәсілін ұсынды. Тұқымдардың өсуінен бөлінетін ерекше зат-лизиннің әлсіз исіне дернәсілдердің қызығатынын белгілі. Өсімдіктен зиянкестердің қашуы үшін, лизиннің құрамы қоректік өндірістік қалдықтарынан тұратын арнаулы заттарды топыраққа шашады. Дернәсілдер олардың жанына бірнеше метр қашықтықта жиналады. Олардың осы қозғалыс кезеңінде, яғни бірнеше күнде өсімдіктер өсіп, оларға зиянкестер онша қорқынышты емес.
2. Ормандарды жаппай кесу- антиэкологиялық. Осындай кесуден кейін қайта қалпына келу үшін 100 жыл, ал Қиыр Шығыстағы самырсын-қарағайлы орман үшін 200 жыл керек. Орман шаруашылығының ең тиімді жолы –ағаштарды таңдап кесу. Ол кезде барлық орман бірлестігі –бұзылмайды. Мұндай орманды үздіксіз пайдалануға болады, өйткені ол өзінен-өзі қалпына келеді. Таңдап кесу көрші ағаштарды бәсекелестіктен босатып, олардың өсуін күшейтеді. Экологиялық заңдылық бойынша, экожүйенің тұрақтылығына бейімделетін, орман биоценозының кеңістіктік мозаикасы құрылады.
3. Тірі заттардың құрамында Менделеев кестесіндегі химиялық элементтердің жартысынан көбі кездеседі. 10% -ін оттегі мен сутегі құрайды. 1% -ін азот, көміртегі және кальций құраса, 10/1% –ін фосфор, калий, күкірт және кремний, ал 100/1%-ін магний, темір, натрий, хлор және алюминий құрайды. Қалған элементтер өте қажет болғанымен де, сирек кездеседі. Аталған 14 элемент кездейсоқ жиынтық емес. Олардың 99,9 % тірі организмдердің жалпы массасын құрайды және 98,9 % барлық жер қабығын құрайды. Бұндай жағдайда тіршілік жердегі химиялық өндірумен тығыз байланысты.
4. Биосферадағы тірі заттардың салмағы жер қабығы салмағының 1/10 000 бөлігін құрайды. Жыл сайын 0,1 масса өндіріп және сондай мөлшерде бұзылып отырады. Зерттеу көрсеткендей, 10 млн жылда жер қабығы салмағына тең заттар тірі организм арқылы өтеді. Егер соңғы 600 млн жылдағы Жердегі өндірілген барлық биомассаны жинасақ, онда олар Жердің 2000 км қабатын жапқан болар еді.
5. Атмосферадағы барлық оттегі - фотосинтез нәтижесінде жиналған. Биологиялық айналымдағы жиналған оттегі толығымен тірі организмдердің тыныс алу және өлі қалдықтарының ыдырауы процестерімен ғана өтуі тиіс емес. Органикалық заттардың саны бұрынғы айналымнан түсіп, тас көмір, жанғыш сланец, шым тезек т.б. айналады. Сондықтан ауадағы оттегінің құрамы үнемі өсіп отырады.
6. Әлемде: млрд жылына Әлемге: млрда жылына
Гольфке 40 $ Балалар денсаулығы негіздеріне 13$
Винаға 85$ Бастауыш білім беруге 6$
Пивоға 160 $ Таза су мен санитарияға 9$
Темекіге 400$ Жанұяны жоспарлауға 6$
Жарнамаға 250$
Әскери қажеттілікке 800$
Барлығы: 1735 $ жұмсалады Барлығы: 34$ керек.
ЮНИСЕФ мәліметі бойынша
?? ТЕСТ СҰРАҚТАРЫ
1. Биосфераның тірі заттары дегеніміз-
а/жануарлар жиынтығы
б/ өсімдіктер жиынтығы
в/ планетадағы организмдердің бүкіл жиынтығы
г/ бактериялар жиынтығы
2. Атмосфераның жоғарғы қабатындағы Озон қабаты-
а/ жердің жылу сәулесін ұстайды
б/ өндірістік ластану нәтижесінде түзілген
в/ ультракүлгін сәулелерден қорғанатын экран
г/ ластаушының бұзылуына көмектеседі.
3. Биосфераның тірі затының негізгі массасын-
а/ жануарлар
б/ өсімдіктер
в/ планктондар
г/ бактериялар құрайды.
4. Гидросферада биосфера шекарасы қай жерінде болады?
а/ гидросфераны толығымен қамтиды
б/ 2 км тереңдікте
в/ 6 км тереңдікте
г/ 4 км тереңдікте
5. Биосфераның энергетикалық функциясы немен байланысты?
а/ жеке элементтердің жинақталуы
б/ газдардың сіңірілуі және бөлінуі
в/ бір организмнің тіршілігін екінші организмді қоректендіру есебінен сақтау
г/ заттың тасымалдануы жүзеге асады.
6. Атмосфераның қандай қабатында биосфера шекарасы болады?
а/ тропосфера
б/ мезосфера
в/ стратосфера
г/ термосфера
7. Биосферадағы тірі заттардың қасиетін қандай белгілер анықтайды?
а/ энергияның үлкен қорына арналған химиялық қосылыс- белоктар
б/ көмірсудың үлкен мөлшері
в/ көмірсудың мөлшері мен қозғалысы
г/ энергияның аз мөлшері.
8. Литосфераның қандай тереңдігінде биосфера шекарасы болады?
а/ 200 м
б/ 1 км
в/ 5 км
г/ 250 м
9. Биосферадағы биокосты заттарға қайсысы тиісті?
а/ пайдалы қазбаларға
б/ қураған ағаш
в/ топырақ
г/ өзен мен көл лайы.
10. Биосфера эволюциясына және қазіргі атмосфераның түзілуіне қандай факторлар әсер етеді?
а/ бірклеткалы балдырлардың пайда болуы
б/ алғашқы сүтқоректілердің пайда болуы
в/ қалдық жыныстардың түзілуі
г/ адамдардың іс әрекеті.
11. Биосфераның орта түзуші факторлары қандай қызмет атқарады?
а/ элементтер жинақталады
б/ газдардың бөлінуі және сіңірілуі
в/ заттардың тасымалдануы
г/ ортаның физика-химиялық параметрлерінің түзілуі.
12. Ноосфера дегеніміз-
а/ адамның саналық ролі мен барлық өсуші геологиялық күштердің зор болатын даму кезеңі
б/ адамның еңбегіне бағытталған даму кезеңі
в/ биосфераның даму кезеңі
г/ тірі заттардың биосфераға таралған кезеңі.
Қосымша