Плотин. - Пятая эннеада. - 2004

280Плотин. Эннеады. Трактат V. 9

16.Возможно, это аллюзия к избитым и часто повто­ ряющимся возражениям эпикурейцев против божествен­ ного творения физической Вселенной. См., например: Цицерон. О природе богов, 18. 19, что можно было бы перефразировать: «Откуда Бог получает строительное оборудование и рабочую силу?»

17.Важное раннее указание на то, в каком смысле Плотин принимает общую для средних платоников докт­ рину о том, что эйдосы суть «мысли Бога».

18.О любопытной мифологической этимологии, под­ разумеваемой здесь, и платонической реминисценции, которая кроется за ней, см.: Епп. V. 1.4, прим. 11.

19.См.: Платон. Тимей, 39е8. Несколькими строка­ ми выше аллюзия к ЗЗЬ2-3.

20.Учение Плотина, изложенное в этой главе, отлич­ но от аналогичного учения Платона, чьи диалоги содержат немало упоминаний об эйдосах негативного, ущербного и злого. См.: Ross W. D. Plato's Theory of Ideas. Oxford, 1951. P. 167-169, где даны ссылки на соответствующие места у Платона, в которых упоминаются эйдосы подобного рода. Что имел в виду Платон, отстаивая их существование, и как они должны увязываться с другими аспектами его теории идей, — эти вопросы нередко ставили в тупик как антич­ ных, так и современных комментаторов. См. также: Findlay J. N. Plato: The Written and Unwritten Doctrines. London, 1974. P. 41-45, 374-375. Средние платоники, как правило, отвергали существование таких эйдосов (см.: Alcinous [А1binus]. Didaskalikos, IX), и Плотин просто следует общему школьному мнению (чего он, как правило, не делает).

Об Уме, идеях и сущем

281

21. О сущности и качестве в умопостигаемом мире см. более подробное рассуждение в трактате О сущнос­ ти и качестве {Епп. И. 6); см. также: Епп. VI. 2. 14 и весьма основательное исследование: Wurm К. Substanz

und Qualität. Berlin; New-York, 1973.

22.Об искусстве в умопостигаемом мире и доступ­ ности эйдосов уму художника см.: Епп. V. 8.1. Нет смыс­ ла полагать, что Плотин там намеревался отказаться от сделанных здесь различий между искусством, копирую­ щим чувственные объекты, и геометрией или музыкой, берущих начало в умопостигаемом мире.

23.Эйдосы произведений искусства встречаются не­ сколько раз в платоновских диалогах, однако вопрос, дей­ ствительно ли Платон верил в их существование (или его мнение о них менялось), горячо обсуждается со времен Аристотеля. Краткое изложение этой дискуссии с обсто­ ятельными ссылками см.: Ross W. D. Plato's Theory of Ideas. P. 171-175 (см. выше прим. 20). Большинство сред­ них платоников отвергало такие эйдосы (см. пассаж из Алкиноя, упомянутый в прим. 20). Здесь Плотин снова следует школьной традиции.

24.Речь идет о художнике и мыслителе как таковых, об их искусстве и науке. Плотин отмечает, что если Там присутствуют всеобщие эйдосы художника и мыслителя, то вовсе не необходимо наличие индивидуальных эйдосов. Мы не можем настаивать на их существовании, посколь­ ку порожденные Умом искусства и науки существуют в умопостигаемом; но вопрос о существовании индивиду­ альных эйдосов остается открытым, и Плотин решает его

282 Плотин. Эннеады. Трактат V. 9

по-разному, исходя из различных оснований. См., напри­ мер, более поздний трактат Епп. V. 7, не связанный с дан­ ным пассажем. Следует отметить, что буквально следом Плотин рассматривает в этой связи уже не человеческие души, личности или индивидуальности, а телесные раз­ личия, как обычно, на примере сократовского носа. Одна­ ко затем, в следующей главе, он возвращается к тому, что в не зависимости от того, существуют эйдосы индиви­ дуальностей или нет (там этот вопрос даже не рассмат­ ривается), наши души имеют постоянную точку опоры в умопостигаемом мире. Вообще, об эйдосах индивидуаль­ ностей у Плотина см.: Armstrong А. Н. Form, Individual and Person in Plotinus/ /Dionysius I, 1977, 49-68 и при­ веденные там ссылки.

25.Ссылки на будущее здесь и ранее можно отнести

кЕпп. V. 4. Плотин вовсе не считал исчерпывающим ска­ занное в данном трактате и неоднократно возвращался к этой теме в более поздних работах.

26.Здесь Плотин снова следует школьной традиции средних платоников, см.: гл. 10, прим. 20 и гл. 11, прим. 23. Более обстоятельно и полно вопрос об эйдосах живот­ ных в умопостигаемом мире обсуждается в Епп. VI. 7. 7- 10, и сказанное там следует противопоставить устра­ нению «свирепых зверей» из умопостигаемого мира, которое, по-видимому, здесь случайно.

LacJiacJ Б Е Bel ЕТЗЕПЗ ECU ISEJ Ξ Ί 3 E 3 Ec]|

ГДEl ГД Е| ГДЕ] [ДСП ГДЕ! ГД Cl[ДСП РДЕЛ [Д El |Д El ГДЕ]

ΕΊ3ΕΠ3 lacJ ΕΓΞ ΕΊ3 la cJ ΕΈ1 la ci LacJ LacJ LacJ

ГД El ГДЕ) ГДЕ] ГДЕ] рЗЕ) |Д Е| РД Е| РД Е| ГДЕ] ГДЕ] [3 Е]

ΠΕΡΙ ΤΟΥ ΝΟΥ ΚΑΙ ΤΩΝ ΙΔΕΩΝ ΚΑΙ ΤΟΥ ΟΝΤΟΣ

1. ΥΙάντες άνθρωποι εξ αρχής γενόμενοι αισΒησει προ νου χρησάμενοι και τοίς αισΒητοΐς προσβαλόντες πρώτοις εξ ανάγκης οι μεν ενταυ^οΊ καταμείναντες διεζησαν ταί/τα πρώτα και έσχατα νομίσαντες, και το εν αύτοΐς λυπηρόν τε και ηδύ το μλν κακόν, το δε αγαθόν υπολαβόντες άρκείν ενόμισαν, και το μλν διώκοντες, το δ" άποικονομούμενοι διεγενοντο. Kai σοφίαν ταύτην οΊγε λόγου μεταποιούμενοι αυτών ε^εντο, οία οι βαρείς τών ορνίθων, οϊπο)\λά εκ γης λαβόντες και βαρυν$εντες υφοΰ πτήναι αδυνατουσΊ καίπερ πτερά παρά της φύσεωςλαβόντες. Οί δε ήρθησαν μλν ολίγον εκ τών κάτω κινοΰντος αυτούς προς το κάλλιον άπό του ήδεος του της φυχης κρείττονος, άδυνατησαντες δε ιδεΐν το

άνω, ως ούκ έχοντες άλλο, οπού στησονται, κατηνεχ^ησαν
σύν τω της	αρετής ονόματι επί πράξεις και εκλογάς τών
κάτω, άφ	ων επεχείρησαν το πρώτον αίρεσ^αι. Τρίτον δε

γένος $είων ανθρώπων δυνάμει τε κρείττονι και όξύτητι ομμάτων είδε τε ώσπερ ύπό όξυδορκίας την άνω αίγλην και ηρ$η τε εκεί οίον ύπερ νεφών και της ένταί^α άχ^ύος και εμεινεν εκεί τά τήδε ύπεριδόν πάντα ήσ^εν τω τόπω άλη^ινώ και οίκείω οντι, ώσπερ εκ πολλής πλάνης εις πατρίδα ευνομον άφικόμενος άνθρωπος.

284Плотин. Эннеады. Трактат V. 9

2.Ύίς ουν ούτος ο τόπος; Και πώς αν τις εις αυτόν άφίκοιτο; Άφίκοιτο μλν αν ο φύσ-ai ερωτικός και όντως την bio&a(riv εξαρχής φιλόσοφος, ώδίνων μλν, ατε ερωτι­ κός, περί то καλόν, ουκ άνασχόμ^νος δε του av σώματι κάλλους, αλλ" avSav άναφυγών επί τα της ψυχής κάλλη, άρετας και ε,πιστημας και атптг^аираяа και νόμους, πάλιν αυ anavoßaivai επί την τών av ψυχή καλών αιτίαν, και H

τι πάλιν αυ προ τούτου, ϊως έπ' ϊσχατον ηκη το πρώτον, ο παρ4 αύτοΰ καλόν. "Εν£α και ίλ^ών ώ8ινος παύσaται, πρότaρov δε ου. 'Αλλά πώς άvαßfησaται, και πο£εν η δύναμις αύτω, και τις λόγος τούτον τον έρωτα παιΒαγωγησaται; Ή οδε· τούτο το κάλλος το επί τοις σώμ&σιν ίπακτόν ίστι τοΐς σώμ/ισν μορφαί γάρ αύται σωμάτων

ως επί ύλη αύτοΐς. Μεταβάλλε/ γοΰν το ύτποκε\μ&νον και εχ καλού αισχρόν γ/νετα/. Με^έξε/ αρα, φησιν ο λόγος. Ύι ουν το ποίησαν σώμ,α καλόν; "Αλλως μλν κάλλους παρουσία, άλλως δε ψυχή, ή έπλασε τа και μορψην τοίάνδε avffiia. Τ/ ουν; Φυχή παρ' αυτής καλόν; Ή ου. Ου γαρ η μλν ην φρόνιμος τa και καλή, η δε άφρων τa και αισχρά. Φρovησaι αρα το καλόν περί ψυχήν. Καί τις ουν ό φρόνησιν Βούς ψυχή; Ή νους εζ ανάγκης, νους δε ου ποτέ μλν νους, ποτέ δε ανους, ο γa αληθινός. Παρ' αυτοί; αρα καλός. Καί πότερον δη ενταύθα δεΓ στηναι ως πρώτον, ή καί νου επεκεινα δείιεναι, νους δε προεστηκε μλν άρχης της πρώτης ως προς ημάς, ώσπaρ av προ$ύροις τάγα^οΰ άπαγγέ?λων av αύτω τά πάντα, ώσπaρ εκείνου τύπος μΑλλον εν πλη&ει εκείνου πάντη μένοντος εν ενί;

3. 'Επ/στίεπτεοι/ δε ταύτην την νου φύσιν, ην επαγγέλ­ λεται ό λόγος είναι το ον όντως και την άλη$ή ούσίαν,

ΠΕΡΙ ΤΟΥ ΝΟΥ ΚΑΙ ΤΩΝ ΙΔΕΩΝ ΚΑΙ ΤΟΥ ΟΝΤΟΣ 285

πρότερον βεβαιωσαμενους κατ" αλλην όδόν ιόντος, οτι δει είναι τίνα τοιαύτην. "Ισως μεν ουν γελοΐον ζη^τείν, ει νους εστίν εν τοις ουσν τάχα δ" αν τίνες και περί τούτου διαμφισβητοίεν. Μάλλον δε, εί τοιούτος, οίον φαμεν, και ει χωριστός τις, και ει ούτος τα οντά και ή των ειδών φύσις ενταύθα, περί ου καϊ τα νυν ειπείν πρόκειται. 'Ορώμεν δή τα λεγόμενα είναι πάντα σύνθετα και απλούν αυτών ούδε εν, α τε τέχνη εργάζεται έκαστα, α τε συνεστηκε φύσει. Ύά τε γαρ τεχνητά έχει χαλκόν ή ξύλον ή λίθον καϊ παρά τούτων οΰπω τετελεσται, πριν αν ή τέχνη εκάστη ή μεν ανδριάντα, ή δε κλίνην, ή δε οικίαν έργά- σηται είδους του παρ αύτη ενθέσει. Καί μ/ην καϊ τά φύσει συνεστώτα τά μεν πολυσύνθετα αυτών και συγκρίματα καλούμενα αναλύσεις εις το επί πασι τοις συγκριθεΐσιν εΐδοςoîov άνθρωπον εις φυχην καϊ σώμα, καϊ το σώμα εις τά τέσσαρα. "Εκαστον δε τούτων σύνθετον εύρων εξ ύλης καϊ του μορφοΰντος υλη γαρ παρ' αυτής ή των στοιχείων άμορφος ζητήσεις το είδος όθεν τη υλη. Ζήτησεις δ* αύ καϊ την φυχήν πότερα των απλών ήδη, ή εν/ τι εν αύτη το μεν ως υλη, το δε εΐδος, ο νους ο εν αύτη, ο μεν ως ή επί τω χαλχώ μορφή, ό δε οίος ό τήν μορφήν εν τω χαλκώ ποιήσας. Ύά αυτά δε ταύτα και επί του παντός μεταφέρων τις άναβήσεται και ενταύθα επί νουν ποιητήν όντως καϊ δημιουργόν τιθέμενος, καϊ ψήσει το ύποκείμενον δεξάμενον μορφάς το μεν πυρ, το δε ύδωρ, το δε άερα καϊ γην γενέσθαι, τάς δε μωρφάς ταύτας παρ4 άλλοι; ήκειν τούτο δε είναι φυχήν φυχήν δε αύ καϊ επί τοις τετρασι τήν κόσμου μορφήν δούναιταύτη δε νουν χορηγον των λόγων γεγονενα/, ώσπερ και τοις των τεχνιτών φυχαΐς παρά των

286 Плотин. Эннеады. Трактат V. 9

τεχνών τους εις το ενεργειν λόγους' νουν δε τον μεν ώς εΐδος της φυχής, τον κατά την μορφην, τον δε τον την μορφην παρέχοντα ώς τον ποιητήν του άνδριάντος, ω πάντα ενυπάρχει, α δίδωσιν. Εγγύς μεν αληθείας, α δίδωσι φυχή- α δε το σώμα δέχεται, εΥδωλα ήδη και μιμηματα.

4.Δία τι ουν δει επί φυχή άνιεναι, αλλ' ουκ αυτήν είναι τί$εσ$αι το πρώτον; 'Ή πρώτον μεν νους φυχης έτερον και κρεΐττον το δε κρειττον φύσει πρώτον. Ου γαρ δη, ώς οίονται, φυχή νουν τελεω$εΓσ*α γεννψ πόΒ'εν γάρ το δυνάμει ενεργείς εσται, μ/η του εις ενεργειαν άγοντος αιτίου οντος; Εΐ γάρ κατά τύχην, ενδέχεται μ/rç ελ$εΐν εις ενεργειαν. Δ/ο δεί τά πρώτα ενεργείς τί$εσ$αι και άπροσδεά και τέλειατά δε ατελή υστέρα άπ" εκείνων, τελειούμενα δε παρ" αυτών τών γεγεννηκότων δίκην πάτερων τελειούντων, α κατ" αρχάς ατελή εγεννησαν και είναι μεν υλην προς το ποίησαν το πρώτον, είτ αυτήν εμμορφον άποτελεΐσ^αι. Ei δε δή και έμπαζες φυχρη, δεί δε τι άπατες είναι ή πάντα τω χρόνω άπολειται δει τι προ φυχης είναι. Kai ει εν κόσμω φυχη, έκτος δε δεί τι κόσμιου είναι, και ταύτη προ φυχης δεί τι είναι. Ei γάρ το εν κόσμω το εν σώματι και υλη, ούδεν ταύτόν μενεΐ' ώστε άνθρωπος και πάντες λόγοι ούκ άίδιοι ούδε οι αυτοί. Kai οτι μεν νουν προ φυχης είναι δεΐ, εκ τούτων και εξ άλλων πολλών αν τις $εωρήσειε.

5.Δεί δε νουν λαμβάνειν, εϊπερ επαλη^εύσομεν τψ ονόματι, μη τον δυνάμει μνηδε τον εξ αφροσύνης εις νουν ελ^όντα ε/ δε μ/η, άλλον πάλιν αύ προ αύτοΰ ζητήσομεν άλλα τον ενεργείφ και άει νουν οντά. Ει δε μνη επακτόν το

ΠΕΡΙ ΤΟΥ ΝΟΥ ΚΑΙ ΤΩΝ ΙΔΕΩΝ ΚΑΙ ΤΟΥ ΟΝΤΟΣ 287

φρονειν έχει, ει τι νοεί, παρ αυτού νοεί, και ει τι έχει, παρ αυτού έχει. Ε/ δε παρ αυτού και έξαύτοΰ νοεί, αυτός εστίν α νοεί. Ε/ γαρ η μεν ουσία αύτοΰ άλλη, а δέ νοεί έτερα αύτοΰ, αύτη η ουσία αυτού ανόητος εσταΐ' και δυνάμει, ουκ ένεργείφ αυ. Ου χωριστέον ουν ούδέτερον από Πάτερου. "E&oç δε ημίν από των παρ ημών κάκεΐνα τοις επινοίαις χωρίζειν. Τ/ ουν ενεργείκαι τί νοεί, \να εκείνα αυτόν α νοεί ^ώμεΒ'α; Ή δηλον οτι νους ων όντως νοεί τα οντά και ύφίστησιν. 'Εστίν αρα τα οντά. Ή γαρ ετερω^ι οντά αυτά νοήσει, η εν αυτω ως αυτόν οντά. Έτερω$ι μέν ουν αδύνατον που γάρ; Αυτόν αρα και εν αύτω. Ού γαρ δη εν τοΐς αισΒητοίς, ώσπερ οϊονται. Τό γαρ πρώτον εκαστον ού το αισ$ητόν το γαρ εν αύτοίς είδος επί υλη είδωλον οντος, παν τε είδος εν αλλφ παρ" άλλου εις εκείνο έρχεται και εστίν είκών εκείνου. Ει δε και ποιητην δει είναι τούδε του παντός, ού τα εν τω μπγπω οντι ούτος νοήσει, Ίνα αυτό ποιη. Προ του κόσμου αρα δεΊ είναι εκείνα, ού τύπους άφ" ετέρων, άλλα και αρχέτυπα και πρώτα και νου ούσίαν. Ει δε λόγους φησουσιν αρκεΊν, άιδίους δηλον ει δε άιδίους και απαθείς, εν νώ δει είναι και τοιούτω και προτέρφ εξεως και φύσεως και φυχης* δυνοψ,ει γαρ ταί/τα. Ό νους αρα τα οντά όντως, ούχ οΐά έστιν άλλοθι νοών ού γάρ έστιν ούτε προ αύτοΰ ούτε μετ" αυτόν αλλά οίον νομοθέτης πρώτος, μάλλον δε νόμος αυτός του είναι. Όρθώς αρα τό γαρ αυτό νοεΊν εστί τε και είναι και η τών άνευ ύλης επιστήμη ταύτόν τω πράγματι και τό έμαυτόν έδιζησάμνην ως εν τών όντων και αϊ αναμνήσεις δέ· ουδέν γαρ εζω τών όντων ούδ" έν τόπω, μένει δέ αεί έν αύτοίς μεταβολην ουδέ φ%ράν δεχόμενα* διό και όντως όντα. Ή γιγνόμενα

288 Плотин. Эннеады. Трактат V. 9

και άπολλύμενα επακτφ χρησεται τω οντι, και ούκετ εκείνα άλλ" εκείνο το ον εσται. Τα μεν δη αισΒτρ-ά μεθεξε/ εστίν α λέγεται της υποκείμενης φύσεως μορφην ισχούσης αλλο&εν οίον χαλκός παρά άνδριαντοποιικης και ξύλον παρά τεκτονικής διά ειδώλου της τέχνης εις αυτά ιούσης, της δε τέχνης αύτης εξω ύλης εν ταυτότη^τι μενούσης και τον αλη$η ανδριάντα και κλίνην εχούσης. Ούτω δη και επί τών σωμάτων και τόδε παν ινδαλμάτων μετεχον έτερα αυτών δείκνυσι τά οντά, άτρεπτα μεν οντά εκείνα, αυτά δε τρεπόμενα, Ιδρυμένα τε εφ" εαυτών, ου τόπου δεόμενα· ου γαρ μ&γε$η· νοεράν δε και αυτάρκη εαυτοίς ύπόστασιν έχοντα. Χωμάτων γάρ φύσις σωζεσ^αι παρ άλλου $έλει, νους δε άνεχων θαυμαστή φύσει τά παρ" αυτών πίπτοντα, οπού ίδρυση αυτός ού ζητεί.

6. Νους μεν δη έστω τά οντά, και πάντα εν αύτω ούχ ως εν τόπω έχων, αλλ" ως αυτόν έχων και εν ων αύτόις. Πάντα δε 6μ/>υ εκεί και ούδεν ήττον διακεκριμένα. Έπεί και φυχη ομού έχουσα πολλάς Ιπιστημας εν εαυτή ούδεν έχει συγκεχυμΑνον, και εκάστη πράττει το αύτης, όταν δεη, ού συνεφέλχουσα τάς αλλάς, νόημα δε εκαστον κα$α- ρόν ενεργεί εκ τών ένδον αύ νοημάτων κείμενων. Ούτως ούν και πολύ μάλλον ο νους εστίν όμου πάντα και αύ ούχ όμοΰ, οτι εκαστον δύναμις ιδία. Ό δε πας νους περιέχει ώσπερ γένος εΊ'δη και ώσπερ όλον μέρη. Kai ai τών σπερμάτων δε δυνόψ&ις εικόνα φερουσι του λεγομένου* εν γάρ τω ολω αδιάκριτα πάντα, και οι λόγοι ώσπερ εν ενι κεντρφκαι ως εστίν άλλος οφθαλμού, άλλος δε χειρών λόγος το έτερος είναι παρά του γενομένου ύπ" αυτού αισθητού γνωσΒ-είς. Α/ μεν ούν εν τοις σπέρμασι δυνάμεις

ΠΕΡΙ ΤΟΥ ΝΟΥ ΚΑΙ ΤΩΝ ΙΔΕΩΝ ΚΑΙ ΤΟΥ ΟΝΤΟΣ 289

έκαστη αυτών λόγος είς όλος μετά των εν αύτψ εμ­ περιεχομένων μερών το μεν σωματικόν υλην έχει, οίον όσον ύγρόν, αυτός δε είδος εστί το όλον και λόγος 6 αυτός ων ψυχής εϊδει τω γεννώντι, η εστίν Ίνδαλμα ψυχής άλλης κρείττονος. Φύσιν δε τίνες αύτην όνομαζουσιν την εν τοις σπέρμασιν, η εκείθεν όρμη^εισα από τών προ αυτής, ώσπερ εκ πυρός φώς, ηστραψέ τε και εμόρφωσε την υλην ουκ ω&οΰσα ούδε τοις πολυ^ρυλληροιςμοχ^ίαιςχρωμένη, δουσα δε τών λόγων.

7. Α/ δε επιστημαι εν ψυχή λογική ουσαι ai μεν τών αισθητών ει δεΐέπιστημας τούτων λέγειν, πρέπει δε αύταίς το της δόξης όνομα υστεραι τών πραγμάτων ουσαι εικόνες είσι τούτων τών δε νοητών, αϊ δη και όντως επιστημαι, παρά νου εις λογικην ψυχήν ελ$ούσαι αίσ^ητόν μεν ουδέν νοουσικαθόσον δε είσιν επιστημαι, είσιν αυτά έκαστα α νοοΰσι, και ενδο^εν τό τε νοητόν την τε νόησιν έχουσιν, οτι ό νους ένδον ο εστίν αυτά τα πρώτα συνών αύτψ αεί και ένεργείφ ύπαρχων και ούκ επίβουλων ως ούκ έχων η επικτώμενος η διεξοδεύων ού προκεχειρισμενα ψυχής γαρ ταύτα πά£η αλλ" εστηκεν εν αύτψ όμοΰ πάντα ων, ού νοησας, «/ ύποστηση έκαστα. Ού γάρ, οτ ενόησε $εόν, $εός εγενετο, ουδέ, οτε ενόησε κίνησιν, κίνησις εγενετο. "ΟΒ'εν και τό λέγειν νοήσεις τα είδη, ει ούτω λέγεται, ως, επειδή ενόησε, τόδε εγενετο ή εστί τόδε, ούκ όρ$ώςταύτης γαρ της νοήσεως πρότερον δεΐτό νοούμενον είναι. Ή πώς αν ελ£ο/ επί τό νοειν αυτό; Ού γαρ δη κατά συντυχιαν ούδε έπέβαλεν εική.

8.Εί ούν η νόησις ενόντος, εκείνο τό είδος τό ενόν και

ηΙδέα αυτή. Ύί ούν τούτο; Νους και η νοερό, ουσία, ούχ