Плотин. - Пятая эннеада. - 2004

190 Плотин. Эннеады. Трактат V. 6

двойственная природа еще более ясно являет себя [не в Уме, но] во всех мыслящих существах. Мы говорим, что сущие — и все, и каждое из них — существуют истинно и в «умопостигаемом месте»4 не потому толь­ ко, что они пребывают тождественными в сущности, остальные же, т. е. чувственно воспринимаемые вещи, текут и не пребывают (ибо, возможно, и среди чувствен­ ных вещей есть вещи пребывающие), но, лучше ска­ зать, потому, что они имеют совершенство своего бы­ тия от себя. Ибо называемое сущностью в первичном смысле не должно быть тенью бытия, но имеет полноту бытия. Бытие же полно, когда оно обладает эйдосом мышления и жизни. Значит, мышление, жизнь и бытие есть в сущем. Значит, если есть сущее, то есть и ум, а если ум, то и сущее, сущее и мышление — друг вместе с другом. Выходит, что мышление множественно, а не едино. Значит, то, что не таково, по необходимости не есть мышление. Восходя сверх отдельных вещей, [мы находим] человека и мышление о человеке, лошадь и мышление о лошади, мышление о справедливости и справедливость. Следовательно, все вещи двойствен­ ны, и одно есть два, и, опять же, два приходят в одно. Но Благо не есть единое всех вещей, Оно не из всех этих двоиц, Оно не есть вообще двоица. Каким образом двоицы происходят из единого, было сказано в других местах;5 но «то, что по ту сторону сущности», должно быть и по ту сторону мышления. Следовательно, не является нелепостью, что Он [Единый] не знает себя, ибо, будучи един, не имеет в себе ничего, что можно

О том, что то, что по ту сторону, не мыслит... 191

было бы знать. Тем более, не нуждается Он в познании других вещей, Он дает им нечто большее и лучшее, не­ жели познание, — Он дает им касаться себя, насколь­ ко это для них возможно.

ПРИМЕЧАНИЯ

1.«Вторично мыслящее» — Душа, «первично мысля­ щее» — Ум; см.: конец гл. 1.

2.См.: Платон. Государство, VI, 509аЗ (познание

иистина «имеют образ Блага», но они не есть само Благо).

3.Речь идет об аристотелевской доктрине «первой и второй действительности». См.: Аристотель. О душе, В. 412а—Ь. Это применимо только к человеческим умам, которые проявляют свою мыслительную деятельность не­ равномерно. Божественный Ум у Аристотеля всегда все­ цело деятелен и действителен, и различие «первой и вто­ рой действительности» к нему неприменимо.

4.Фраза из платоновского Государства, VII, 517Ь5.

5.В более раннем трактате Епп. V. 4.2. Далее следу­ ет еще одна ссылка на пассаж о трансцендентности Блага из платоновского Государства, VI, 509Ь9.

РД СП ПЗС1ГДС1 РДС1 [ДС1РДС] ГЗСГ| ГДС1ГДСП [3J3EL3

L3cJLacJ la cj ΕΊ3 Lipi la cJis cJ la cJ ΕΈ1ΕΠ3ΕΓΞ]

ГД ci fj ci рас] уд ci pa ci ГД ci гд ci где] paci где] рд g|

ΠΕΡΙ ΤΟΥ ΤΟ ΕΠΕΚΕΙΝΑ TOY ΟΝΤΟΣ ΜΗ ΝΟΕΙΝ ΚΑΙ Ή ΤΟ

ΠΡΩΤΩΣ ΝΟΟΥΝ ΚΑΙ Ή ΤΟ ΔΕΥΤΕΡΩΣ

1. Τό μλν εστί νοείν άλλο άλλο, το δε αυτό αυτό, ο ήδη φεύγει μ/0\λον το δύο είναι. Τό δε πρότερον λεχ^εν βούλεται και αυτό, αλλ" ήττον δύναται9 παρ" αύτω μλν γαρ έχει ο όρςί, έτερον γε μ/ην ον εκείνου. Τό όε ου κεχωρισται τη ούσίφ αλλά συνόν αύτω όρα εαυτό. "Αμ,φω ουν γίνεται εν ον. Μάλλον ουν νοεί, οτι έχει, και πράττως νοεί, ότι τό νοούν δεΐ εν και δύο είναι. ΕΊτε γαρ μ/η εν, άλλο το νοούν, άλλο τό νοούμενον εσται ούκ αν ουν πρωττως νοούν εί% ότι άλλου τή νόησιν λαμβό,νον ού τό πραττως νοούν εσται, ότι ό νοεί ούκ έχει ως αυτού, ώστε ούδ" αυτό9 ή ει έχει ώς αυτό, Ίνα κυρίως νση, τα δύο εν εσται* δειαρα εν είναι αμφω είτε εν μλν, μιη δύο δε αυ εσται, ό τι νοήσει ούχ εξε/· ώστε ούδε νοούν εσται. 'Απλούν αρα καί ούχ απλούν δει είναι. Μάλλον δ" αν τις αυτό τοιούτον όν ελοι από της ψυχής αναβαίνων ei/гаиЭа γαρ διαιρείν ρφδιον, καί ρφον αν τις τό διπλούν 'ίδοι. Ει ουν τις διπλούν φως ποιήσειε, την μλν φυχήν κατά τό ήττον, τό δε νσψόν αυτής κατά τό κοάαρώτερον, είτα ποιήσειε καί τό όρων Ίσον είναι φως τω όρωμΑνω, ούκ έχων ετι χωρίζβΐν τη διαφορςί εν τα δύο Βήσεται νοών μλν, ότι δύο ήν, όρων δε ήδ εν ούτω νουν καί vorprov αίρησει. 'Ημείς μλν ουν τω λόγω εκ

ΠΕΡΙ ΤΟΥ ΤΟ ΕΠΕΚΕΙΝΑ TOY ΟΝΤΟΣ...

193

δύο εν πεποιγκαμ^εν, το δ" άνάπαλιν εξ ενός εστί δύο, οτι νοε ποιούν αυτό δύο, μάλλον δε ον, οτι νοεί, δύο, кал οτι αυτό, εν

2.ΕιδτιτομΑνπρώτωςνοοΰν, τόδεηδηάλλωςνοοΰν,τό επεκεινα του πρώτως νοοΰντος ουκ αν ετι νοοΐ* νουν γαρ δεΐ γενέσθαι, 'ίνα νση, οντά δε νουν και vorfrov'εχεινκαι πρώτως νοοΰντα εχειν το vorfrov εν αύτω. Norfrov δε ον ουκ άνότρνη παν кал νοούν εν αύτω εχειν και νοεΐν εσται γαρ ού μόνον νσψόν, αλλά και νοούν, πρώτον τε ούκ εσται δύο ον. Ό τε νους ό το νοητον έχων ούκ αν συσταιη μ/η οΰσγς ουσίας καθαρώς νοψυύ, ο προς μεν τον νουν vorfrov εσται, κο& εαυτό δε ούτε νοούν ούτε νσητόνκυρίωςεσται* τότε γαρ vorfro ετερω ο τε νους το επιβάλλον ту νσησει κενόν έχει άνευ του λαβείν και ελεΐν το vorfrov ο νοεί* ού γαρ έχει το νοεΐν άνευ του

νσητοΰ. Τότε ούν τέλεον, όταν εχη; "Εδει δε προ του νοεΐν τελεον είναι παρ" αυτού της ουσίας. ΤΩι άρα το τελζον ύπό^ρξ προ του νοεΐν τούτο εσταιούδεν αρα δε? αύτω του νοεΐν αυτάρκης γαρ προ τούτου* ούκ άρα νοήσει. Το μεν άρα ού νοεί, το δε πρώτως νοεί, το δε νοήσει δευτερως. 'Έτι ει νοήσε το πρώτον, υπάρξει τι αύτω* ούκ άρα πρώτον, αλλά και δεύτερον και ούχ εν, άλλα πολλά <ηδη кал πάντα όσα νσησει* και γάρ, ει μόνον εαυτόν, πολλά εσται.

3.Ε/ δε πολλά το αυτό ούδεν κωλύειν φησουσιν, εν τούτοις ύποκείμενον εσται* ού δύναται γάρ πολλά μη ενός οντος, άφ" ου г) εν ω, Г) όλως ενός και τούτου πρώτου τών άλλων όυρι&μουμ&νου, ο αυτό εφ" εαυτού δεΐλαβεΐν μόνον. Ει δε ομ εί*η μετά τών άλλων, δειτούτο συλλαβόντα αυτό μετά τών άλλων,'όμωςδε έτερον τών άλλων όν, εάν ως μετ" άλλων, ζητεΐν δε τούτο το ύποκείμενον τοΐς άλλοις μτηκετι μετά τών άλλων, άλλα αυτό xa-cr εαυτό, ίο γαρ εν τοις άλλοις αυτό

194 Плотин. Эннеады. Трактат V. 6

ομοιον μΑν αν είη τούτφ, ουκ αν δε ενη τούτο. 'Αλλά δει αύτο μόνον είναι, ει μελλο/ και εν άλλοις όρασ^αιει μ/η τις αυτού λίγοι το εΤναι συν τοις άλλοις την υποστασιν εχειν ουκ αρα απλούν αυτό εσται, ούδε το συγκείμενον εκ πολλών εσται* το τε γαρ ου δυνάμ^νον απλούν είναι υποστασιν ούχ εξε/, τό τε συγκείμενον εκ πολλών άπλοΰ ουκ οντος ούδ" αυτό εσται. Έκαστοι; γαρ απλοΰ ου δυνάμενου είναι ούδ" ύφεστηκστος τίνος ενός απλοΰ υφ εα/υτοΰτο συγκείμενον εκ πολλών, ουδενο αυτών υποστασιν εχειν κα№ εαυτό [ου] δυνάμενου ουδέ παρεχειν αύτο μετ άλλου είναι τφ όλως μ/η είναι, πώς αν το hi πάντων είη σύν^ετον εκ μ/rç όντων τ^γενημενον, ου τι μή όντων, αλλ" όλως μνη όντων; Ει αρα πολλά τι εστί, Мщд των πολλών εν είναι. Ε/ ουν τφ νοοΰντι πλη&ος, δει εν τφ <4Щ> πλήξει το νοεΐν μ/η είναι. τΗν δε τοΰτο το πρώτον. Έν тоГс ύστεροις αρα αύτοΰ το νοείν και νοΰςεσται.

4. Έτι ει το άγα^ον άπλοΰν και άνενδεες δει είναι, ούδ" αν τοΰ νοεΐν δεοιτο* ου δε μνη δεΐαύτφ, ου παρεσται αύτφ, έπε/ κα όλως ουδέν πάρεστιν αυτφ' ουκ αρα πάρεστιν αυτφ το νοειν. Καί νοεί ουδέν, οτι μνηδε άλλο. 'Ετι άλλο νους τοΰ άγαμου* ά/γα£οειδΎ)ς γαρ τφ το άγα£ον νοεΐν. "Ετι ώς εν τοις δυσιν οντος ενός και άλλου ούχ όΐόν τε τοΰτο το εν το μετ άλλου το εν είναι, αλλ έδει εν εφ" εαυτοΰ προ τοΰ μ&τ άλλου είναι, ούτω δεικαι εν φ μ&τ άλλου το ενυπάρχον άπλοΰν, κο№ αύτο τοΰτο άπλοΰν είναι, ούκ έχον ούδεν εν εαυτφ των οσα εν τφ μετ άλλων. Πόθεν γαρ εν αλλφ αλλ), μ/rç πράτερον χωρίς οντος άφ" ου το άλλο; Τό μεν γαρ άπλοΰν ούκ αν πα/ρ άλλου εί% ο δ" αν πολύ γ\ τ? δύο, δειαύτο άνηρττησ^αι εις άλλο.

Και ουν άπεικαστεον το μΑν φωτί, το δε εφεξής Ύ)λίφ, το δε τρίτον τφ σελήνης άστρφ κομιζομενφ το φώς παρ"

ΠΕΡΙ ΤΟΥ ΤΟ ΕΠΕΚΕΙΝΑ TOY ΟΝΤΟΣ...

195

'ηλίου. Φυχη μεν γαρ επακτον νουν έχει επιχρωννύντα αυ­ τήν νοεραν ούσαν, νους & εν αύτφ οικείον έχει ου φως ων μόνον, αλλ* ο εστί πεφωτισμενον εν τη αύτοΰ ούσ'ιφ, το δε παρέχον τουτφ το φως ουκ άλλο ον φως εστίν απλούν παρέχον την δύνοψ,ιν εκείνφ του είναι ο εστί. Τ/ αν ουν αυτό δεοιτό τίνος; Ου γαρ αυτό το αυτό τφ εν αλλφ9 άλλο γαρ το εν αλλφ εστί του αυτό каЛУ αυτό οντος.

5. Έτ/ το πολύ ζητοίαν εαυτό και ε&ελοι αν συν-νεύειν και συναισ$άνεσ$αι αύτοΰ. 'Ό ί4 εστί πάντγ εν, ποΰ χωφψεται προς αυτό; Ποΰ δ* αν δεοιτο συναισ&ησεως; 'Αλλ* εστί το αυτό και συναισ&ησεως και πά/της κρείττον νοήσεως. Το γαρ νοείν ού πρώτον ούτε τφ είναι ούτε τφ τίμιον είναι, άλλα δεύτερον και γενόμενον, επειδή ύττεστη το αγαθόν και (το) γενόμενον εκίνησε προς αυτό, το δ" εκινη&η τε και είδε. Και τοΰτό εστί νοείν, κινψις ττρός αγαθόν εφιεμενον εκείνου* η γαρ εφεσις την νσησιν εγεννησε και σννυτήστησεν αύτη9 εφεσις γαρ οφεως ορασις. Ούδεν ουν δει αυτό τό αγαθόν νοεΐν ού γαρ εστίν άλλο αύτοΰ τό bjyaàov. Έπε/ και όταν τό έτερον παρά τό αγαθόν αυτό νση, τφ σ/γα&οειδες είναι νοεί και ομοίωμα εχειν προς τό αγαθόν кал ως αγαθόν кал εφετόν αύτφ γενόμενον νοεί και οίον φαντασ7αν τοΟ άγα%ΰ λοψβάνον. Ε/ δ" αεί ούτως, αεί τοΰτο. Και γαρ αΰ εν τη νοήσει αύτοΰκατά, συμβεβηκός αυτό νοεί9 προς γαρ τό αγαθόν βλέπων αυτόν νοεί. Ενεργούντα γαρ αύ εαυτόν νοεί9 γ δ" ενέργεια απάντων 'προς τό a/yaàov.

6. ElMj тайга όρ$ώς λΑγεται, ούκ αν εχοι χώραν VOTJ- σεως Ύ)ντινοΰν τό αγαθόν άλλο γαρ δεΐτφ νοοΰντι τό αγαθόν είναι. 'Ανενεργών ουν. Και τι δει ενεργείν την ενεργειαν; 'Όλως μεν γαρ ουδεμία ενέργεια έχει αύ πάλαν ενεργειαν. Ε/

196 Плотин. Эннеады. Трактат V. 6

δε γε ταΐς αλλαις ταΐς εις άλλο εχουσιν έπανενεγκείν, την ye πρόχτην άπασών, εις ην ai άλλα/ άνηρτηνται, αυτό εάν δει τούτο ο εστίν, ουδέν aùrfj ετ/ προστιΒεντας. Ή οΰν τοιαύτη ενέργεια ού νόησις· ού γαρ έχει ο νοήσει* αύτο γαρ πρώτον. Έπε/то ούδ" η νόησις νοεί, αλλά το έχον την νόησιν δύο ούν πάλιν αύ εν τω νοοΰντι γϊγνεταν τούτο δε ούδαμη δύο. 'Ετι δε μάλλον 'ίδοι αν τις τούτο, ει λαβοι, πώς εν παντϊ το νοούν σαφέστερον υπάρχει, η διπλή φύσις αυτή. Λεγομεν τα οντά ως οντά και αύτο εκαστον και τα άλφώς οντά εν τω νοητώ τόπω είναι ού μόνον, στι τα μεν μΑνει ωσαύτως τη ούσίφ, τα δε ρε? και ού μένει, οσα εν αισΒησει τάχα γαρ καϊ εν τοις αισΒη^τοίς εστί τα μένοντα άλλα μάλλον, οτι το τέλεον του είναι πουρ αυτών έχει. Δείγάρ την πρωττωςλεγομένην ούσίαν ούκ είναι του είναι σκιάν, αλλ εχειν πλήρες το είναι. Πλήρες δε έστι το είναι, όταν είδος του νοείν και ζην λάβη. Όμοϋ άρα το νοείν, το ζην, το είναι εν τω όντι. Ε/ αρα ον, καϊ νους, καϊ ai νους, και ον, καϊ το νοείν ομού μετά του είναι. Πολλά άρα καϊ ούχ εν το νοείν. 'Ανάγκη τοίνυν τω μη τοιούτω μ/ηδέ το νοείν είναι. Κα/ καθέκαστα δε έπιοΰσιν (άνθρωποι; νόησις καϊ} άνθρωπος και νόησις 'ίππου και Ίππος και δικαίου νόησις και δίκαιον. Δ/πλα τοίνυν άπαντα και το εν δύο, και αύ τά δύο εις εν έρχεται. Ό δε ούκ εστί τούτων ουφ" εν εκαστον, ουδέ έκ πάντων τών δύο ούδ" όλως δύο. 'Οπως δε τά δύο έκ του ενός, έν άλλοις. 'Αλλ' έπέκεινα ουσίας ον τι καϊ του νοείν έπεκεινα είναι· ού τοίνυν ούδ" εκείνο άτοπον, εί μ/η οιδεν εαυτόν ού γάρ έχει παρ" έαυτώ, ο μά&η, εις ων. 'Αλλ' ουδέ τά άλλα δει αυτόν ε/δένα/· κρεΐττον γάρ τι καϊ μείζον δίδωσιν αύτοίς του είδέναι αυτά ην το αγαθόν τών άλλων άλλα μάλλον έν τω αύτω, καθόσον δύναται, έφάπτεσ^αι εκείνου.

ЕГЭ La cJ La cJ LacJ LacJ lacJ ЕГЭ ЕГЗ Ξ Ί 3 Е Э la cJ

ГДЕ] [Д Е| [Д E| [Д El |Д El ГД E) ГД E| [Д С] [Д El [3 С] |"Д Е7|

LacJ LacJ la cJ LacJ LacJ ЕПЗ LacJ LacJ LacJ la cj la cJ

ГД El ГД E| ПД CI ГДЕ] Γ3ΕΊ ГДЕ] РД E| ГД Е| [Д El ГД Е| |Д Е|

V.7(18). ΠΕΡΙΤΟΥΕΙΚΑΙΤΩΝ ΚΑΘΕΚΑΣΤΑ ЕЕЖ ΙΔΕΑΙ

О ТОМ, ЕСТЬ ЛИ ИДЕЯ КАЖДОГО

Краткое введение

Этот короткий трактат (№ 18 в Порфириевой хро­ нологии) наиболее ясно в Эннеадах утверждает, что существуют платоновские идеи каждого. (Общее мне­ ние платоников до Плотина сводилось, скорее, к суще­ ствованию только идей универсалий, а не единичностей. Стоики, хотя они и не верили в трансцендентные идеи, придерживались того, что не бывает отдельных вещей, точь-в-точь похожих друг на друга; каждая име­ ет свои собственные качественные различия.) Возни­ кало немало споров: действительно ли Плотин посто­ янно и последовательно придерживался изложенной здесь доктрины о том, что существуют идеи, или эйдосы, индивидуальностей. Некоторые места в Эннеадах, похоже, ставят это под сомнение. Пожалуй, самый без­ опасный вывод будет заключаться в том, что Плотин признавал идеи отдельных человеческих личностей в

198	Плотин. Эннеады. Трактат V. 7

дополнение к идее Человека (и заключенных в ней). Сократ есть нечто большее, чем просто представитель человечества (хотя в разное время он может воплотить­ ся и как Пифагор, и как множество других эмпиричес­ ких индивидуальностей). Что же касается идей других отдельных вещей (включая человеческие тела), тут мне­ ние Плотина не было постоянным: он был, вероятно, готов допустить их существование, когда мыслил фак­ ты, требующие подобного допущения, но нельзя ска­ зать, что он был всегда уверен в их существовании. В данном трактате (особенно в гл. 3) Плотин ближе, чем где-либо в Эннеадах подходит к полному принятию сто­ ического положения о том, что каждая отдельная вещь существенно отличается от любой другой (а такое до­ пущение в устах платоника неизбежно приведет к по­ стулированию эйдоса для каждой индивидуальности).

Синопсис

Существует ли идея каждого? Скорее всего это так, несмотря на все трудности, которые могут быть воздвиг­ нуты, по крайней мере, с отдельными людьми: это не добавляет нежелательной неопределенности какоголибо рода в умопостигаемый мир (гл. 1). Проблемы, связанные с различиями между детьми одних и тех же родителей: если дети наделены различиями во внешно­ сти, то это должно обусловливаться различными лого­ сами (все они присутствуют в душах родителей) (гл. 2).

О том, есть ли идея каждого

199

Необходимость в допущении различных логосов есть только тогда, когда индивидуальности действительно различны; и она невозможна, следовательно, в тех слу­ чаях, когда у животных рождается большое количество до очевидности совершенно похожих потомков. Одна­ ко могут ли когда-либо две индивидуальности полнос­ тью совпасть? Стоическая доктрина о регулярно повто­ ряющихся мировых циклах, во всех деталях похожих друг на друга, делает не необходимым (как уже упоми­ налось в гл. 1) постулировать неопределенное число эйдосов, даже если существует эйдос для каждой ин­ дивидуальности; но мы не должны пугаться неопреде­ ленности, содержащейся в единой умопостигаемой ре­ альности (гл. 3).

1. Есть ли идея каждого? [Да.] Если я и каждый имеет путь восхождения к умопостигаемому, то начало каждого — Там. Если Сократ вечен, т. е. душа Сокра­ та, то будет и сам Сократ, насколько говорится, что души, индивидуальности существуют и Там. Но если Сократ не всегда существует, но душа, которая была прежде Сократом, становится в иное время другим че­ ловеком, например Пифагором или кем-нибудь еще, тогда индивидуальности Сократа нет [и здесь] и Там. Но если душа каждого имеет логосы всех тех индиви­ дуальностей, которые ей надлежит [одушевляя] прой­ ти, то, опять же, все они существуют Там; потому мы и говорим, что все те логосы, которыми обладает космос,