7.2. Метады вывучэння інфармацыйных патрэбнасцей

Сярод метадаў вывучэння ІП, якія атрымалі найбольшае распаўсюджанне ў бібліятэках, вызначаюцца сацыялагічныя метады апытання: анкетаванне і інтэрв’юіраванне. Дакладнасць збіраемых з дапамогай гэтых метадаў звестак у многім вызначаецца ўмелай фармулёўкай пытанняў, веданнем прынцыпаў канструявання анкеты, правіл, якіх трэба пры- трымлівацца пры сацыялагічных даследаваннях. У цэлым анкеты звычайна ўключаюць чатыры групы пытанняў: аб спажыўцу (яго прафесійнай прыналежнасці, спецыяльнасці, адукацыі, займаемай пасадзе і г.д.); аб тэматыцы патрэбнасцей; аб характары неабходнай інфармацыі; аб узроўні задавальнення ІП з дапамогай розных крыніц інфармацыі, формаў іх прадастаўлення.

Агульнай вартасцю метадаў апытання з’яўляюцца адсутнасць арганізацыйных складанасцей пры іх выкарыстанні, папярэдняя распрацоўка даследчай дакументацыі, што дазваляе запраграмаваць атрыманне неабходных даных у адпаведнасці з задачамі даследавання. Недахопам указаных метадаў з’яўляецца тое, што яны базіруюцца на суб’ектыўных думках спажыўцоў аб змесце сваіх інфармацыйных патрэбнасцей (натуральнае жаданне спажыўцоў выглядаць лепей у вачах даследчыка); дзейнічае таксама псіхалагічны стэрэатып: не патрабаваць ад бібліятэкі больш, чым ён ужо прывык атрым­ліваць.

Пэўнае месца сярод выкарыстоўваемых метадаў займае назіранне. Гэты метад патрабуе дакладнага вызначэння аб’ек­та назірання, выяўлення сутнасці назіраемых з’яў і фіксаван­ня вынікаў. Метад назірання ўжываецца пры вывучэнні пытанняў, звязаных з выкарыстаннем даведачна-бібліягра­фічнага фонду, каталогаў і картатэк бібліятэкі, экспануемых на выставах дакументаў, выкарыстаннем дакументаў у ходзе правядзення комплексных формаў бібліяграфічнага інфарма­вання, з валоданнем спажыўцом метадамі пошуку інфарма­цыі па электронных рэсурсах і інш. Гэта працаёмкі метад, і ён мае абмежаваную сферу дзеяння: адначасова назіранне можа ажыццяўляцца пры вывучэнні патрэбнасцей невялікага кола спажыўцоў і на працягу невялікага адрэзку часу.

Шырока выкарыстоўваюцца пры вывучэнні інфармацый­ных патрэбнасцей метады аналізу дакументацыі. У якасці аб’ектаў вывучэння можа выступаць бібліятэчная дакументацыя: дзённікі аддзелаў бібліятэкі, чытацкія фармуляры, журналы ўліку даведачна-бібліяграфічнага абслугоўвання, талоны зваротнай сувязі ў сістэме выбіральнага распаўсюджвання інфармацыі (ВРІ), прыартыкульныя і прыкніжныя спісы да работ спажыўцоў і інш. Бібліятэчная дакументацыя паступова збіраецца ў бібліятэцы, і яе выкарыстанне не ўяўляе складанасцей. Аднак трэба памятаць, што атрыманая ў працэсе вывучэння бібліятэчнай дакументацыі інфармацыя дае звесткі аб змесце інфармацыйных патрэбнасцей у мінулым і не дазваляе прагназаваць іх асаблівасці ў будучым. Як адзначалася, ІП з’яўляюцца катэгорыяй дынамічнай.

З канца 60 – пачатку 70-x гг. ХХ ст. пачынаюць актыўна распрацоўвацца спосабы вывучэння і прагназавання ІП, дзе асноўная роля адводзіцца аналізу прафесійнай дзейнасці спецыялістаў. Першапачаткова гэтыя метады экспертных ацэнак, сінтэзіравання сітуацый, аналізу вытворчых функцый і рашаемых спажыўцом задач выкарыстоўваліся спецыялістамі органаў НТІ на падставе вывучэння вытворча-тэхнічнай, планавай, справаздачнай дакументацыі ў дачыненні да інфармацыйнага забеспячэння НДР і ВКР, але ў далейшым яны ўкараняюцца і ў практыку работы бібліятэк. Так, аналіз палажэння аб аддзеле дазваляе вызначыць тэматычную накіраванасць работ, якая вынікае па сутнасці са сферы і прадмета дзейнасці; кірункі праводзімых работ; структуру падраздзялення; задачы і функцыі аддзела, месца яго ў структуры ўсёй арганізацыі. Аналіз планаў работы дае магчымасць вызначыць тэматыку работ, змест работы па этапах, тэрміны правядзення работ, размеркаванне абавязкаў сярод членаў калектыву. Такім чынам, аналіз дакументацыі дазваляе выявіць аб’ектыўны змест ІП, прагназаваць іх развіццё, фармалізаваць сам працэс вызначэння ІП.

Выбар метадаў выяўлення ІП у значнай меры абумоўлены спецыфікай аб’екта даследавання, мэтамі даследавання, магчымасцямі. Пры выбары аптымальных спосабаў вывучэння ІП трэба ўлічваць асноўныя патрабаванні, якія тычацца даследавання (рэпрэзентатыўнасці, аб’ектыўнасці, дакладнасці атрымліваемых даных, працаёмкасці), а таксама зыходзіць са спецыфікі даследчых метадаў і мэт канкрэтнага даследавання. Так, найбольшая аб’ектыўнасць даных забяспечваецца метадамі аналізу інфармацыйных запытаў, вытворча-тэхніч­най і планавай дакументацыі, сінтэзавання сітуацыі. Патрабаванню шырыні ахопу спажыўцоў у большай ступені задавальняюць метады анкетавання, аналізу чытацкіх фармуляраў, інфармацыйных запытаў спажыўцоў. Пры неабходнасці аператыўна атрымаць ці ўдакладніць даныя аб ІП мэтазгодна прымяняць метады апытання. Яны ж разам з аналізам інфармацыйных запытаў з’яўляюцца найменш працаёмкімі.

Такім чынам, кожны з разгледжаных метадаў мае свае перавагі і недахопы, таму для атрымання больш дакладных даных аб ІП іх неабходна выкарыстоўваць у комплексе. Атрыманыя вынікі вывучэння ІП трэба пастаянна ўдакладняць, ажыццяўляючы маніторынг ІП спажыўцоў, што з’яўляецца адной з галоўных функцый аддзелаў маркетынгу ў біблія­тэках.