4. Қаланың анықтамасы. Қалақұрылымының қала катергориясы.

Қала - аса ірі тұрақты мекен, көптеген әлеуметтік функциясы бар, тұрғындардың жоғары тығыздығымен ерекшелінетін, аграрлық емес слада жұмыс жасайды.

Классификация:

Тұрғындар саны бойынша:

- шағын– до 50 мың адам.

- орта– 50-100

- үлкен – 100-250

- ірі – 250-500

- ірірек– более 500, 1000

Әкімшілік-саяси жіне мәдени маңыздылығы бойынша:

- астаналық

- Аймақтың, облыстың, округ, аудандардың әкімшілік орталықтары

- республикалық, аймақтық, облыстық, округтік қалалар

Халық-шаруашылық профильге байланысты:

- индустриялық

- курорттық

- порттық

- транспорттық

- ғылыми

- көппрофильді

Табиғи-климаттық факторлар, қалалардың пайда болуы бойынша, өсу шапшандығына байланысты да бөлінеді

Экзаменационный билет № _28

1. Мешіттер сәулеті.

Функционалдық бөлініс:

• кварталдық мешіттер - күнделікті намаз оқуға арналған мешіттер жіне кварталда тұратын адамдардың жиналыс өткізетін жері.

  • жұма мешіттер - қалада орналасатын жұма күнгі намазды оқуға арналған соборлық мешіттер.

  • кабире - орталық астаналық мешіт

• мусалла (намазгох) - қаланың шетінде орналасқан ірі мешіт, Курбан-Айт жіне Ораза кездерінде өте маңызды орын алады.

• мавзвлолей, медресе, ханака қастарындағы мешіттер.

Мешіт - мұсылмандық құдайға сиынуға арналған сәулеттік құрылыс. Алғашқы мешітті Мұхаммаед пайғамбар салған, намаз оқуға арналған оөшауланған жер болатын. Ортағасырларда мешіт діни функциялармен бірге әлеуметтік функцияларды атқарды: студеннтердің оқуы, тұрғындардың жиналыстары өтетін, жолаушылар тоқтайтын жер болатын.

Мешіттер - бұл бөлек тұратын гамбиз-күмбезі бар ғимарат, кей кезде мешіттерде ішкі алаң болады. (Мечеть Аль-Харам). Мешітке флигель ретінде минарет мұнаралары, 1-9 дейін, салынады. Құран оқу залында суреттер, бейнелер болмайды, бірақ қабырғаларда Құран кітабынан алынған арабша жазылған тармақтар жазылуы мүмкін.

Мекке қараған қабырғада қуыста - михраб - имам құран оқиды. Михрабтың оң жағынан минбар-кафедрасы орналасады, бұл жерден имам жұма намаз кезінде діншілдерге уағыз айтады. Мешіттерде мектеп-медреселер жұмыс жасайды.

Мешіттер сәулеті келесі түрлерге бөлінеді:

• минаретті бұрыштап салу

• 2 минаретті мешіт

• шатырда орналасқан минареті бар мешіттер

Бір минареті бар мешіттір қазандық татарлар қалаларында көрініс тапқан. Таяу Шығыс, Орталық Шығыста, Кіші және Орталық Азияда 2 минареті бар күмбездік мешіттер тараған. шатырда орналасқан минареті бар мешітте екі құламасы бар шатыр болады, ол солтүстік оңтүстікке қарай қарайды, 1-2 қабатты, цилиндрлік немесе пирамида тәріздес минареті бар мешіт.

Мешіт сәулетінің құрылымы тұрақты болады. Мешітте келесі элементтер болу керек:

кибла - мешіттің артқы жағы, Кааба жаққа қаратылған; михраб - аркамен қаланған қуыс, ол Каабаға да бағытталған; аназа - алаңда орналасқан ағаш тақтайша немесе мәрмәр тақтайша, ол да Кааба жағына бағытталған; минбар - имам уағыз айтатын кафедра; максура - әкімшілікке арналған қоршалған кеңістіктік бөлме; кюрси - Құран пюпитрі ( жоспарда шаршы түрінде келетін, михраб жіне минбар қасында орналасқан ағаш немесе металл оқшауымен оқшауланған бөлме);дикка- муэдзинге арналған арнайы платформа; кейде мешіттердехаудзы- жуыну салт жоралары болатын бөлме бар болады. Олар мешіттің қасында орналасқан зал н/е алаңдағы фонтан түрінде болады. Мешітте жұлдыз бар жарты ай болады - ол ислам символы, кезінде арабтардың астрономиялық пұтқа табунышылық дін символы болатын. Жоспарда тікбұрышты және щеңбер болады.