66. Құқықтық нормалар қолдану актілері: түсінігі, түрлерінің ерекшеліктері

Ќ±ќыќ ќолдану актісі – ќ±зіретті субъектініњ ќ±ќыќтар мен зањды міндеттердіњ бар-жоќтыѓын жєне тиісті норманыњ негізінде олардыњ мµлшерін аныќтау маќсатымен жасалатын мемлекеттік-µкілді жеке аныќталѓан акт.

Құқыққолдану акт құқыққолдану әрекетінің соңғы нәтижесі ретінде орындалады және келесі ерекшеліктерге ие:

• өкілеті органдар қабылдайды;

• мемлекеттік-биліктік сипатқа ие;

• жекеленген сипатта, ал нормативтік сипаты жоқ, демек нақты субъектіге арналған, осы жағдайда кім қандай субъективтік құқыққа және заңды міндеттерге ие екені көрсетіледі;

• заңмен анықталған нысаны бар.

Сонымен қатар қолдану актісін әрекет (іс-әрекет) ретінде және акт-құжат ретінде айыра білген дұрыс. Соңғысы, кіріспеден, сипаттаушы, негіздемелік және резолютивтік бөлімдерден, яғни белгілі құрылымнан тұрады.

Құқыққолдану актілерін келесі негіздер бойынша жіктейді:

1. нысаны бойынша – указ, үкім, шешім, бұйрық және т.б.;

2. шығаратын субъектісі бойынша – мемлекеттік және мемлекеттік емес өкілетті органдар актілері;

3. құқық функциясы бойынша – реттеуші (қызметін жоғарлату бұйрық) және қорғаушы (қылмыстық іс қозғау туралы қаулы);

4. заңды табиғаты бойынша – негізгі (заңдық істің соңғы шешімін көрсетеді, мысалы үкім) және көмекші (негізгі актіні шығаруға көмектеседі, жекелеп келсек, тұлғаны айыпталушы ретінде іске тарту туралы қаулысы);

5. құқықтық реттеу пәні бойынша – қылмыстық-құқықты, азаматтық-құқықтық және т.б. актілер;

6. сипаты бойынша – материалдық және процессуальдық.

Аталѓан актілердіњ арасындаѓы ортаќ белгілеріне мыналар жатады.

• олар ќ±ќыќтыќ актілер;

• олар ќ±зіретті мемлекеттік органдармен ќабылданады жєне ќамтамасыз етіледі;

• сипаты бойынша µкімдік болып табылады.

Нормативті актіге ќараѓанда ќ±ќыќ ќолдану актісі:

1. нормативті акті негізінде ќолданылады;

2. нормативті актіде мазм±ндалѓан ќ±ќыќ нормаларын наќты жаѓдайларѓа, ќатынастарѓа ќатысты наќтыландырады;

3. жекеленген (индивидуалды-аныќталѓан) сипаты бар;

4. ќ±ќыќ нысаны болып табылмайды жєне бір мєрте ќолдануѓа ѓана арналѓан;

5. тиісті ќоѓамдыќ ќатынастардыњ пайда болуына, µзгеруіне немесе тоќтатылуына негіз болатын зањдыќ факт ќызметін атќарады.

67. Құқықтағы ақаулық және оның орнын толтыру әдістері

Қоғамдық қатынастарды реттеу үшін заңнамада қажетті құқық нормасының болмауын құқықтағы ақаулық деп атайды.

Құқықтағы ақаулық – заңды құбылыс. Өмір бір орында тұрған жоқ – қоғамдық қатынас үздіксіз құқықтық реттеуді талап етедіі. Ақаулық екі себептен туындайды:

1) егер де заң шығарушы құқықтық реттеуге мүмкіндігі бар барлық қоғамдақ қатынасты алдын-ала көре алмаса;

2) қоғамдақ қатынастың күнделікті дамуы нәтижесінде.

Ақаулықтың орнын толтыратын бірнеше әдістер бар:

1) жаңа құқық нормасын қабылдау жолымен құқық шығармашылық үрдіс арқылы құқықтағы ақаулықты жояды.

2) құқыққолданушы заң ұқсастығы және құқық ұқсастығы арқылы ақаулықтан құтыла алады.

Заң ұқсастығы – бұл жағдайға емес басқа оқиғаға арналған құқықтық нормаға негізделген нақты юридикалық істің шешімі. Басқаша айтқанда, заң ұқсастығын қолдану дегеніміз қажетті норма жоқ, бірақ осы істі шешуге мүмкіндігі бар ұқсас норма бар.

Құқық ұқсастығы – бұл жалпы қағищдалар және құқық мағынасына негізделе отырып нақты юридикалық істің шешімі. Бұл осыған ұқсас норма кездеспеген жағдайда ақаулықты жою әдіс болып табылады. Демек бұндай норма осы салада да және аралас салада да жоқ болған жағдайда. Мұндайда Конститцияда бекітілген құқық қағидаларын (әділеттілік, заң және сот алдындағы теңдік және т.б.) қолдану маңызды. Сондықтан құқыққолданушы құқықтың жалпы қағидаларын бағытқа ұстанады және іс бойынша негізделген шешім қабылдайды. Тәжірибеде құқық ұқсастығы өте ситек қолданылады.

ҚР АК 5-бабында заң ұқсастығы мен құқық ұқсастығы түсінігі берілген.

Жалпы ереже бойынша, құқыққолданушы заң ұқсастығын қолдану мүмкіндігі болмаған жағдайда ғана құқық ұқсастығын қолдануға құқылы.

Қылмыстық заңнамада конституция арқылы ұқсастықты қолдануға тйым салынған.