- •2. Змест вучэбнай дысцыпліны
- •3.Вучэбна-метадычная карта ( дзённая форма навучання)
- •1. Дакументы I матэрыялы
- •2. Падручнікi, вучэбныя дапаможнікі, курсы лекцый
- •Уводзіны ў дысцыпліну “гісторыя беларусі”
- •Глава 1. Старажытныя цывілізацыі. “Вялікае перасяленне народаў” і Беларусь
- •Глава 2. Станаўленне раннекласавага грамадства. Укараненне хрысціянскай цывілізацыі ў Еўропе і на Беларусі (V – першая палова XIII ст.)
- •Тэма 2. Развіццё феадальных адносін, барацьба з заваёўнікамі
- •Глава 3. Вялікае княства Літоўскае, Рускае і Жамойцкае (другая чвэрць хііі – першая палова хvі ст.): ад сярэднявечча да новага часу
- •Тэма 2. Тэндэнцыі кансалідацыі этнічна-нацыянальнай супольнасці насельніцтва Беларусі
- •§1. Тэрытарыяльныя і грамадска-палітычныя фактары
- •§2. Паходжанне назвы “Белая Русь”
- •§1. Беларуская народнасць утварылася паступова на аснове старажытнарускай народнасці з улікам наступных фактараў.
- •§2. Аб паходжанні беларусаў маецца некалькі тэорый, якія заснаваны на навуковым грунце.
- •Тэма 3. Сацыяльна-эканамічнае развіццё Вялікага княства Літоўскага
- •§1. Феадальнае землеўладанне, стан сельскай гаспадаркі
- •§2. Развіццё рамяства і гандлю, таварна-грашовых адносін
- •Глава 4. Час крызісаў і Адраджэння: кансалідацыя беларускай народнасці. Рэлігія, духоўнае жыццё, культура Беларусі
- •Тэма 2. Уплыў рэфармацыйнага руху на культурнае развіццё Беларусі
- •§1. Літаратура, мастацтва, тэатр
- •§2. Школьная адукацыя
- •§1. Ва ўсіх праявах Адраджэння маюцца свае ідэолагі. Прызнаным вяшчальнікам ідэі гуманізму і рэнесанснай культуры канца хv і амаль усёй першай паловы хvі ст. З’яўляецца Францыск Скарына.
- •§2. Першымі ўстановамі, дзе рыхтавалі пісьменных людзей, былі школы, якія ўтваралі брацтвы. У сярэдзіне хvіі ст. Такія школы створаны ў Віцебску, Полацку (1633 г.), Оршы (1648 г.).
- •Раздзел іі. Цывілізацыйная спадчына новага часу і беларусь
- •Тэма 2. Сацыяльна-эканамічнае і палітычнае становішча Беларусі ў складзе Рэчы Паспалітай
- •§1. Беларускія гарады, сельскагаспадарчая вытворчасць
- •§2. Вызваленчы рух. Паўстанне казакаў, ваенныя дзеянні на Беларусі
- •Тэма 3. Супярэчнасці і канфлікты сярод еўрапейскіх дзяржаў у хvііі стагоддзе. Падзелы Рэчы Паспалітай
- •§2. У сувязі з падзеламі Рэчы Паспалітай неабходна разгледзець, што ж рабілася ў самой Рэчы Паспалітай.
- •Глава 2. Нараджэнне індустрыяльнай цывілізацыі і яе ўплыў на Беларусь
- •Тэма 2. Беларусь у час нараджэння індустрыяльнай цывілізацыі
- •§1. Сялянская гаспадарка. Спробы гаспадарчых рэформ
- •§2. Культурнае жыццё, змены ў сістэме адукацыі
- •Тэма 3. Перамога капіталізму ў краінах Еўропы, Паўночнай Амерыкі і Беларусі
- •§1. Развіццё навукі і тэхнікі ў свеце і на Беларусі
- •§2. Сялянская рэформа, іншыя буржуазныя рэформы 60 -70-х гг. У Расіі
- •Тэма 4. Грамадска-палітычнае і культурнае жыццё на Беларусі ў хіх – пачатку хх ст.
- •Раздзел iiі. Савецкая мадэль мадэрнізацыі ў гісторыі Беларусі
- •Тэма 2. Шляхі фарміравання беларускай дзяржаўнасці
- •Глава 2. Беларусь у міжваенны перыяд
- •Тэма 2. Шляхі і метады будаўніцтва індустрыяльнага грамадства ў савецкай Беларусі
- •§1. Індустрыялізацыя, пераход да планавай эканомікі
- •§2. Калектывізацыя і яе асноўныя вынікі
- •Тэма 3. Культурнае і духоўнае жыцце ў бсср
- •§3. Пры разгортванні нацыянальнага будаўніцтва ў Беларусі пасля Кастрычніцкай рэвалюцыі неабходна было ўлічваць некалькі асаблівасцей.
- •Раздзел IV. Геапалітычнае становішча беларусі у сярэдзіны XX ст.
- •Тэма 2. Вялікая Айчынная вайна савецкага народа супраць фашысцкай Германіі
- •Глава 2. Беларусь ва ўмовах супрацьстаяння сусветных звышдзяржаў
- •Тэма 2. Грамадска-палітычнае і культурнае жыццё ў другой палове 40-х – пачатку 80-х гадоў
- •§1. Палітычнае жыццё ў пасляваенныя гады. Наступленне “адлігі”
- •§2. Культурнае жыццё. Час нявыкарыстаных магчымасцей
- •Раздзел V. Суверэнная рэспубліка беларусь ва ўмовах глабалізацыі сусветных працэсаў.
- •Тэма 2. Незалежная Беларусь. Шляхі ўмацавання эканамічнага і палітычнага суверэнітэту
- •§1. Грамадска-палітычнае становішча ў краіне.
- •§2. Дзейнасць новага кіраўніцтва рэспублікі па развіццю эканомікі, адукацыі і навукі
- •Заключэнне
- •Глава 2. Станаўленне раннекласавага грамадства. Укараненне хрысціянскай цывілізацыі ў Еўропе і на Беларусі (V – першая палова XIII ст.) 15
- •История беларуси
- •1. Беларусь в период первобытнообщинного строя и раннего средневековья*
- •1.1. Древние общества на территории Беларуси
- •1.2. Славянизация белорусских земель
- •1.3. Первые государства – княжества на территории Беларуси
- •1.4. Культура Беларуси в X – XIII вв.
- •2. Белорусские земли в составе великого княжества литовского (середина XIII – середина XVI вв.)
- •2.1. Образование Великого княжества Литовского, Русского, Жемойтского
- •2.2. Великое княжество Литовское в XIV – XV вв.
- •2.3. Государственно-политический строй Великого княжества Литовского
- •2.4. Социально-экономические отношения в вкл в XIV – первой половине XVI в.
- •2.5. Политическое положение Беларуси в первой половине XVI в.
- •2.6. Формирование белорусской народности
- •2.7. Культура Беларуси в XIV – XVI вв.
- •3. Беларусь в составе Речи Посполитой (середина XV – конец XVIII в.)
- •3.1. Люблинская уния. Образование Речи Посполитой
- •3.2. Церковь и религия в Беларуси в XVI в.
- •3.3. Войны на территории Беларуси в середине XVII в.
- •3.4. Социально-экономическое положение Беларуси в составе Речи Посполитой
- •3.5. Политический кризис Речи Посполитой и ее разделы
- •3.6. Культура Беларуси в XVII – XVIII вв.
- •4. Беларусь в составе Российской империи
- •4.1. Административно-государственные преобразования
- •4.2. Война 1812г. На территории Беларуси
- •4.3. Социально-экономическое развитие Беларуси в первой половине XIX в.
- •4.4. Общественно-политическое движение в Беларуси в первой половине XIX в.
- •4.5. Культура Беларуси в первой половине XlX в.
- •5. Беларусь во второй половине XIX в.
- •5.1. Реформы 60 - 70-х гг.
- •5.2. Восстание 1863 г. В Беларуси
- •5.3. Социально-экономическое развитие Беларуси в 60 – 90-е гг. XIX в.
- •5.4. Общественно-политическое движение в 60 – 90-е гг. XIX в.
- •5.5. Формирование белорусской нации
- •5.6. Культура Беларуси в 60 – 90-е гг. XIX в.
- •1. Политическое и социально-экономическое развитие беларуси в начале хх в. (1900 – 1917 гг.).
- •1.2. Политические течения в начале хх в.
- •1.4. Политика и тактика царизма, общероссийских и национальных партий в период спада революции 1905 – 1907 гг.
- •1.5. Экономическое и политическое развитие Беларуси в 1907 – 1913 гг.
- •1.6. Культура Беларуси в начале XX в.
- •2. Беларусь в годы первой мировой войны и революционных
- •2.1. Беларусь в годы Первой мировой войны.
- •2.2. Белорусское национальное движение в начале Первой мировой войны.
- •2.3. Беларусь в период Февральской революции (февраль – октябрь 1917 г.)
- •2.4. Подъем белорусского национального движения после победы Февральской революции.
- •2.5. Установление Советской власти в Беларуси.
- •2.6. Борьба за национальное самоопределение в Беларуси в первые месяцы Советской власти. Провозглашение бнр.
- •2.7. Создание Белорусской Советской Социалистической Республики.
- •2.8. Беларусь в годы советско-польской войны 1919 – 1920 гг.
- •3. Беларусь в 20 – 30-е гг.
- •3.1. Национально-государственное строительство в бсср (1921 – 1927 гг.).
- •3.2. Экономика бсср в период нэПа.
- •3.3. Политика белорусизации.
- •3.4. Культура Беларуси в 20-е гг.
- •3.5. Индустриализация в бсср.
- •3.6. Коллективизация сельского хозяйства.
- •3.7. Установление тоталитаризма. Массовые репрессии.
- •3.8. Социально-экономическое положение Западной Беларуси.
- •3.9. Национально-освободительное движение в Западной Беларуси.
- •4. Бсср в годы второй мировой войны.
- •4.1. Начало Второй мировой войны. Воссоединение Западной Беларуси с бсср.
- •4.2. Беларусь в начальный период Великой Отечественной войны.
- •4.3. Оккупационный режим на территории Беларуси.
- •4.4. Антифашистская борьба белорусского народа.
- •4.5. Освобождение Беларуси от фашистских оккупантов.
- •5. Социально-экономическое, политическое и культурное развитие беларуси в 1946 – 1985 гг.
- •5.1. Беларусь на международной арене.
- •5.2. Восстановление и дальнейшее развитие народного хозяйства.
- •5.3. Политическая ситуация в первое послевоенное десятилетие.
- •5.4. Культура Беларуси в первое послевоенное десятилетие.
- •5.5. Развитие промышленности и сельского хозяйства бсср в середине 50-х –
- •5.6. Общественно-политическая и социальная жизнь в Беларуси во второй половине 50-х – первой половине 80-х гг.
- •5.7. Образование, наука и культура середины 50-х – середины 80-х гг.
- •6. Социально-экономическое и культурное развитие беларуси в середине 80-х – 90-х гг.
- •6.1. Политика перестройки.
- •6.2. Политические реформы и государственное строительство в республике.
- •6.3. Республика Беларусь в международном сообществе.
- •Часть 2
- •Контрольные тесты История Беларуси. Ч.1
- •12 Декабря 1812 г. Манифест «Забвение прошлого, всеобщее прощение» подписал
- •I Государственная Дума была созвана в
- •I Всебелорусский съезд Советов состоялся в
- •I Всероссийский съезд Советов, на котором был образован ссср, состоялся в
- •12 Декабря 1812 г. Манифест «Забвение прошлого, всеобщее прощение» подписал
- •Контрольные тесты
- •I Государственная Дума была созвана в
- •I Всебелорусский съезд Советов состоялся в
- •I Всероссийский съезд Советов, на котором был образован ссср, состоялся в
§2. Першымі ўстановамі, дзе рыхтавалі пісьменных людзей, былі школы, якія ўтваралі брацтвы. У сярэдзіне хvіі ст. Такія школы створаны ў Віцебску, Полацку (1633 г.), Оршы (1648 г.).
Выкладанне ў школах вялося галоўным чынам на царкоўна-славянскай і беларускай мовах. Навучанне было бясплатным, вучыліся ў школах пераважна дзеці мяшчан (рамеснікаў і гандляроў), а таксама “ўбогія сіраты”, дзеці праваслаўнай шляхты і духавенства. Выкладалі ў школах як духоўныя, так і свецкія адукаваныя людзі. Кіраўнік школы называўся рэктарам. Ён, як і настаўнікі, выбіраўся на агульных сходах брацтваў. Найбольш актыўна дзейнічалі школы ў ХVІ–ХVІІ стст. Існуюць такія школы і ў некаторых маёнтках буйных феадалаў. Дзеці даволі заможных гараджан бралі ўрокі ў вандроўных настаўнікаў. З канца ХІV ст. асобныя маладыя шляхцічы і мяшчане маюць магчымасць паступіць і навучацца ў Кракаўскім, Пражскім і інш. універсітэтах. У другой палове ХVІ ст. актывізуюць дзейнасць у галіне асветы езуіты. У 80-х гг. езуіцкія калегіі адчынены ў Полацку, Нясвіжы. Акрамя калегіяў, іх намаганнямі ў 1578 г. адкрываецца першая вышэйшая навучальная ўстанова – Віленская акадэмія.
У далейшым у другой палове ХVІІ – першай палове ХVІІІ ст. асвета беларускага народа ажыццяўляецца ў больш цяжкіх умовах. Справа ў тым, што школы пры праваслаўных брацтвах падвяргаюцца пастаянным ганенням, аж да пагромаў. Іх учынялі езуіты і базыліянскае духавенства. Ідзе значнае скарачэнне колькасці школ, з-за чаго падае іх агульнаадукацыйнае значэнне. Нязначнае агульнаадукацыйнае значэнне школы маюць яшчэ і ад таго, што ў іх пануе рэлігійны светапогляд, беларуская мова замяняецца польскай, асвета становіцца манаполіяй каталіцкай і уніяцкай цэркваў.
У канцы ХVІІ ст. школьная адукацыя сканцэнтравалася ў асноўным у руках розных ордэнаў. Найбольшую колькасць школ мелі езуіты, якія карысталіся шырокай палітычнай і матэрыяльнай падтрымкай каралеўскай адміністрацыі, магнатаў, вышэйшага каталіцкага духавенства. За кошт іх шчодрых фундушоў (падараванняў) езуіцкія школы ўзніклі ў Полацку, Оршы, Віцебску і другіх гарадах. Але доступ ў гэтыя школы мелі толькі хлопчыкі са шляхецкіх сем’яў і багатых, знатных сем’яў гараджан.
Большасць такіх школ былі 3-5-класнымі. Навучанне ў кожным класе працягвалася год. У іх выкладаўся традыцыйны схаластычны курс “сямі вольных мастацтваў” – граматыка (“трывіум”), рыторыка, дыялектыка, арыфметыка (квадрыум), геаметрыя, музыка і астраномія. Выкладанне вялося на лацінскай мове і было прасякнута багаслоўем. Праўда, у ХVІІ–ХVІІІ стст. у асобных школах было ўведзена вывучэнне замежных моў; у некаторых – каб прыцягнуць большую колькасць вучняў – курс рускай мовы. Відаць, езуіцкія вучылішчы не карысталіся папулярнасцю сярод шырокіх слаёў насельніцтва Беларусі, заставаліся для іх чужымі з-за духоўнай і палітычнай арыентацыі.
Прыцягваецца да актыўнай педагагічнай дзейнасці і уніяцкая царква. Яшчэ ў 1615 г. папа Рымскі Павел V дазволіў адкрываць у Беларусі школы базыліянам. І яны ў канцы ХVІІ ст. з’явіліся ў Віцебску, Полацку, Талочыне, Чарэі, Ушачах.
Акрамя езуітаў і базыліянаў, на педагагічнай ніве ў Беларусі дзейнічалі і іншыя манаскія ордэны. У працы школ было шмат недахопаў: панаванне царкоўна-рэлігійнай накіраванасці, акрэсленасць свецкіх дысцыплін і іншыя.
Між тым змены ў эканамічным жыцці Рэчы Паспалітай у другой палове ХVІІІ ст., і перш за ўсё ўцягванне памешчыцкай гаспадаркі ў таварна-грашовыя адносіны, патрабавалі рэарганізацыі школьнай справы. Таму ў 40-х гг. ХVІІІ ст. робіцца першая рэформа. Узяўся за гэту справу адзін з прагрэсіўных прадстаўнікоў польскай асветы С.Канарскі. Хоць школы піяраў арганізаваны былі яшчэ на ўзор езуіцкіх, але тут былі і прагрэсіўныя моманты: у школы прымаліся дзеці розных слаёў насельніцтва, уключаючы сялян. Навучанне было бясплатным (плацілі толькі за выкананне пэўных манастырскіх работ, работ па абслугоўванні школы). Курс навучання быў разлічаны на 6 гадоў. За гэты час вучні павінны былі засвоіць не толькі суму ведаў па гісторыі, рэлігіі і багаслоўі, лацінскую мову, а таксама абавязковую для будучых дзеячаў каталіцкай царквы красамоўнасць. У праграму былі ўключаны і новыя прадметы: матэматыка, фізіка, гісторыя Польшчы, усеагульная гісторыя, “палітыка, або азнаямленне вучняў з творамі па пытаннях палітычных” і “з мясцовымі законамі і правамі”, а таксама польская мова.
У 60-х гг. ХVІІІ ст. прыхільнікі гаспадарчых і палітычных рэформ пачалі патрабаваць больш глыбокіх пераўтварэнняў у галіне асветы. Кіруючыя класы вымушаны былі пайсці на іх. Агульная рэформа асветы ў Рэчы Паспалітай адбылася ў пачатку 70-х гг. ХVІІІ ст. Спачатку ўтвараецца Адукацыйная камісія. Яна выпрацавала Статут “для акадэмій і школ Рэчы Паспалітай”. За 20 год сваёй дзейнасці Камісія адкрыла 20 школ. Гэтыя школы з’яўляліся сярэдняй ступенню навучання. Паспяховае заканчэнне іх давала права на паступленне ў вышэйшую навучальную ўстанову. Ніжэйшай ступенню новай сістэмы павінны былі стаць прыходскія вучылішчы. Яны адкрываліся ў мястэчках і вёсках.
У сярэдніх школах адно з важнейшых месцаў займалі прадметы фізіка-матэматычнага цыкла, якія давалі практычныя веды. У аб’ёме гэтых прадметаў выкладалася земляробства, батаніка, садоўніцтва, мінералогія, гігіена, а таксама і гуманітарныя навукі: польская і лацінская мова, геаграфія, гісторыя, заканадаўства. У прыходскіх вучылішчах рэкамендавалася вывучаць асновы геаметрыі, даваць вучням элементарныя веды па ветэрынарыі, камерцыі, знаёміць са спосабам афарбоўкі воўны.
Статут Адукацыйнай камісіі патрабаваў ад настаўнікаў такіх метадаў навучання, якія б садзейнічалі развіццю мыслення вучняў: “Наогул настаўнікі старацца павінны, каб вучні больш рабілі поспехаў разважаннямі, чым завучваннем прадметаў на памяць”. Статут патрабаваў нагляднасці ў навучанні, уліку узроставых асаблівасцей вучняў, сувязі тэорыі з практыкай, паўтарэння пройдзенага матэрыялу. Але трэба адзначыць, што ўстаноў адукацыі было мала. У пачатку 80-х гг. у той частцы Беларусі, якая засталася ў складзе Рэчы Паспалітай, налічвалася крыху больш за 200 пачатковых школ, у іх навучалася прыкладна 2500 чалавек. Толькі 30 % з іх былі дзяцьмі сялян, астатнія належалі да памешчыцкага саслоўя і шляхты.
Такім чынам, уся духоўная культура беларускага народа часоў Рэчы Паспалітай – яскравы адбітак палітычнай і ідэалагічнай барацьбы, якая вялася за права мець сваю мову, мастацтва, адукацыю, традыцыі і звычаі, свой лад жыцця. Канец ХV – ХVІ ст. характарызуецца значнымі зрухамі амаль ва ўсіх галінах духоўнага жыцця. На гэты перыяд прыпадае росквіт рэнесанснай культуры, пранікненне свецкіх гуманістычных і асветніцкіх павеваў у культуру Беларусі, пашырэнне дзяржаўнай і нацыянальна-патрыятычнай свядомасці ў розных колах грамадства.
Пытанні і заданні: 1. Дайце канкрэтнае гістарычнае азначэнне Адраджэнню. Назавіце агульнае і адметнае ў развіцці сярэднявечнай Еўропы. Якія значныя зрухі ў матэрыяльнай і духоўнай культуры адбыліся ў час эпохі Адраджэння на Беларусі? 2. Ахарактарызуйце жыццёвы і творчы шлях Францыска Скарыны, М. Гусоўскага, Мялеція Сматрыцкага, Казіміра Ляшчынскага, Сімяона Полацкага. 3. Як выглядала культура Беларусі (выяўленчае мастацтва, тэатр) у ХVІ - ХVІІІ стст.? 4. Прааналізуйце ўмовы, у якіх адбывалася падрыхтоўка пісьменных людзей на Беларусі ў ХVІ - ХVІІІ.
ЛІТАРАТУРА
Алексеев В.П., Першиц А.И. История первобытного общества. М., 1990
Алексеев Л.В. Полоцкая земля в ІХ – ХІІІ вв.: Очерки истории Северной Белоруссии. М., 1996.
Арлоў У.А. Еўфрасіння Полацкая. Мн., 1992г.
Артеменко И.И. Племена Верхнего и Среднего Поднепровья в эпоху бронзы. М., 1967.
Галубовіч В.І., Бохан Ю.М.. Гісторыя Беларусі (у кантэксце сусветнай цывілізацыі). Мн.: Сучасная школа, 2007. с. 38-118.
Гісторыя Беларускай ССР. Мн., 1972. Т.1.
Гісторыя Беларусі: вучэб. дапам. У 2 ч. Ч.1 Ад старажытных часоў – па люты 1917 г. / Я.К.Новік., Г.Е.Марцуль, І.Л.Качалаў. – Мн.: Універсітэцкае. 2000.
Греков Б.Д. Киевская Русь. М., 1953.
Гринблат М.Я. Белорусы: очерки происхождения и этнической истории. Мн., 1968.
Ермаловіч М.І. Старажытная Беларусь. Полацкі і Новагародскі перыяды. - Мн.: Маст-я літ-ра, Універсітэцкае. 1990.
Загарульскі Э.М. Заходняя Русь: ІХ – ХІІІ стст.: Вучэб. дапам. Мн. 1998.
Калечиц Е.Г. Первоначальное заселение территории Белоруссии. Мн., 1984.
Киев и западные земли Руси в ІХ – ХІІІ вв. Мн., 1989.
Лысенко П.Ф. Города Туровской земли. Мн., 1974.
Мандрык І.У. Зборнік лекцый па гісторыі Беларусі (у кантэксце сусветнай цывілізацыі). Віцебск., 2005 г. с. 5-70.
Мандрык І.У. Эрыдан, Рубонь, Руба. // Народнае слова, 1992, 29 мая.
Мандрык І.У. Вялікае княства Літоўскае, Рускае, Жмудскае: існуючыя погляды на шляхі яго ўтварэння. // Материлы ІІІ (третьей) научной сессии преподавателей и студентов (21 апреля 2000 года). – Витебск: МИТСО. – 2000. – С. 19-20.
Нарысы гісторыі Беларусі: У 2 ч. Мн., 1994. Ч.1
Оргиш В.П. Древняя Русь: Образование Киевского государства и введение христианства. Мн., 1988.
Пилипенко М.Ф. Возникновение Белоруссии: Новая концепция. Мн., 1991.
Повести Древней Руси. Л., 1983
Сапунов А. Полоцкий Софийский собор. Витебск, 1988.
Штыхов Г.В. Города Полоцкой земли (ІХ – ХІІІ вв.). Мн., 1978.
Эканамічная гісторыя Беларусі: Курс лекцый. / В.І.Галубовіч, Р.І.Ермашкевіч, Г.Ф.Шанавая і інш. / Пад агул. рэд. В.І.Галубовіча. – Мн.: Экаперспектыва, 1993.