2.3.1.7.2. Сінтаксічныя асаблівасці

Нягледзячы на тое, што мовы, якімі валодае чалавек, пакідаюць адбітак на яго маўленні, трэба быць уважлівым, пры перакладзе словазлучэнняў адной мовы на другую. У беларускай мове дастаткова адметных спалучэнняў слоў, якія адрозніваюцца ад адпаведных рускіх канструкцый:

1) дзеясловы са значэннем ветлівасці (дараваць, дзякаваць, прабачыць) у беларускай мове кіруюць давальным склонам: дараваць чалавеку, дзякаваць маме, прабачыць сястры і брату, прабачце мне. У рускай мове адпаведныя дзеясловы кіруюць вінавальным склонам: простить человека, благодарить маму, просить брата и сестру, извините меня;

2) дзеясловы руху (ісці, бегчы, ехаць, плыць, ляцець) і волевыяўлення (паслаць, выправіць, адправіць), калі яны маюць значэнне мэты, то выкарыстоўваюцца з прыназоўнікам па: ісці па ваду, ехаць па грошы, паслаць па лекі і інш. Калі гэтыя дзеясловы спалучаюцца з назоўнікамі – назвамі ягад, грыбоў і словамі ягады, грыбы, то гэтыя назоўнікі ўжываюцца з прыназоўнікам у: пайсці ў суніцы, адправіць у грыбы. У рускай мове ў абодвух выпадках выкарыстоўваецца прыназоўнік за: пойти за водой, послать за лекарством, отправить за грибами.

Словазлучэнні з прыназоўнікам за ў беларускай мове (ісці за вадой, паехаць за бацькам) абазначаюць не мэту дзеяння, а яго напрамак (значэнне ‘услед’);

3) дзеясловы маўлення, думкі, пачуцця (гаварыць, шаптаць, думаць, непакоіцца, клапаціцца, дбаць, хвалявацца, маўчаць і інш.) звычайна ўжываюцца з прыназоўнікам пра: гаварыць пра надвор’е, клапаціцца пра бацькоў, маўчаць пра здарэнне. У рускай мове пасля адпаведных дзеясловаў ужываецца прыназоўнік о/об: говорить о погоде, беспокоиться о родителях, молчать о происшествии;

4) дзеясловы здзіўляцца, дзівіцца, жартаваць, насміхацца, рагатаць, смяяцца глуміцца, здзекавацца, кпіць у беларускай мове спалучаюцца з назоўнікамі ў родным склоне з прыназоўнікам з: дзівіцца з сяброўкі, кпіць з дарослых. Рускія выразы смеяться над недостаткамиі шутки надо мнойперакладаюцца на беларускую мову яксмяяцца з недахопаў і жарты з мяне;

5) дзеясловы і назоўнікі са значэннем дзеяння ці стану (хадзіць, лятаць, сустракацца, бачыцца, непакоіцца, нудзіцца, маркота, туга і інш.) ужываюцца з назоўнікамі ў месным склоне з прыназоўнікам па: хадзіць па дарогах, бегаць па сценах, бачыцца па суботах, сустракацца па выхадных, туга па дзецях. У рускай мове адпаведна: ходить по дорогам, бегать по стенам, видеться по субботам, встречаться по выходным, тоска по детям;

6) дзясловы хварэць, захварэць, а таксама прыметнік хворы ў беларускай мове спалучаюцца вінавальным склонам з прыназоўнікам на: хварэць на запаленне легкіх; хварэць на грып;

7) словы ажаніць, ажаніцца патрабуюць пасля сябе дапаўненне ў форме творнага склону з прыназоўнікам з: ажаніўся з дачкой інжынера, ажэніцца багаты з беднаю;

8) пры вызначэнні адлегласці шырокаўжывальныя спалучэнні з прыназоўнікам за: за тры крокі ад яе, за тры кіламетры ад вёскі, за дваццаць кіламетраў ад сталіцы. Па-руску: в трех шагах от нее, в трех километрах от деревни, в двадцати километрах от столицы.

Акрамя таго, у беларускай мове ёсць шмат канструкцый, адрозных ад рускай мовы. Гэта наглядна ілюструе табліца 9.

Табліца 9. Адметныя беларускія словазлучэнні і іх пераклад на рускую мову

Беларуская мова	Руская мова
ехаць у дровы	ехать за дровами
ехаць у млын	ехать на мельницу
выправіцца ў заробкі	отправиться на заработки
больш за тысячу	более тысячи
згодна з правілам	согласно правилу
адцурацца / зрачыся бацькоў	отречься от родителей
пазбавіцца / пазбыцца недахопаў	избавиться от недостатков
перапрашаць маці	извиняться перед матерью
думаць сам сабе (не ўслых) гаварыць сам сабе	думать про себя говорить про себя
глядзець сябе	смотреть за собой
смех праз слёзы	смех сквозь слезы
бачыць на свае вочы	видеть своими глазами
гаварыць на карысць	говорить в пользу
дом на пяць паверхаў	дом в пять этажей
спатыкнуцца на камень	споткнуться о камень
жыць пры бацьках	жить с родителями
забыцца на сустрэчу	забыть о встрече
загадчык кафедры	заведующий кафедрой
некалькі разоў на месяц	несколько раз в месяц
звяртацца на адрас	обращаться по адресу
даглядаць хворага	ухаживать за больным
сядзець пры дарозе	сидеть у дороги
заляцацца да дзяўчыны	ухаживать за девушкой
добра ставіцца да суседзяў	хорошо относиться к соседям
прызвычаіцца да характару	привыкнуть к хактеру
рыхтавацца да сесіі	готовиться к сессии
цешыцца з сонейка	радоваться солнышку
імкнуцца да перамогі	стремиться к победе
прыйсці па абедзе	прийти после обеда
створаны на ўзор	создан по образцу
на выбар	по выбору
ісці ўздоўж берага	идти по берегу
гаварыць па тэлефоне	говорить по телефону
у кірунку да ракі	по направлению к реке
радавацца з нагоды/з прычыны	радоваться по случаю
малы памерам	маленький по размеру
страляць у бандыта	стрелять по бандиту
жыць у суседстве	жить по соседству
хавацца ў вуглы	прятаться по углам
капуста па вядры	капуста с ведро
на ўвесь рост	во весь рост
сказаць на поўны голас	сказать во весь голос
не было пра што гаварыць	не было о чём говорить
паабапал дарогі	с обеих сторон
жыць каля самага мора	жить у самого моря
дарога да славы	дорога к славе
няма да каго звярнуцца	не к кому обратиться
сонца хіліцца на лес	солнце клонится к лесу
не да месца	не к месту
дакрануцца да рукі	прикоснуться к руке
больш за сорак гадоў	более сорока лет
яму галава баліць	у него болит голова
раніцай, зранку	по утрам
увесну, вясной	по весне
а 17-й гадзіне	в 17 часов
у выхадныя дні	по выходным дням
выбраць на свой густ	выбрать по своему вкусу
на ўсіх напрамках	по всем направлениям
на святочны стол	к праздничному столу

Пералічваючы асаблівасці беларускай мовы, мы разглядалі выпадкі словаўжывання, якія адпавядаюць нормам беларускай мовы. Менавіта дзякуючы нормам дасягаецца адзінства мовы, разуменне паміж людзьмі ў працэсе моўных зносін. Беларускія моўныя нормы з’яўляюцца абавязковымі для ўсіх, хто карыстаецца беларускай мовай. Веданне моўных нормаў і іх выкарыстанне – важны складнік культуры маўлення ў цэлым.