- •Прадмова
- •Рабочая праграма
- •40 Вылічальная тэхніка, 41 Кампаненты абсталявання, 45 Сувязь;
- •Тлумачальная запіска
- •Змест дысцыпліны
- •Вучэбна-метадычная картка дысцыпліны
- •1. Гістарычныя этапы фарміравання і развіцця беларускай мовы
- •1.1. Роля мовы
- •1.2. Беларуская мова ў моўнай супольнасці свету
- •1.3. Этапы развіцця беларускай мовы
- •1.3.1. Вытокі беларускай мовы
- •1.3.2. Беларуская мова ў вкл
- •1.3.3. Стан беларускай мовы ў Рэчы Паспалітай і Расійскай імперыі
- •1.3.4. Новая беларуская літаратурная мова
- •1.3.5 Беларуская мова ў канцы хх – пачатку ххі стст
- •1.4. З гісторыі беларускай графікі
- •1.5. Мова і маўленне
- •2. Беларуская мова ва ўмовах білінгвізму
- •2.1. Білінгвізм
- •2.2. Інтэрферэнцыя. Трасянка
- •2.3. Нарматыўнае беларускае маўленне
- •2.3.1 Асаблівасці беларускай мовы ў параўнанні з рускай
- •2.3.1.1. Фанетычныя асаблівасці
- •2.3.1.2. Акцэнталагічныя асаблівасці
- •2.3.1.3. Арфаграфічныя асаблівасці
- •2.3.1.4. Лексічныя асаблівасці
- •2.3.1.5. Фразеалагічныя асаблівасці
- •2.3.1.6. Словаўтваральныя асаблівасці5[5]
- •2.3.1.7. Граматычныя асаблівасці
- •2.3.1.7.1. Марфалагічныя асаблівасці
- •2.3.1.7.2. Сінтаксічныя асаблівасці
- •2.4. Спецыфіка перакладу на беларускую мову
- •3. Маўленчая камунікацыя. Тэкст як асноўная камунікацыйная адзінка
- •3.1. Формы і тыпы маўлення. Паняцце тэксту. Маўленчыя жанры
- •3.2. Беларускі нацыянальны маўленчы этыкет
- •4. Паняцце стылю і стылістыкі маўлення
- •4.1. Стылі беларускай мовы, іх характарыстыка
- •4.2. Актуальныя працэсы ў сістэме функцыянальных стыляў
- •4.3. Стылістыка як тэарэтычная база культуры маўлення
- •5. Навуковае маўленне
- •5.1. Агульныя рысы навуковага маўлення
- •5.2 Стылістычныя сродкі навуковага маўлення
- •6. Тэрміналагічная лексіка як вядучы складнік навуковага маўлення
- •6.1. Лексіка беларускай нацыянальнай мовы, яе структура
- •6.1.1. Лексіка паводле паходжання
- •6.1.2. Лексіка паводле ступені актыўнасці
- •6.1.3. Лексіка паводле стылістычнай прыналежнасці
- •6.1.4. Лексіка паводле сферы выкарыстання
- •6.2. Тэрміналогія
- •6.3. Спецыфіка выкарыстання тэрмінаў
- •7. Сістэма жанраў навуковай літаратуры
- •7.1. Разнавіднасці і жанры навуковых тэкстаў
- •7.2 Кампазіцыйная будова навуковых тэкстаў розных жанраў
- •8. Афіцына-справавы стыль
- •8.1. Стылявыя рысы афіцыйна-справавога стылю
- •8.2. Моўныя рысы афіцыйна-справавога стылю
- •8.3. Віды афіцыйна-справавой дакументацыі
- •9. Культура маўлення
- •9.1. Якасці маўлення
- •9.2. Спецыфіка рэдагавання
- •Спіс выкарыстанай літаратуры
- •Тэмы практычных заняткаў і іх змест
- •Метадычныя матэрыялы да практычных заняткаў
- •2. Уявіце сітуацыю: да Вас у госці прыехалі прадстаўнікі розных славянскіх народаў. Ці зразумееце Вы адзін аднаго? Аргументуйце свой адказ.
- •3. Пазнаёмцеся з наступнымі выказваннямі пра мову. Назавіце функцыі мовы.
- •4. Як вы разумееце выраз старажытных грэкаў: “Загавары, каб я цябе ўбачыў”?
- •6. Растлумачце сэнс выказвання ф. Скарыны, змешчанага ў прадмове да кнігі “Юдзіф”:
- •7. Што Вы ведаеце пра пачатак кнігадрукавання ва ўсходніх славян?
- •8. Чым адметны і знакаміты Статут Вялікага Княства Літоўскага?
- •9. Прачытайце прадмову да Статута вкл, напісаную Львом Сапегам. Параўнайце моўныя сродкі старабеларускай і сучаснай беларускай мовы.
- •10. Прачытайце ўрывак са Статута Вялікага Княства Літоўскага. Перакажыце яго змест.
- •11. Прачытайце тэкст. Адкажыце на пытанне.
- •12. Прачытайце верш к. Крапівы «Шчыраму латыністу» (з падзагалоўкам «На заметку ў газэце «Звезда»). Адзначце напісанні, якія не супадаюць з сучаснымі.
- •13. Вызначыце характэрныя рысы беларускага правапісу, які існаваў да рэформы 1933 года.
- •14. Адзначце несупадзенні моўных нормаў у “Граматыцы...” б.Тарашкевіча з нормамі сучаснай беларускай літаратурнай мовы.
- •15. Колькі графічных сістэм вядома ў гісторыі беларускай мовы?
- •16. Пачытайце наступны ўрывак. Назавіце аўтара. Як перадаюцца спецыфічныя для беларускай мовы гукі?
- •17. Пачытайце выказванне у. Караткевіча пра асаблівасці беларускай мовы. Назавіце іх. Пракаментуйце знакі прыпынку.
- •18. Прачытайце тэкст. Абгрунтуйце, чаму дж і дз не павінны ўключацца ў алфавіт. Падлічыце, колькі літар у беларускім алфавіце.
- •19. Вызначце колькасць гукаў і літар у словах. Размясціце па трох калонках прапанаваныя словы:
- •20. Вызначце розныя спосабы абазначэння мяккасці зычных гукаў. У якіх з прыведзеных слоў мяккасць зычных гукаў не абазначаецца на пісьме?
- •21. Дапішыце наступныя сказы.
- •22. Уважліва пачытайце. Адзначце асаблівасці маўлення Мікіты Зміцеравіча. Як называецца такое маўленне? з якога твора ўзяты ўрывак?
- •23. Уважліва пачытайце словы, сфармулюйце правіла, паводле якога яны пішуцца, і назавіце адпаведную асаблівасць беларускай мовы.
- •42. Запішыце словы разам, асобна, праз дэфіс.
- •43. Перакладзіце на беларускую мову. Пастаўце націск і параўнайце яго месца ў беларускай і рускай мовах.
- •44. Перакладзіце словы на беларускую мову. Спішыце і адзначце ў дужках род назоўнікаў.
- •45. Спішыце, дапасуючы прыметнікі, дзеепрыметнікі, парадкавыя лічэбнікі да назоўнікаў назоўнага склону адзіночнага ліку.
- •50. Перакладзіце словы і словазлучэнні на беларускую мову.
- •51. Перакладзіце словы і словазлучэнні на беларускую мову.
- •52. Надайце назоўнікам форму роднага склону адзіночнага ліку.
- •53. Пастаўце назоўнікі ў творны склон.
- •54. Раскрыйце дужкі.
- •55. Перакладзіце на беларускую мову, стараючыся пазбягаць неўласцівых для беларускай мовы сродкаў:
- •56. Перакладзіце жарт на беларускую мову. Расстаўце знакі прыпынку.
- •57. Перакладзіце на беларускую мову. Складзіце з шасцю выразамі сказы.
- •58. Вусна перакладзіце на беларускую мову, выкарыстоўваючы дзеепрыметнікі.
- •59. Знайдзіце памылкі пры перакладзе тэрмінаў з рускай мовы на беларускую.
- •60. Спішыце, замяняючы лічбы словамі і ставячы назоўнік у патрэбнай форме. Пастаўце ў лічэбніках націск.
- •62. Перакладзіце спалучэнні на беларускую мову. Запішыце.
- •63. У якім парадку трэба размясціць прыведзеныя сказы, каб атрымаўся тэкст? Вызначыце тып гэтага тэксту.
- •64. Прачытайце тэкст. Вызначыце яго стыль. Сваю думку абгрунтуйце.
- •65. Вызначыце стыль прапанаванага тэксту. Назавіце агульныя стылявыя рысы і моўныя асаблівасці гэтага стылю.
- •66. Да якога стылю належыць наступны твор? Аргументуйце свой адказ.
- •67. Вызначыце стыль прыведзенага ўрыўка. Абгрунтуйце сваё меркаванне. Назавіце дакумент, з якога ўзяты тэкст.
- •68. Прачытайце тэкст. Вызначце яго тып. Акрэсліце асноўную тэму і падтэмы прапанаванага ўрыўка.
- •69. Перакладзіце тэкст на беларускую мову. Вызначыце яго стыль. Назавіце марфалагічныя, сінтаксічныя рысы.
- •70. Перакладзіце наступныя словы і словазлучэнні на беларускую мову. У чым спецыфіка ўжывання пабочных канструкцый у навуковым стылі?
- •71. Напішыце анатацыю на падручнік па спецыяльнасці і на Вашу ўлюбёную кнігу.
- •72. Прачытайце тэкст. Вызначыце яго стыль. Назавіце моўныя сродкі, уласцівыя для данага стылю.
- •73. Выпiшыце словы, размяркоўваючы iх па дзвюх групах: а) агульнанавуковая лексіка; б) тэрмiналагiчная лексiка. Якiм прынцыпам вы карысталiся?
- •74. Знайдзіце прафесіяналізмы, жарганізмы і падбярыце да іх літаратурныя адпаведнікі.
- •75. Прачытайце тэксты. Знайдзіце словы, што адпавядаюць студэнцкаму слэнгу. Як Вы лічыце, ці ўласцівы слэнг для беларускай мовы?
- •76. Вызначце, якім спосабам утвораны наступныя тэрміны. Да якіх тэрміналогій яны адносяцца?
- •78. Перакладзіце апісальны рускі выраз адным беларускім словам. Як называюцца такія словы?
- •79. Размяркуйце словы ў калонкі табліцы. Патлумачце, якімі крытэрыямі вы карысталіся.
- •80. Размяркуйце словы па групах, карыстаючыся наступнай табліцай.
- •81. Запоўніце табліцу.
- •82. Падбярыце да архаізмаў сучасныя адпаведнікі.
- •94. Знайдзіце “недарэчнасці” з пункту гледжання стылёвай арыентацыі ў прыведзеных сказах? Абгрунтуйце свой адказ.
- •95. Знайдзіце лагічныя памылкі. Адрэдагуйце сказы.
- •96. Перакладзіце наступныя прыметнікі на беларускую мову. Уявіце сябе дырэктарам кампаніі. Напішыце характарыстыку на вашага супрацоўніка.
- •97. З якіх афіцыйных папер маглі б быць узяты наступныя выразы?
- •117. Перапішыце, пастаўце знакі прыпынку, выпраўце, калі неабходна, памылкі.
- •Індывідуальная практычная работа
- •Кантрольныя пытанні
- •Кантрольныя заданні
- •Пытанні да заліку па дысцыпліне “беларуская мова. Культура маўлення”
117. Перапішыце, пастаўце знакі прыпынку, выпраўце, калі неабходна, памылкі.
Слава пра розум і прыгажосць полацкай князёўны разышлася далёка па полацкім землям.
У стрэсавай сітуацыі лепш за ўсё супакоіцца і паспрабаваць пажартаваць над сваімі праблемамі.
Я за здаровы лад жыцця таму пяць разоў у тыдзень хаджу ў басейн.
Сёння ў гіпермаркеце шмат пакупнікоў і мы запаркаваліся метрах у сарака ад уваходу.
Чатыры года я забываўся патэлефанаваць маёй настаўніцы павіншаваць са святам і падзякаваць яе.
Індывідуальная практычная работа
1. Самастойна знайдзіце і запішыце некалькі цікавых выказванняў пісьменнікаў, журналістаў, вядомых дзеячоў пра беларускую мову, яе прыгажосць, прывабнасць, адметнасць.
2. Самастойна падбярыце тэкст па вашай спецыяльнасці. Перакладзіце яго на беларуску мову. Падкрэсліце гукі, словы, выразы, якія складаюць спецыфіку беларускай мовы ў адрозненне ад рускай.
3. Падрыхтуйце рэферат па адной з прапанаваных тэм. Абавязкова ў заключэнні адлюструйце ўласнае меркавання наконт раскрытай тэмы, праблемы.
ТЭМЫ РЭФЕРАТАЎ
Кастусь Астрожскi – славуты гетман Вялiкага княства Лiтоўскага.
Давыд Гарадзенскi – слаўны абаронца Айчыны ад крыжакоў-заваёўнікаў.
Барбара Радзiвiл – чорная дама Нясвiжскага замка.
Мiкалай Радзiвiл Чорны – магутны рыцар нашай незалежнасцi.
Францыск Скарына – беларускі і ўсходнеславянскі першадрукар.
Кастусь Калiноўскі – змагар за Бацькаўшчыну.
Тадэвуш Касцюшка – выдатны палiтычны i ваенны дзеяч Рэчы Паспалiтай.
«Залаты век» у гiсторыі беларускай дзяржавы.
Славутыя жанчыны Беларусi.
Таямнiцы Мiрскага замка.
Старажытны Менск.
Замкі на зямлі Беларусі.
Якуб Наркевiч-Ёдка – прафесар электраграфii i магнетызму.
Iгнат Дамейка – сын Беларусi i народны герой Чылi.
Аляксандр Чыжэўскі – Леанарда да Вiнчы ХХ ст.
Увекавечаны i на Месяцы: Вiтольд Цяраскi.
Чырвоная кнiга Беларусi.
Белавежская пушча.
Тапанiмiчныя назвы Беларусi.
Возера Нарач.
Тры назвы аднаго возера (Князь-возера, Жыцкае, Чырвонае).
Возера Свіцязь.
Дрэвы-помнiкi на Беларусi.
Грыбы Беларусi (iх назвы ў беларускай i рускай мовах).
Рыбы Беларусi (iх найменні ў беларускай i рускай мовах).
Птушкi Беларусi (iх найменнi ў беларускай i рускай мовах).
Таблiца Мендзялеева (назвы хiмiчных элементаў у беларускай i рускай мовах).
Цудоўныя выдумкi прыроды.
«Арыфметыка» Л. Ф. Магніцкага.
. Казiмiр Семяновiч – вынаходнiк шматступеневай ракеты.
Герман Мiнкоўскі – выдатны нямецкi матэматык i фiзiк.
.А. Ампер – заснавальнiк сучаснай электрадынамiкi.
. Альберт Эйнштэйн i стварэнне тэорыі адноснасцi.
Нiльс Бор i яго квантавыя пастулаты.
Чарльз Бэбiдж – вынаходнiк першага камп’ютара.
К.Э .Цыялкоўскі – вынаходнік у галiне касманаўтыкi i ракетнай тэхнікi.
Рымская i арабская сiстэмы лiчбаў.
Адлік часу. Гiсторыя календара.
Беларускiя назвы метрычных адзiнак.
Венгерскi кубiк Рубiка.
Арыфметычныя рэбусы.
. «Фізікі» i «лiрыкi».
Крыж Еўфрасiнні Полацкай – выдатны помнік старажытнага мастацтва.
. Музыка ў каменi: Нясвiжскi замак.
Слуцкiя паясы.
Музеi г. Мiнска.
Напалеон Орда i яго музычная спадчына.
Радзiвiлы i тэатр.
.Станiслаў Манюшка i яго музыка.
. Рыгор Шырма i яго харавая капэла.
.Почырк i характар.
Мова жэстаў.
Псiхалогiя публiчнага выступлення.
Iнтэлект i яго развiццё.
Колер i яго ўздзеянне на псiхiку чалавека.
Асоба i калектыў: Праблема лiдэрства ў калектыве.
Тэхнічныя распрацоўкі нашага ўніверсітэта.
Лазерныя тэхналогіі ў сучаснай вытворчасці.
Робататэхніка: у дапамогу чалавецтву.
Развіцце нанатэхналогій у сучаснай навуцы.
Электрамабіль – машына будучыні.
Навука і медыцына: дасягненні і перспектывы.
Тэхналогіі стварэння галаграфічных выяў.
Распрацоўка і дызайн Web-сайта.
Хакеры як феномен інфармацыйнай прасторы.
Камп’ютарныя злачынствы.
Інфармацыйныя тэхналогіі ў сацыяльнай сферы.
Рэклама ў Інтэрнэт і электронны бізнес.
Развіцце электраэнергетыкі.
Штучны інтэлект: праблемы, перспектывы развіцця.
Тэлекамунікацыйныя сродкі ў сучасным камп’ютарным свеце.
Тэндэнцыі развіцця камп’ютарнай анімацыі.
Кібернэтыка – навука ХХ стагоддзя.
Выкарыстанне камп’ютарных тэхналогій у кінематографе.
Кардынг: сутнасць і метады барацьбы.
«Трасянка» на Беларусі.
Гендэрныя адносіны ў беларускай фразеалогіі.
Л.І.Сапега як палітычны і грамадскі дзеяч ВКЛ.
Мова і культура.
Чаму Белая Русь – Белая?
Спорт – вакцына ад старасці.
Як перамагчы стрэс.
4. Стварыце рэкламу беларускай мовы. Форма выканання пажадана мультымедыйная (прэзетацыя, праграма, малюнак, комікс, відэаролік, аўдыёзапіс і г. д.).
Азнаёмцеся з некаторымі прыкладамі рэкламы, выкананай Вашымі папярэднікамі:
(Матарыкін Аляксандр)
(Вярхоўцаў Павел)
(Сезень Сяргей)
5. Стварыце візітную картку свайго будучага прадпрыемства, фірмы і г.д.
6. Знайдзіце праграмы з беларускамоўным інтэрфейсам і прааналізуйце яго з пункту гледжання правільнасці.
7. Стварыце праграму з беларускамоўным інтэрфейсам.