33. Сацыяльна-эканамічнае развіццё Беларусі ў пачатку 20 ст. Сталыпінская аграрная рэформа.

У пачатку XX ст. на Беларусі, як і ў другіх рэгіёнах Расійскай імперыі, адбываліся значныя змены ўэканамічным і сацыяльным развіцці. У беларускіх губернях назіралася скарачэнне рамесніцкай вьггворчасці, рост фабрычна-заводскай прамысловасці. Прыярытэтнымі галінамі вьггворчасці з'яўляліся харчовая, дрэваапрацоўчая. На Беларусь актыўна пранікае замежны капітал. 3 1909 г. эканоміка набывае тэндэнцыю стабільнага росту. Ствараюцца новыя прамы-словыя прадпрыемствы, пашыраюцца аб'екты вьггворчасці.

На тэрыторыі беларускіх губерняў у 1913 г. налічвалася 1200 фабрычна-заводскіх прадпрыемстваў, на якіх пра-цавала каля 40 тыс. рабочых. Болыйасць прадпрыемстваў былі невялікімі па колькасці рабочых. 62,4 % з іх мелі да 15 чалавек. На буйных прадпрыемствах (болып 100 чал.) працавала каля 50 % рабочых. Такім чынам, па ўзроўні канцэнтрацыі вытворчасці Беларусь адрознівалася ад іншых прамысловых рэгіёнаў Расійскай імперыі, дзе гэта канцэнтрацыя была значна вышэйшай.

Развіццё прамысловасці вяло да пашырэння акцыянер-ных таварыстваў, манапалістычных аб'яднанняў. У 1909 — 1910 гг. былі арганізаваны Акцыянернае таварыства запал-кавых фабрык, Акцыянерныя таварыствы Мазырскай фа-нернай фабрыкі, Дняпроўскай мануфактуры і інш. Ствараліся прадпрыемствы з удзелам замежнага капіталу. Руска-бельгійскае таварыства валодала Віцебскай ільно-прадзільнай фабрыкай "Дзвіна", Руска-амерыканскае та­варыства фабрык абутку ў Мінску.

Атрымала развіццё банкаўская сістэма. У беларускіх гарадах дзейнічалі канторы Азоўска-Данскога, Маскоўскага, Дзяржаўнага, Руска-Азіяцкага камерцыйнага, Віленскага прыватнага камерцыйнага і іншых банкаў. Акрамя таго, мясцовую прамысловасць фікансавалі банкірскія канторы і таварыствы ўзаемнага крэдыту.

Нягледзячы на высокія тэмпы росту цэнзазай прамы­словасці, большасць рабочых працавала ў саматужна-ра-меснай вытворчасці. На Беларусі існавала каля 90 тыс. такіх майстэрань, дзе працавалі гаспадар і адзін-два рабо­чых. Дробная і рамесная вытворчасць давала большасць прамысловай прадукцыі.

Прамысловы ўздым працягваўся да першай сусветнай вайны. Аднак прамысловасць Беларусі захавала сваю спе-цыфіку: пераважнасць рамесна-саматужнай прамысло­васці і невялікіх прадпрыемстваў з размяшчэннем іх у сельскай мясцовасці ў непасрэднай блізкасці да вытвор­часці сыравіны і рабочай сілы.

У перадваенны перыяд сельская гаспадарка Беларусі арыентавалася на вытворчасць мяса-малочнай прадукцыі. 3 ростам жывёлагадоўлі ішло будаўніцтва масларобчых, сыраварных заводаў. Важным кірункам з'яўлялася вы-рошчванне бульбы, якая ішла на перапрацоўку на мясцовыя бровары. 3 1907 па 1913 г. колькасць вінакурных заводаў вырасла з 430 да 630.

У беларускіх губернях адбываўся працэс капіталізацыі сельскай гаспадаркі. Дваранскае землеўладанне, якоеў 1905 г. складала 41 %, паступова скарачалася. Расла колькасць аб'ектаў прыватнай зямельнай уласнасці. Гэтаму садзейніча-ла аграрная рэформа. Яе ініцыятарам выступіў П.А.Ста-лыпін. Рэформа пачалася ў адпаведнасці з указам ад 9 лістапада 1906 г. Пасля зацвярджэння яго III Дзяржаўнай Думай Указ з 14 чэрвеня 1910 г. набьгў сілу закону. Рэформа прадугледжвала ліквідацыю сельскай абшчыны, перадачу надзельнай зямлі ў прыватную ўласнасць, выдзяленне зямлі пад хутарскую гас­падарку альбо пад адруб, перасяленне малазямельных сялян у Сібір, на Далёкі У сход.

Трэба адзначыць, што плошча зямельных угоддзяў размяркоўвалася сярод сялян такім чынам, што значная іх колькасць не магла пракарміцца са сваей зямлі. 6,2 % гаспадарак мелі надзел да 5 дзесяцін, 43,1 % двароў — ад 5 да 10, 14,3 % двароў — 15 — 20, 12 % двароў — болып 20 дзесяцін. Такім чынам, толькі чвэрць двароў была заможнай.

Сталыпінская рэформа садзейнічала далейшай дыферзнцыяцыі вёскі. На надзельных і кутгчых землях 12 % сялянгкіх двароў утварылі хутарскія і адрубныя гаспадаркі. Адны з іх сталі набіраць моц, другія прадалі зямлю і падаліся на заробкі ў горад альбо выехалі ў Сібір. У выніку перасяленчай палітыкі Беларусь пакінула 335 тыс. сялян.

Па меры фарміравання заможнага сялянства ўрад спра-буе зрабіць на іх упор. У 1911 г. па ініцыятыве П.Сталыпіна было прынята рашэнне аб увядзенні земстваў у Віцебскай, Магілёўскай, Мінскай губернях шляхам выбараў па так званых на­цыянальных курыях: рускай і польскай. У рускую курыю залічвалі не толькі рускіх, але і праваслаўных бела-русаў. Маё­масны цэнз выбаршчыкаў бьгў паніжаны ўдвая. У Гродзенскай і Віленскай губернях земствы не ўводзіліся. Стварэнне мясцовых органаў кіравання не па саслоўных, а па нацыянальных курыях было скіравана на замацаванне пазіцый прыхільнікаў вялікадзяржаўнай палітыкі.

Пасля заканчэння рэвалюцыі царсі . у рад перайшоў да больш жорсткіх формаў кіравання. Прадпрымальнікі ат-рымалі права прымяняць лакаўты у сувязі з забастоўкамі рабочых. Летам 1907 г. былі праведзены арышты кіраўнікоў і актывістаў рэвалюцыйна-дэмакратычных партый. Партыйныя арганізацыі РСДРП, Бунда, ПС-Р, БСГ знаходзіліся ў заня­падзе. Быў значна аслаблены ліберальна-апазіцыйны цэнтр. Так, распаліся многія арганізацыі партыі кадэтаў. У 1907 г. на платформе кадэтаў была створана Краявая партыя Літвы і Беларусь Яе аснову складалі польскія памешчыкі, святары. Партыя выступала за палітычнае раўнапраўе палякаў і каталікоў.

Наступление рэакцыі значна звузіла магчымасці нацы-янальна-дэмакратычнага руху. Цэнтрам беларускага нацы-янальна­га руху з'яўлялася газета "Наша ніва". У гэты перыяд яна выступала за дэмакратызацыю грамадства, нацыянальна-куль­турнае адраджэнне беларускага народа, пашырэнне дзейнасці земстваў, рэформу судоў, хутарызацыю сельскай гаспадаркі і г.д. "Наша ніва" надрукавала сотні карэспандэнцый. Для сялян яна пачала выдаваць "Беларускі каляндар", потым часопіс "Саха". У 1912 г.вы-ходзіць літаратурны і грамадска-палітычны альманах "Маладая Беларусь". Былі створаны выдавец­твы "Загляне сонца і ў наша ваконца", "Наша хата", "Беларус" і інш. За 1908 — 1914 гг. было надрукавана 77 беларускіх кніжак.

Дзейнасць "Нашай нівы" садзейнічала прыходу ў бела-рускую літаратуру таленавітых паэтаў і празаікаў, пашырэнню на­вукова-папулярных ведаў у розных галінах навукі і прамысловасці, сельскай гаспадаркі, гандлю.

У гэты час на Беларусі пашыралася прапаганда вялікадзяржаўнага шавінізму. Праваслаўнае беларускае на-сельніцтва аб'яўлялася рускім. Чарнасоценцы, акцябрысты пры падтрымцы мясцовых улад і праваслаунаи царквы на выбарах у III і ІУДзяржаўную Думу атрымалі ў бела­рускіх губернях абсалютную большасць. Ні адна з рэвалюцыйных партый не змагла тут правесці сваіх кандыдатаў. Скараціўся рабочы і сялянскі рух. Некаторае яго пашырэнне назіраецца з 1912 г., агульны пад'ём забастовачнай барацьбы наступав толькі ў 1913 — 1914 гг.

-------------------------