41. Грамадска-палітычнае жыццё Беларусі ў 20-я гг. 20ст. Ажыццяўленне палітыкі беларусізацыі. Палітычныя рэпрэсіі.

1) Адносна дэмакрат. разв. сац.-эканам. і грам.-паліт. прац. у краіне, характ. для пач. і сяр. 20-х гг, прыняло пад іх канец і асабл. ў пач. 30-х гг. выразна акрэсл. каман.-адміністр. рысы. Перш за ўсё гэта праявіл. ў экан., пераважна ў прымусовым ажыццяўл. калектывіз. с\гасп.. Метады і формы правядз. розн. мерапрыемс. сталі рэгламентав.. Пачаўся адыход ад дэмакратыі. Бел. нар., як і інш. нар., што пражыв. ў СССР, верыў, што будуе сацыялізм. 1 ўсё гэта адбывал. ва ўмовах фармірав. і дзейн. кам.-адміністр. сіст. і культу ас. Сталіна. У др. пал. 30-х гг. культ ас. і звяз. з ім беззак. і рэпр. атрым. юрыдыч. афармл.. Лют.-сакавіцкі пленум (1937г.) ЦК УКП(б) прыняў не маюч. ніяк. логікі фор-лу аб тым, што па меры ўмацав. сацыяліз. класав. бараць. ў краіне будзе абвастр.. Аўтар. яе быў Сталін. Гэта фор-ла з'явіл. тэарэт. абгрунт. усяго беззак., што тварыл. ў краіне. У 30-я гг. у грам. жыцці назірал. цесная сув. паміж сац.-экан. і грам.-паліт. напрамкамі дзейн., моцная залежн. грам. спраў ад пераўтвар. у экан.. Так, згодна з пастан. Прэзідыума ЦВК БССР ад 27 студз. 1930 г. у БССР прызначал. датэрмінова перавыб. тых сельс. Сав., якія не спраўл. с задач. калектыв.. На гэтай асн. былі праведз. перавыбары 61,9% сель. Саветаў рэсп.. У востр. бараць. праходз. чаргов. выбары Сав-ў. А самі Саветы стваралі толькі бачнасць улады прадстаўн. прац. мас. Іх фармірав. адбывал. на асн. дырэктыўн. указан., што выключ. крытыку парт.-дзярж. органаў, спаборніцтва кандыдатур. Але афіц. прапаг. падавала ўсё так, што быццам у БССР, як і ў цэлым у СССР, усё адмыслова і дабрач.: грам.-паліт.е жыццё ідзе "дэмакрат." шляхам, павыш. ўдзел працоў. не толькі ў дзейн. Сав., але і ў інш. грам. арганізац., у т.л. і ў прафсаюзах.

Не так акт., але ўсё ж такі раслі і рады камсамола. Частка з іх у далейш. уступае ў партыю. Камсамол поўн. падпарадкоўв. партыі. У снеж. 1936 г. была прын. Канстыт. СССР, а ў 1937 г.—Канстыт. БССР. У іх былі запісаны не толькі абав., але і правы грамадз.. Але паўсядз. практыка, масав. арышты і рэпр. сведч. аб страшэнных парушэннях асн. заканад. актаў. У перадваенны час у грам.-паліт. жыцці БССР з'явіліся нов. жорсткія рысы. Яны былі звяз. з указам Прэзідыума Вярх. Сав. СССР ад 26 чэрв. 1940 г. "Аб перах. на 8-гадз. раб. дзень і 7-дзён. тыдз. і аб забар. самавольн. пакідання рабоч. і служач. прадпр. і устаноу". У адпаведн. з гэтым указам толькі за 1 мес. у БССР было асудж. за прагулы каля 4 тыс. чал.. Т.ч., грам.-паліт. жыццё ў БССР у 30-я гг. было адзначана шматлік. рэгламентацыямі. Яны былі абумоўл. фармірав. адміністр.-каманд. сіст. і культу ас., я-я прывялі да ўсталяв. дыктатарс. рэж.. У вын. не толькі ў экан., сац. сферы, але і ў паліт. жыцці былі зробл. вял. дэфармац. з іх цяжк. вынікамі. Але ўсё гэта прыкрывал. бачнасцю дэмакратыі. Складван. адмін.-каманд. сіст. стала магч. па раду прычын:

1) адносна нізк. ўзр. граматн. нас., і ў перш. чаргу сялян; 2) фактычн. адсутн. дэмакрат. традыц. і нават схільнасць да моцн. улады; 3) мэтанакіраванага і паступ. узмацнення партыйн. і сав. бюракратыч. апарату; 4) адсутн. дэмакрат. сіст. вы­лучэння кіруюч. кадраў; 5) рэгулярнай прапаганд. апрацоўкі насельн.; 6) імкн. Сталіна і яго акруж. да неабмежав. улады. У сяр. 30-х гг. адбылося зрошчванне парт. апарату з дзярж.. У яго руках паступова сканцэнтрав. заканад. і суд. ўлада.

3 перах. да фарсірав. індустрыял. і гвалт. калектыв. ў БССР дыктатарскі рэжым пачаў умацоўв.. Ва ўсіх сферах жыцця была зробл. стаўка на дыктат. У 30-я гг. разгорн. масав. рэпр.. Першая іх хваля прыйшлася на 1930—1931 гг. Бел. інтэліг. абвінавацілі ў "нацыянал-дэмакратызме". Па справе "Саюза вызвал. Бел." праходзіла 90 чал.. Сярод іх—Чарвякоў, Жылуновіч, Купала, Прышчэпаў і інш. Другая хваля рэпр. адбылася ў 1933-1936 гг. у пер. чысткі партыі і адмены парт. білетаў. Кампарт. Бел. скарацілася напалову. Маштаб рэпр. пашыраўся з кожн. годам. У 1937—1939 гг. адбылася трэцяя хваля мас. рэпр.. Узрасла жорсткасць прыгавораў. У 1937 г. знач. кольк. арыштав. прысуджалася да вышэйш. меры—рас­стрэлу. Па усім былым СССР, у т.л. і на Бел., былі раскіданы шматл. сведч. такіх злачынстваў—лагеры, турмы, спецпа­сял., месцы масс. забойстваў нявінных ахвяр. Адно з іх—Кура.паты пад Мінскам. Т.ч., кан. 20-х—30-я гг. былі ў гіст. Бел. адметным, склад. і драмат. часам. Жыццё праходз. ва умов. умац. адм.-кам. сіст., фармірав. культу ас., усталяв. сталінс. дыктат. рэж.. Гэта паклала адбітак на ўсе бакі грам.-пал., сац.-экан. і культ. разв..

2) Палітычны рэжым, усталяваны ў БССР у канцы 20-х гг., характарызуецца, як сталінскі таталітарны рэжым. Тэта та­кая форма дзяржаўнай улады, пры якой ажыцяўляецца поўны {татальны) кантроль дзяржавы над усімі галінамі жыцця грамадства. Для такога палітычнага рэжыму ўласцівы наяўнасць усеагульнай дзяржаўнай ідэалоггі, г. зн. сістэмы погля-даў, пры якой адмаўлялася каштоўнасць асабістага чалавечага жыцця, абвяшчаўся класавы падыход у будаўніцтве новага

сацыялістычнага ладу, звязаны зтэорыяй аб абвастрэнні класавай барацьбы па меры руху да сацыялізму.

Ва ўмовах, калі Савецкі Саюз заставаўся адзінай сацыялістычнай краінай у свеце, якая праводзіла ў жыццё свой план мадэрнізацыі грамадства (індустрыялізацыя, калектывізацыя, «культурная рэвалюцыя»), усталяваўся прынцып падначалення цэнтральнай уладзе. Органы ўлады дзейнічалі толькі з дапамогай адміністрацыйна-камандных метадаў кіравання. 3 сярэдзіны 30-х гг. у рэспубліцы штучна ўмацоўваецца рэжым асабістай улады, які звязаны з узнікненнем культу асобы Сталіна. У тэты час пачалося ўзвялічванне ролі аднаго чалавека, прыпісванне яму вызначальнага уплыву на ход гістарычных падзей.

Таталітарны палітычны рэжым (яго яшчэ называюць «сталіншчына») забяспечыў усталяванне цэласнай грамадскай сістэмы, якую гісторыкі характарызуюць як«дзяржаўны сацыялізм». Пры ім функцыі па распараджэнню палітычнай ула­дай аказаліся адчужанымі ад большасці простых людзей і ажыццяўляліся партыйна-дзяржаўным апаратам.

У рэспубліцы, як у СССР у цэлым, быў пабудаваны дзяржаўны лад, пры якім забяспечваўся стабільны жыццёвы ўзровень простых людзей за кошт выкарыстання іх працоўнага энтузіязму, а таксама жорсткай вытворчаи дысцыпліны. Рэпрэсіі спалучаліся з верай людзей у правільнасць выбранага курсу і безпамылковасць палітыкі I. Сталіна.

Асноўныя падзеі грамадска-палітычнага жыцця БССР у канцы 20-х—30-я гг. былі звязаны са спыненнем НЭПа (но-вай эканамічнай палітыкі) і беларусізацыі, разгортваннем рэпрэсій і абвінавачванняў. У гэтых умовах Саветы, грамадскія арганізацыі, нізавыя органы самой партыі страчвалі сваю ролю. У той жа час павялічылася роля Народнага камісарыята ўнутраных спраў (НКУС), які стаў выкарыстоўвацца для распраў з тымі, чыя пазіцыя супрацьстаяла ці не супадала са сталінскай.

У1937 г. была ирьашгаКанстытуцыя БССР. У ей быў замацаваны шэраг дэмакратычных правоў і свабод, у тым ліку права выбіраць і быць выбраным у дзяржаўныя органы ўлады. Але на самай справе ва ўмовах існавання аднапартыйнай палітычнай сістэмы трапіць (быць выбраным) у органы ўлады (вышэйшым з іх з'яў ляўся Вярхоўны Савет БССР) магаі па складзеных спісах толькі члены Камуністычнай партыі або беспартыйныя, якія падтрымлівалі палітыку адзінай існуючай партыі. Такі безалыпэрнатыўны парадак выбараў органаў улады, калі адна кандидатура, узгодненая з мясцовым партый­ным кіраўніцгвам, прэтэндуе на адно месца, характарызуецца гісторыкамі як «выбар без выбару».

Ужыванне рэпрэсій адбывалася ў сувязі з правядзеннем палітыкі ліквідацыі кулака як класа. 3 1929 г. пачалося «рас-ку­лачванне» і высылка ў аддаленыя раёны заможных сялян, якія выступалі супраць прымусовага стварэння калгасаў. У сувязі са спыненнем палітыкі беларусізацыі былі абвінавачаны ў «нацыянал-дэмакратызме»прадстаўнікі культуры Бе­ла­русь У 1930 г. зрабіў спробу самагубства Янка Купала, які ў перадсмяротным лісце адзначыў, што «лепш смерць фізіч-ная, чым палітычная». Пікам рэпрэсій стаў 1937 г. У тэты час была пушчана ў ход версія аб тым, што ў Беларусі дзейнічае разгалінаванае антысавецкае падполле, нацыянал-фашысцкая арганізацыя на чале з кіраўнікамі рэспублікі М.Ф. Гікалам, А.Р. Чарвяковым, М.М. Галадзедам. У выніку былі рэпрэсіраваны 99 першых сакратароў райкомаў КП(б)Б з 101 райкома, якія былі ў той час на тэрыторыі БССР.

Грубыя парушэнні пратоў чалавека тлумачыліся сталінскай тэорыяй аб абвастрэнні класавай барацьбы па меры руху да сацыялізму. Ахвярамі рэпрэсій сталі многія жыхары Беларусі.

-------------------------