3 Саксонскай дынастыі Вецінаў /

Удзвльнічаў у Паўночнай вайне 1700—1721 гг.;

імі^нуўся да абсалютнай улады;

намагаўся прымірыць варожыя групоўкі ў час гра

мадзянскай вайны 1697—1702 гг.;

пачалося актыўнае ўмяшанне Расіі ва ўнутраныя

справы Рэчы Паспалітай / \

Станіслаў Ляшчын-скі, адначасова кароль польскі

1704-1709, 1733 гг.

Са старажытнага польскага шляхецкага роду

Прыхільнік саюза са Швецыяй; адзін з ініцыятараў стварэння Варшаўскай каЦфе-дэрацыі

Аўгуст III, адначасова кароль польскі

1733-1763 гг.

Сын Аўгуста II Моцнага

Заняўтрон пры дапамозе расійскіх і саксонскіх вой скаў;

пашырылася феадапьная анархія, пачаўся глыбокі палітычны крызіс, знізіўся міжнародны прэстыж Рэчы Паспалітай I

[Праводзіў палітыку памяркоўных рэформаў дзяр-Ькаўнага\ладу; \

ураўнаваўу правах дысідэнцкую шляхту з каталіцкай; зацверджаны Кардынальныя правы;

,былосяшўстанне пад кіраў^іцтвам Т. Касцклш праведзенш падзелы Рэчы Паспалітай

3 Магнацкага Панятоўскі

роду

1764-1795 гг.

1202 г. — утварэнне ў Прыбалтыцы Ордэна мечаносцаў.

1210 г. — мірны дагавор паміж полацкім князем Уладзімірам і рыжскім архіепіскапам Альбертам аб выплаце Полац­ку даніны лівамі.

1212 г. — мірны дагавор Полацка з Рыгай аб свабодным плаванні купцоў па Заходняй Дзвіне.

1230-я гг. — аб'яднанне балцкіх і славянскіх зямель у дзяржа-ву — Вялікае княства Літоўскае.

Сярэдзіна 1230-х гг. — 1263 г. КНЯЙКЭ.НН0 Міндоўга ў Літоў-скай дзяржаве.

1237 г. — саюз Ордэна мечаносцаў і Тэўтонскага ордэна.

1252 (1253) г. — каранацыя Міндоўга ў Новагародку і прыняцце тытула «караля Літвы».

1264-1266 гг. ў ВКЛ Войшалка.

1267—1270 г. — княжанне ў ВКЛ Шварна Данілавіча.

1270—1282 гг. — княжанне ў ВКЛ Трайдзеня.

1295-1316 гг. ў ВКЛ Віценя.

1307 г. — канчатковае ўключэнне ў склад ВКЛ Полацкага кня­ства.

1316—1341 гг. — княжанне ў ВКЛ Гедзіміна. 1320 г. — уваходжанне Віцебскага княства ў склад ВКЛ. 1323 г. — горад Вільня становіцца сталіцай ВКЛ. 1326 г. — уваходжанне Менскага княства ў склад ВКЛ. 1341—1345 гг. — княжанне ў ВКЛ Яўнута. 1345—1377 гг. — княжанне ў ВКЛ Альгерда (сумесна з братам Кейстутам).

1348 г. — бітва з крыжакамі на рацэ Стрэва (правы прыток Немана). 1362 г. — перамога Альгерда над татарамі каля Сініх Вод ні Падоллі.

1368, 1370, 1372 гг. — паходы Альгерда на Маскву.

1377—1392 гг. — княжанне ў ВКЛ Ягайлы.

1385 г., 14 жніўня — Крэўская унія, дагавор аб саюзе Вялікага

княства Літоўскага і Польскага Каралеўства. 1387 г..— граматы польскага караля і вялікага князя літоўскага

Ягайлы аб прывілеях феадалам-католікам ВКЛ. 1392, фармальназ 1401—1430 гг. ў ВКЛ Вітаўта.

1399 г. — паражэнне войскаў ВКЛ на чале з Вітаўтам у бітве

супраць татараў на рацэ Ворскла. 1401 г. — Віленска-Радамская унія.

1404 г. — уключэнне Смаленскага княства ў склад ВКЛ.

1409—1411 гг. — Вялікая вайна Польшчы і ВКЛ супраць Тэў-

тонскага ордэна. 1410г., 15 ліпеня — Грунвальдская бітва. 1413 г. — Гарадзельская унія.

1430-1432 гг. ў ВКЛ Свідрыгайлы Альгердавіча.

1432—1439 гг. — феадальная грамадзянская вайна ў ВКЛ. 1432-1440 гг. ў ВКЛ Жыгімонта Кейстутавіча.

1432 г., 1434 г. — прывілеі Ягайлы і Жыгімонта Кейстутавіча аб

ураўнаванні ў маёмасных і асабістых правах праваслаў-

ных феадалаў з феадаламі-католікамі. 1440-1492 гг. ў ВКЛ Казіміра IV Ягелончыка.

1468 г. — Судзебнік Казіміра IV.

1492—1494, 1500—1503 гг. — войны ВКЛ з Маскоўскай дзяр-жавай.

1506—1548 гг. — княжанне ў ВКЛ Жыгімонта I Старога. 1506 г., 6 жніўня — перамога войск ВКЛ пад камандаваннем

М. Глінскага над крымскімі татарамі пад Клецкам. 1507—1508,1512—1514,1534—1537 гг. — войны Маскоўскай

дзяржавы з ВКЛ. 1517 г., 6 жніўня — выданне Ф. Скарынам у Празе першай

беларускай і ўсходнеславянскай кнігі. 1529 г. — 1-ы Статут ВКЛ.

1548, фармальна з 1529—1572 гг. ў ВКЛ Жыгі-

монта II Аўгуста. 1557 г. — прыняцце «Уставы на валокі». 1558—1583 гг. — Лівонская вайна.

1563 г. — прывілей Жытімонта II Аўгуста аб прадастаўленні праваслаўнай шляхце права займаць вышэйшыя паса­ды.

1566 г. — 2-і Статут ВКЛ.

1569 г., 1 ліпеня — Люблінская унія і утварэнне Рэчы Паспалі-тай.

1576—1586 гг. — кіраванне ў Рэчы Паспалітай Стафана Бато-

Рыя. Щу/.

1579 г. — заснаванне Віленскай езуіцкай акадэміі. 1581 г. — утварэнне Галоўнага Літоўскага Трыбунала. 1588 г. — 3-і Статут ВКЛ. 1596 г. — Берасцейская царкоўная унія.

1623 г. — выступление жыхароў Віцебска супраць уніяцкага мітрапаліта Іасафата Кунцэвіча.

1632—1634 гг. — вайна Расіі з Рэччу Паспалітай (Смаленская вайна).

1648—1651 гг. — казацка-сялянская вайна на Беларусі. 1654—1667 гг. — вайна паміж Расіяй і Рэччу Паспалітай. 1655—1660 гг. — Паўночная вайна. 1655 г. — Кейданская унія. 1700—1721 гг. — Паўночная вайна.

1708 г., 28 верасня — разгром рускімі войскамі шведскага корпуса пад камандаваннем А. Левенгаўпта каля вёскі Лясная.

1740—1744 гг. — паўстанне сялян пад кіраўніцтвам В. Вашчы-

лы ў Крычаўскім старостве. 1754—1756 гг. — паўстанне сялян Камянецкай воласці на

Мазыршчыне.

1767 г. — стварэнне дысідэнтамі Слуцкай праваслаўнай, Тарун-

скай пратэстанцкай і Радамскай каталіцкай канфедэра-цый.

1768 г. — стварэнне антыдысідэнцкай Барскай канфедэрацыі.

1772 г. — першы падзел Рэчы Паспалітай паміж Прусіяй, Аўст-рыяй і Расіяй.

1791 г., 3 мая — прыняцце соймам Рэчы Паспалітай Канстыту-

цыі.

1792. г. — утварэнне Таргавіцкай канфедэрацыі.

1793. г. — другі падзел Рэчы Паспалітай паміж Прусіяй і Расіяй.

1793. г. — Гарадзенскі (другі «нямы») сойм.

1794. г. — паўстанне ў Полыпчы, Беларусі і Літве пад кіраўніц-

твам генерала Т. Касцюшкі.

1795 г. — трэці падзел Рэчы Паспалітай паміж Аўстрыяй, Пру-

сіяй і Расіяй.

Спіс рэкамендаванай літаратуры

Арлоў У. Асветніца з роду Усяслава: Ефрасіння Полацкая. Мн., 1989. Архітэктура Беларусі: Энцыклапедычны даведнік. Мн., 1993. Асветнікі зямлі Беларускай. Мн., 2001.

Гісторыя беларускага мастацтва: У 6 т. Т. 1—2. Мн., 1987—1988. Псторыя беларускага тэатра: У 3 т. Т. 1. Мн., 1983. Дэкаратьгўна-прыкладное мастацтва Беларусі XII—XVIII стагоддзяў /

Аўтар-складальнік Н. Ф. Высоцкая. Мн., 1984. Ігнатоўскі У. М. Кароткі нарыс гісторыі Беларусі. 5-е выд. Мн., 1991. Імя тваё Белая Русь / Складальнік Г. М. Сагановіч. Мн., 1991. Калечыц А Г. Першыя людзі на зямлі Беларусь Мн., 1997. Нарысы гісторыі Беларусі: У 2 ч. Ч. 1. Мн., 1994. Ластоўскі В. Ю. Кароткая гісторыя Беларусь Мн., 1992. Лыч Л. М., Навіцкі У. I. Псторыя культуры Беларусь 2-е выд. Мн.,

1997.

Мялешка В., Лойка П. I ўзняўся люд просты... Мн., 1992.

Немировский Е. Л. Франциск Скорина: Жизнь и деятельность бело­русского просветителя. Мн., 1990.

Орлов В. А. Тайны полоцкой истории. Мн., 1995.

Праз смугу стагоддзяў / Укладальнік М. Багадзяж. Мн., 1993.

Прокошина Е. С, Шалькевич В. Ф. Казимир Лыщинский. Мн., 1986.

Саверчанка I. Апостал яднання і веры: Язэп Руцкі. Мн., 1994.

Саверчанка I. Астафей Валовіч: (гісторыка-біяграфічны нарыс). Мн., 1992.

Саверчанка I. В. Канцлер Вялікага Княства: Леў Сапега. Мн., 1992. Сагановіч Г. М. Айчыну сваю баронячы: Канстанцін Астрожскі. Мн., 1992,

Сагановіч Г. Невядомая вайна, 1654—1667. Мн., 1995. Тарасаў К. Памяць пра легенды: Постаці беларускай мінуўшчыны. Мн., 1990.

Францыск Скарына і яго час: Энцыклапедычны даведнік. Мн., 1988. Храналогія гісторыі Беларусі / Складальнікі В. В. Гетаў, М. I. Камін-

скі. 3-е выд. Мн., 1992. Цярохін С. Славутыя адвагай на вайне: Да 580-годдзя Грунвальдскай

бітвы. Мн., 1991. Энцыклапедыя літаратуры і мастацтва Беларусь У 5 т. Мн., 1984—

1987.

Энцыклапедыя гісторыі Беларусь У 6 т. Мн., 1993—2003. Этнаграфія Беларусь Энцыклапедыя. Мн., 1989.

Змест

Да вучняў 3

Уводзіны 5

РАЗДЗЕЛI. Старажытнае грамадства.

Беларусь у VI—XIII стст 13

Тэма 1. Гаспадарка, грамадскі лад першабытных

людзей 14

§1. Каменны век на тэрыторыі Беларусі 14

§ 2. Пачатак этнічнай гісторыі ў эпоху бронзы .... 25 § 3. Насельніцтва беларускіх зямель

у жалезным веку 30

§ 4. Духоўная і матэрыяльная культура

старажытнага насельніцтва Беларусі 40

Тэма 2. Дзяржаўна-палітычны і грамадскі лад

на Беларусі ў IX — сярэдзіне XIII ст 47

§ 5. Беларускія землі ў складзе Кіеўскай Русі 47

§6. Княствы на тэрыторыі Беларусі

ў IX — першай палове XII ст 54

§ 7. Феадальная раздробленасць на Беларусь Знешнепалітычная пагроза ў канцы XII —

першай палове XIII ст 65

§ 8. Сацыяльна-эканамічнае развіццё

беларускіх зямель у IX—XIII стст 75

ТэмаЗ. Культура і царква 85

§9. Прыняцце і распаўсюджанне хрысціянства ... 85

§ 10. Фальклор і пісьменства 91

§ 11. Архітэктура, жывапіс, прыкладное мастацтва 98

Паўтарэнне і абагульненне да раздзела 1 105

РАЗДЗЕЛ П.Беларусь у другой палове XIII — XVIII ст 109

Тэма 4. Вялікае княства Літоўскае 110

§ 12. Утварэнне Вялікага княства Літоўскага 110

§ 13. Федэратыўны характар і ўсходнеславянскі

этнічны фундамент ВКЛ 117

§ 14. Знешнепалітычнае становішча Вялікага княства Літоўскага

ў XIV — першай палове XVI ст 125

116« ЦіЙТральйыя i мясцовыя органы дзяржаўнай

і \Ы Вялікага княства Літоўскага 134

16 ' ¹ иаршинв Рвчы Паспалітай 142

17. іімлітычііыладРэчыПаспалітайіягокрызіс ... 149

§18 iHtU гы'іпаестановішча

і' ііі.і I in. пп 'іі тай у XVII ст 156

§ 10 I т. п.. и гмчнаестановішча

г .mi Пи ил 11 гай у XVIII ст ; 167

Тэма б Рани ..|>.i дельных адносін 176

и I mi I .i м іііа|«ічнагаразвіцця

Ни ниш м ниш тва ЛітоўскагаўXIV —

in pin и ини- XVII ст 176

;¹1 и ян ям I ч и не! отановішча беларускіх зямель

,|. I... .с XVII — XVIII ст 182

§ 22. ( in i і.і и и.имя адносіны ў Вялікім княстве

in І'ічы Паспалітай 188

Тэма 6. I (аркан I i> ¹ іігія 194

%2'Л. Царквн tin ПеларусіўХІУ—XVIстст 194

2\. I' і(|)іірммцыя і Контррэфармацыя

J Вялікім і, йніі'ве Літоўскім 198

25. Бераоцсйпсай царкоўная унія 204

Тэма7. Этпічныя мрацэсы 209

§26. Фнрмірнішіінг- беларускай народнасці 209

§ 27. Матэрыяльная і духоўная культурабеларусаў

у XIV—XVIII стст 213

§28. Этнічііыя меншасціўВялікім

княстве Літоўскім 218

Тэма 8. Рэнесанс на Беларусь

Ад Адраджэння да Асветніцтва 223

§ 29. Эпоха Адраджэння на Беларусі 223

§ 30. Культура беларускіх зямель

у другой палове XVI — XVIII ст 231

§ 31. Эпоха Асветніцтва і Беларусь _т„: 240

Паўтарэнне і абагульненне да раздзела II 245

Табліца «Вялікія князі літоўскія і каралі польскія» 249

Асноўныя падзеі ў гісторыі Беларусі

са старажытных часоў да канца XVIII ст 257

Спіс рэкамендаванай літаратуры 261

падтрымаўБерасцейскуюунію 1596 г., паходы Лжэ-дзмітрыя I і Лжэдзмітрыя II; пачаў войны Рэчы Паспалітай са Швецыяй і Расіяй; праводзіў актыўную паўднёвую палітыку

падтрымліваў каталіцкую царкву і езуітаў; заснаваў Віленскую езуіцкую акадэмію

1 паляваннем), харужага (павятовы сцяганосец). Памочнікам