Плотин. - Шестая эннеада. Трактаты I-V. - 2004

360Плотин. Эннеады. Трактат VI. 5

8.Οΐμαι δε εγωγε χαι ει τις επισχεφαιτο την της ύλης των ειδών μ^τόληφιν, μάλλον αν εις πίστιν ελθείν του λεγομένου xai μνη αν ετι ώς αδυνατώ απιστειν ni} aZ απορεΐν. Εΰλογον γαρ χαϊ αναηκαΐον, οΐμαι, μη χειμενων των ειδών χωρίςхал αΖτης ύλης πόρρωθεν άνωθεν ποθεί/ την ελλαμυφιν

εις αύτην γεγονεναν μ/ц γαρ γι χενόν τούτο λεγόμενοι/· τι γαρ αν ενη το «πόρρω» εν τούτοις χαι το «χωρ/ç»; Кал ούχ αΖ το δύσφρα/ττον χαι το απορωτατον ην το της μ^εταληφεως λεγόμενοι/, άλλ* είρητο αν προχειρότατα γνώριμων ον τοίς παραδείγμ/κτιν. 'Αλλα χαν ελλαμφιν λεγωμεν ποτέ, ούχ ούτως ερουμεν, ώς επί τών αισθητών λεγομεν εις αίσθητόν τας ελλαμφεις' άλλ' έπεί είδωλα τα εν τη υλη, αρχετύπων δε τάξ/ι/ ε%ε/ τα ε'ίδη, το δε της ελλάμψεως τοιούτον οίονχωρίς εχμιν το ελλαμπόμει/οι/, ούτω λεγομεν. Αεί δε νυν αχριβεστερον λέγοντας μ*η ούτω τίθεσθαι ώς χωρίς οντος τόπω του είδους είθ* ώσπερ εν υδατι ενορασθαι τη ΰλη την ίδεαν9 αλλά την ΰλην [είναι] πανταχόθεν οίον εφαπτομλνην xai αυ ούχ εφαπτομενην της ιδέας χατα παν εαυτής Ίσχειν παρά του είδους τω πλησιασμώ όσον δύναται λαβείν ούδενός μετάξι) οντάς, ού

της ιδέας δια πα/της διεξβλθούσης xai επιδραμού(της9 αλλ* εν αύτη μ^νούσης. Ει γαρ μνηεντη υλγ εστίν οίον πυρός η ιδέα την γαρ τοίς στοιχείοις υλην ύποβεβλημΑνην ο λόγος λαμβανετω αυτό δη πυρ τη υλγ ούχ εγγενόμενον αυτό [τη UATJ] μορφην πυρός χατα πασαν την ττυρωθεΐσαν υλην παρέξβται. "Ογχος δε πολύς πΰρ το πρώτοι/ ενυλον ύποχείσθω γενόμενον ό γαρ αυτός λόγος xai επί τών άλλων τών λεγομένων στοιχείων αρμόσει. Εί ούν το εν εχείνο πυρ η ίδεα εν πασι θεωρείται παρέχον είχόνα εαυτού, xai τόπω

ΠΕΡΙ TOY TO ON ΕΝ ΚΑΙ TAYTON ONΑΜΑ... (U) 361

χωρίς ον ου παρεξει ώς η ελλαμφις η ορωμενη' ηδη γαρ είη που παν τούτο το πυρ το εν αισ$ησει, ει παν αυτό πολλά, η εαυτού της ιδέας αύτης μζνούσης εν άτύπω αυτό τόπους γέννησαν εξ αυτού, επείπερ έδει το αυτό πολύ γενόμενον φυγείνάφ* εαυτού, Ίν y πολύ ούτωςхал πολλάκιςμ^ταλάβη) του αυτοΰ. Και ουκ έδωκε μεν εαυτής ουδέν τη ΰλη η ιδέα άσκεδα/ττος ούσα, ου μ/ην αδύνατος γεγονεν εν ούσα το μ/η εν τω ενι αύτης μορφαχται και παντι αυτού ούτω τοι παρεΐναι, ώς <JLWJ> αλλφ μλν μέρει αύτης τοδε, αλλφ δε άλλο μορφώσαι, αλλά παντι εκαστον και παν. Γελοΐον γαρ το πολλας ιδέας πυρός επεισφερειν, η/ εκαστον πυρ ύφχ εκάστης άλλης, το δε άλλης, μορφοΐτο' άπειροι γαρ ούτως έσονται αϊ ιδεαι. Erra πώς και μεριείς τα γινόμενα συνεχούς ενός πυρός οντος; Και ει προσ$είημ&ν τη υλγ ταύτη άλλο -πυρ μείζον ποιησαντες αυτό, και κατ εκείνο ου το μέρος της ύλης φατεον την αύτην ιδεαν τα αυτά ειργ<ίσ$αι· ού γαρ δη αλλην.

9. Και τοίνυν ει πάντα γενόμενα ηδη τα στοιχεία τφ λόγω τις εις εν σφαιρικον σγ^ημα αγοι, ού πολλούς φατεον την σφαΐραν ποιείν κατά μέρη άλλον άλλη άποτεμνόμενον ούτω εις το ποιείνμέρος, άλΧ εν είναι το akiov τηςπονησεως ολφ εαυτώ ποιούν ού μέρους αυτού άλλου άλλο ποιοΰντος* ούτω γαρ αν πάλιν πολλοί ειεν, ει μ/η εις εν άμερες άναφεροις την ποίησιν, μάλλον δ* ει εν άμερες το ποιούν την σφαΐραν είη ούκ αύτοΰχυΒεντος εις την σφαίραν του ποιοΰντος, αλλά της σ-φα/ρας όλης εις το ποιούν ανηρτημένης. Kai ζωη τοίνυν μία την σφαίραν έχει η αύτη, της σφαίρας αύτης τεθείσης εν ζωη μιφ* кал τα εν τη σφαίρφ τοίνυν πάντα εις μίαν ζωην και πασαι ai φυχαι τοίνυν μία, ούτω δε μία, ώς

362 Плотин. Эннеады. Трактат VI. 5

άπειρος αυ. Δίο кол οι μεν άριθμΑν ελεγον, οι δε {λόγον} αυτόν αύξοντα την φύσιν αύτης, φαντασΒεντες ταύτη 'ίσως, ως ούδενι επιλείπει, αλλ' επι πάντα είσιν ο εστί μένουσα, και ει πλείων ο κόσμος ην, ουκ αν επελιπεν η δύναμις μη ουκ επι πάντα αυ ελθεϊν, μάλλον δε τούτον εν πάση αυτή είναι. Δε? δητα λαβείν το «αύξων» ούχ ως τφ ρη- μ/ιτι λέγεται, αλλ' οτι ουκ επιλζίπει εις το πανταχού εν οΰσα· τοιούτον γαρ αύτης το εν ως μ/η τοιούτον είναι οίον μ^μετρησθαι όσον τούτο γάρ φύσεως άλλης της το εν φευδομενης και μεταληφει εν φανταζομενης. Ύό δ' άΑτ?- θείας εχόμενον εν οίον μιητε συγκεϊσθαι εκ πολλών εν, )V αφαιρεθέντος τίνος άπ αύτοΰ άπολωλός η εκείνο το όλον

εν, μιητε διειληφθαι περασιν, Ίνα μτη εναρμωζομενων αύτω των άλλων η ελαττοΐτο αυτών μειζόνων όντων η διασπώτο βουλόμ^νον επι πάντα ιεναι, παρη τε ούχ όλον πασιν, αλλά μλρεσιν αύτοΰ μερεσιν εκείνων* και το λεγόμενον δη τούτο αγνοεί οπού εστί γης εις μίαν τινά συντελέίαν ού δυνάμενον ιεναι ατε διεσπασμενον εαυτού. ΕΊπερ οΰν άληθεύσει το εν τούτο, κα№ ου δη και κατηγορείν εστίν ώς ουσίας το εν, δει αυτό φανηναι τρόπον τινά την εναντίον αύτφ φύσιν έχον την του πλήθους εν τη δυνάψέΐ, τω δε μη έξωθεν αυ το πλήθος τοΰτο εχειν, άλλα παρ αύτοΰ και εξ αύτοΰ, τούτω εν όντως είναι, και εν τω ενϊ εχειν το είναι άπειρον τε και πλήθος, τοιούτον δε ον πανταχού όλον φαίνεσθαι ενα λόγον οντά εαυτόν περιέχοντα, και τον περιέχοντα αυτόν είναι, και τον περιέχοντα αυτόν ούδαμοΰ αύτοΰ άποστατοΰντα, άλΧ εν αύτω πανταχού οντά. Ού δη εστίν αυτό ούτω άλλου τόπω διειλημψ&νον προ γάρ τών εν τόπω απάντων ην και ούδεν εδεΐτο αυτό τούτων, άλλα ταΰττα εκείνου, Ίνα ιδρυθη.

ΠΕΡΙ TOY TO ON ΕΝ ΚΑΙ TAYTON ONΑΜΑ... (Π) 363

4δρυθεντα δε ουκ απεστησεν εκείνο της αυτού εν αύτφ έδραςκινηθείσης γαρ εκείνης απώλετο αν αυτά άπολομΑνης αυτών της βάσεως και του στηρίζοντος αυτά, ούδ* αύ εκείνο ούτως ανσψον ην, ώστε απαλλα/γεν αυτό εαυτού διασπασθηναι και σφζόμενον εν εαυτφ απίστφ δούναι εαυτό τόπφ τφ αύτοΰ προς το σφζβσθαι δεομλνφ.

10. Μένει ουν εν εαυτφ σωφρονοΰν και ουκ αν εν αλλψ γένοιτο' εκείνα δε τα άλλα ανηρτηται εις αυτό ώσπερ ου εστί πόθφ εξβυρόντα. Και ούτος εστίν ο Πυραύλων "Ερως παρών έξωθεν αεί και εφιεμενος του καλοΰ και αγαπών αεί ούτως ως δύναιτο μετασχείν επει και ο ενταύθα εραστής ου δεχόμενος το κάλλος, άλλα παρακείμενος ούτως έχει. Το δε εφ" εαυτού μένει, και οι ενός ερασται πολλοί όλου ερώντες όλον εχουσιν ούτως, όταν εχωσν το γαρ όλον ην το ερώμενον. Υίώς αν ουν εκείνο ουκ αν πασιν ουρκόι μλνον, Έπεί και δια τούτο αρκεί, οτι μένει, καί καλόν, οτι πασιν okov. Καί γαρ καί το φρονεΐν πασιν όλον διό καί ξυνόν το φρονείν, ου το μλν ώδε, το δε ώδί ον γελοΐον γαρ, καί τόπου δεόμένον το φρονείν εσται. Καί ουχ ούτω το φρονείν, ως το λευκόν ου γαρ σώματος το φρονείν αλλ" είπερ όντως μετεχομεν του φρονείν, εν δείεϊναι το αυτό παν εαυτφ συνόν. Καί ούτως εκείθεν, ου μ/)ίρας αυτού λαβόντες, ούδε όλον εγώ, όλον δε καί συ, αποσπασθεν εκάτερον εκατερου. Μιμούνται δε καί εκκλησίαι καί πάσα σύνοδος ώς εις εν τό φρονείν ιόντων καί χωρίς έκαστος εις τό φρονεΐν ασθενής, συμβάλλων δε εις εν πας εν τη συνόδφ καί τη ώς αληθώς συνεσει τό φρονείν εγεννησε καί εύρε* τι γαρ δη καί διείρξει, ώς μ/η εν τω αύτφ είναι νουν απ" άλλου; Αλλ' όμοΰ οντες ημϊν ούχ όμ/)ΰ δοκοϋσιν είναι* οίον ει τις πολλοίς τοις

364 Плотин. Эннеады. Трактат VI. 5

δακτύλοις εφαπτόμενος του αύτοΰ άλλου και άλλου εφάπτεσ^αι νομΚρι, η την αυτήν χορδην μ/η όρων κρούοι. Καίτοι και τοις фщ<Щ ώς εφαπτόμενα του άγαμου εχρην ένθυμείοθαι. Ου γαρ άλλου μεν εγώ, άλλου δε συ εφάπτη, άλλα του αύτοΰ, ουδέ του αύτοΰ μεν, προσελ&όντος δε μοι ρεύματος εκεΟτεν άλλου, σοι όε άλλου, ώστε το μεν είναι που ανω, τα δε παρ' αύτοΰ εντολέα. Καί (δίδωσι} το διδόν τοις λαμβάνουσιν, Ίνα όντως λαμβάνοκπ, [και δίδωσι το διδόν] ου τοις άλλοτρίοις, αλλά τοίς εαυτοΰ. Έπε/ ου πόμπιος ή νοερά δόσις. Έπει και εν τοίς διεστηκόσιν απ* αλλήλων τοΐς τόποις σώμα/τιν ή δόσις άλλου άλλου συγγενής, και εις αυτό *η δόσις και *η πονησις, και το γε σωματικόν τοΰ παντός δρςί και πάσχει εν αύτω, και ουδέν έξωθεν εις αυτό. Ει δη επί σύρματος ουδέν έξωθεν τοΰ εκ φύσεως οίον φεύγοντος εαυτό, επί πράγματος αδιαστάτου πώς το έξωθεν; Έν τω ούτω αρα οντες και όρωμεν τάγαθον και εφαπτόμενα αύτοΰ όμοΰ οντες τοίς ημετερο/ç νοΎρτοΐς. Και κόσμος εις πολύ μάλλον εκεί* *η δύο κόσμοι αισθητοί έσονται όμοια μεμερισμενοι, και *η σφαΛρα ή VOTJTTJ, ει ούτως εν, ως ал/τη' ώστε διοίσει η γελοιότερα εσται, είπερ τη μεν εξ ανάγκης όγκος και εύλογος, η δέ μηδέν δεομενη έχτενεΓέαι/Γην χα/ εαυτής εκστησεται. Τ/ δέ και εμπόδιον τοΰ εις εν; Ού γαρ δη то έτερον άπωθείθάτερον τόπον ού παρέχον ώσπερ ούχ όρώντες παν μάθημα και θεώρημα και όλως επιστημας πόρτας επί φυχής ού στενοχωρουμενας. 'Αλλ% επί ουσιών ψήσει τις ού δυνατόν. 'Αλλ' ού δυνατόν r\v αν, είπερ όγκοι ήσαν αϊ άληθ/ναί ούσίαι.

11. 'Αλλα πώς το αδιάστατον παρήκει παρά παν σώμα μεγε%ς τοσούτον έχον; Και πώς ού διασπάται εν ον καί

ΠΕΡΙ TOY TO ON ΕΝ ΚΑΙ TAYTON ON ΑΜΑ... (Π) 365

ταύτό; "Ο πολλάκις ψτόρ^ται, παύειν του λόγου το απορον της διανοίας περιττή προθυμίφ βουλομενου. Άποδεδεικται μεν ουν ηδη πολλαχγ}, οτι ούτως' δεί <$ε τίνων και παραμυθιών, καίτοι ουκ ελάχιστον, άλλα μεγιστον εις πειθώ ην εκείνη η φύσις οία εστί διδαχβείσα, on ούκ εστίν οία λίθος, οίον κύβος τις μέγας κείμενος ου κείται τοσούτον επέχων, όσος εστίν, εκβαίνειν ούκ έχων τους αύτοΰ ορούς μετρηθείς επί τοσούτον και τφ ογκφ και τη συμπεριγραφείση εν αύτφ τη τοΰλίθου ΰυνάμει. 'Αλλά ούσα πρώτη φύσις και ού μετρηθείσα ουδέ ορισθείσα οπόσον δεΐ είναι ταύτη γαρ αυ (η) έτερα μέτρηθησεται πασά εστί δύναμις ούδαμου τοσηδε. Διό ού& εν χρόνφ, αλλά παντός χρόνου εξω, του μεν χρόνου σκίδναμενου αεί προς biaoro/riv, του У αιώνος εν τω αύτφ μένοντος και κρατούντος και πλείονος οντος δυνάμει άιδίφ του επί πολλά δοκοΰντος ίεναι χρόνου, οίον εί γραμμής εις άπειρον ίεναι δοκούσης εις σημεϊον ανηρτημένης кал περί αυτό θεούσης πανταχη ού αν δρόψ/η του σημείου αύτη εμφανταζομενου αύτοΰ ού θεοντος, άλλα περί αυτό εκείνης κυκλουμενης. Εί τοίνυν χρόνος προς το εν τω αύτφ μενον εν ούσίφ έχει την άναλογίαν, εστί δε εκείνη η φύσις ού μόνον τφ αεί άπειρος, αλλά кал τη δυνόυμει, χρη και προς ταύτην την άπειρίαν της δυνόψ^εως άντιπαραθέουσαν άποδοΰναι φύσιν άνταιωρουμΑνην кал εξηρτημενην εκείνηςταύτης τα Ίσα πως τω χρόνφ θεούσης προς μενουσαν δύναμιν πλείω ουσαν τω ποιείν, εκείνη εστίν όσον παρετά&η η^τισοΰν αυτή εστίν η μεταλαμβάνουσα ταύτης της φύσεως καθόσον οιόν τε αύτη μεταλαβεΐν, πάσης μεν παρούσης, ού παντί δε πάσης ενορωμενης αάυναμίφ του υποκείμενου. Πάρεστ/ δε ταύτόν πάντη, ούχ ώς το ενυλον

366 Плотин. Эннеады. Трактат VI. 5

τρίγωνον εν πολλοίς πλε/ω ον άριΰμψ ταύτόν, αλλ* ώς το αυλον αυτό, αφ ου και τα εν υλ% Δία τι ουν ου πανταχού τρίγωνον ενυλον, είπερ πανταχού το αυλον; "Οτι ου πάσα μ&τεσχεν υλ% άλλα άλλο τι έχει, και ου πα/га προς παν.

Έπε/ ούδε <η πρώτη πάσα προς παν, αλλά προς τα πρώτα τών γενών, εΪτ επί τούτοις άλλα. IÏOLQTJV μεν τι παντί.

12. Γίάρεστιν ουν πώς; Ώς ζωη μία' ου γαρ μέχρι τίνος εν ζφφ TJ ζαηη, εΊτ ου δύναται εις άπαν φ&άσαι, αλλά πανταχού. Ε/ Ы τις ζτμει πάλιν πώς, άναμνησ&φ-ω της δυνάμεως, от μ/η πο(τη, άλΧ εις άπειρον διαιρών τη διανοίφ αεί έχει δύναμιν την αύτην βυσσόδεν άπειρον ου γαρ ενει υλην, Ίνα τω μ&γ&ει του όγκου συνεπιλείπγ) εις μικρόν ελεούσα. Έάν ουν λαβφς άλνναον εν αύτη άπειρίαν, φύσιν ακάματον και ατρυτον και ούδοψνη ελλείπουσαν εν αύτη, οίον ύπερζβουσαν ζωή, *η που επιβολών 'η προς τι άτενίσας ούχ εύρησεις εκεί, τουναντίον & αν σοι γένοιτο. Ού γαρ σύ γε ύπερβτηστη παρελθών ούΰε αύ στησγ) εις μικρόν ώς ούκετι εχούσης hbovai εν τφ κατά μικρόν επιλιπείν άλλ* η συν- $εΐν δυνηθείς, μαλλ&ν δε εν τω παντί γενόμενος ούδεν ετι ζητήσεις, τ? απειπών παρεκβτ)(τη εις άλλο και πε<τη πατρό ούκ ίδών τω εις άλλονβλεττειν. 'Αλλ' ει «ουδέν ετι ζη^τησεις», πώς ποτέ τούτο πείσει; Ή οτι παντί προσήλθες και ούκ εμεινας εν μέρει αύτοΰ ούδ" είπας ούδε σύ «τοσούτος ειμί», αφείς δε το «τοσούτος» γεγονός πας, καίτοι και προτερον 'ησΒ'α παςάλλ" οτι και άλλο τι προσήν σοι μετά το «πας», ελάττων εγίνου τη προσ^ήκ^· ού γαρ εκ του παντός ην η προσθήκη ούδεν γαρ εκείνω προσκλήσεις άλλα του μ/η οντος. Γενόμενος δε τις και εκ του μ/η οντος εστίν ού πας, αλλ' όταν το μπ] ον άψη. Αυξβΐς τοίνυν σεαυτον άφείς τα άλλα

ΠΕΡΙ TOY TO ON ΕΝ ΚΑΙ TAYTON ON ΑΜΑ... (Π) 367

και πάρεστί σοι το παν αφεντν ει Ы πάρεση μλν άφεντι, μετά Ьк άλλων οντι ου φαίνεται, ουκ <ηλ$εν, Ίνα παργ), αλλά συ άττηλ^ες, οτε ου πάρεστιν. Ε/ У άττηλ^ες, ουκ απ αυτού αυτό γαρ πάρεστιν ούδε τότε απήλθες, αλλά παρών επί τα έναι/τ/α εστράφης. Ούτω γαρ και οι άλλοι $εοι πολλών παρόντων ενί φαίνονται πολλάκις, ση ό είς εκείνος μόνος δύναται βλεπειν. 'Αλλ' ούτοι μεν οι $εοί, οτι παντοίοι τελε$Όντες επιστρωφώσι τάς πόλεις, εις εκείνον ίε αϊ πόλεις επιστρέφονται και πάσα γη και πας ουρανός, πανταχού επ αυτού και εν αύτφ μένοντα και έχοντα εξ αυτού το ον και τα αληθώς οντά μέχρι φυχης και ζωής εξηρτημενα και εις εν άπειρον ιόντα άμεγε^ει τω άπείρω.

|EcD шш шш Eel Е й Б ш ш З йщ ЕсЗ Е й ΕΈ1

ГД СП ГДС] |"Д [7] ГД СГ| ГД С] ГЗЕД ГД g | ГЗЧ] ГДС7| рД С| ГДЕ]

Е"Э ΕΈ1ΕΓΞ ΞΈ ΕΊ3 ΕΈ1Е~Э ΞΊΕ] ΞΈ ΕΊ3 ΕΓΞ,

гд ci гд ci гд ci гд ci гд ci гд ci гд ci гд ci гд ci гд ci гд ci

НЕОПЛАТОНИЗМ И ХРИСТИАНСТВО

Поскольку познавать не в последнюю очередь значит сравнивать, т. е. отождествлять и различать, постольку в качестве обобщающей работы к этому изданию мы решили опубликовать сравнительный анализ двух крупнейших бо­ гословских систем поздней античности — неоплатонизма и каппадокийского богословия, ставшего официальной докт­ риной Восточных Православных Церквей.

Часть I

ПРЕДПОСЫЛКИ БОГОСЛОВИЯ

Введение

В этой части работы мы рассмотрим некоторые вопро­ сы, имеющие значительное богословское значение, однако же стоящие вне того, что в наши дни называется догмати­ ческим богословием. Поскольку, сравнивая систему Плоти­ на с православной догматикой, мы стремимся достигнуть возможной полноты в понимании как сходств, так и разли­ чий этих богословских систем, мы не можем не затронуть и сопредельные с богословием области.

Неоплатонизм и христианство

369

Само собой ясно, что за тысячу лет развития византий­ ского богословия на одни и те же вопросы различными пи­ сателями давались различные ответы. Большая часть этих ответов восходит еще к эллинистической философской тра­ диции, что сами эти писатели, возможно, и сознавали, но в чем, как правило, сами не сознавались. Это было обуслов­ лено, с одной стороны, слабым (сравнительно с нашим вре­ менем) развитием исторического сознания и исторической науки в Византии, с другой стороны, идеологической не­ возможностью афишировать такие заимствования и связи (вспомним, что до Палеологов — последней династии ви­ зантийских императоров — слово «эллинское» употребля­ лось главным образом как бранное, что-то вроде славян­ ского «поганое», т. е. языческое). И, наконец, в-третьих, из-за какого-то внутреннего нежелания вообще думать на эту тему, инспирированного, вероятно, страхом потери са­ моидентификации, страхом, так сказать, религиозного или культурного развоплощения (этот феномен следует отли­ чать от предыдущего, ибо он свойствен и многим нашим современникам, живущим совсем в иной историко-культур­ ной ситуации).

Итак, из всего многообразия мнений по интересующим нас вопросам, встречающихся в восточной патристике, мы старались брать наиболее характерные, наиболее часто по­ вторяющиеся, мнения, которые можно встретить не только в старинных трактатах, но и у ныне живущих христиан.

Кроме того, чтобы избежать целого пласта ненужных здесь слов о цельном, жизненном, мистическом или опытном по­ знании Первоначала, я сразу же должен различить термины «богословие» и «боговедение». Нет никаких сомнений в том, что последнее может явиться (а может и не явиться) итогом первого, может стать венцом всякого познания (а может вы­ ступить и его предпосылкой), что только оно в собственном