45 Сурет Өртүрлі тоитагы кандардың сойкестігі.
Топтары сәйкес келмейтін канды бір-біріне қүю ауыр салдарга жоне сырқаттың оліміне алыи келеді. Сондыктан, кан күюды бастардан бүрын, сырқат қанының тобын және қүйылатын канының тобын дәл анықтау кажет. Қанның тобын анықтау стандартты сары судьщ, ягни канның топтары аньгкталған адамдар каныны сарысуының көмегімен аныкталады.
Қанды күре тамырга, көк тамырға қүюға болады, қан қүю жүргізу тәсілі бойынша ол тамшылай және сыздыктап қүю болып бөлінеді.
Қан қүюға айғак болып табылатын белгілер:
қанның оте аздыгы;
коллапс;
созылмалы кажытатын аурулар, интоксикация, кан ауруы;
катты улану (у, газ);
Күйіктіц
ауырлығы
оның
таралу
аясымеп
жонс
дененіц
зақымдану
терсндігімен
аныкталады.
|Күйік
тарала
түсксн
сай-
ын
ол
адам
өмірі
үшін
қауіпті
бола
түседі.
Дененің
үстідгі
1
/3
болігі
күйгсн
жагдайда
кобінесе
олімге
әкеліп
соктырады.
За-
қымдану
тереңдігі
бойынша
куйік
4
дәрежеге
болінедЫ
ІІ
дәрежедегі куйікте дене
катты
қызарып
домбытады.
3-5
күннен
соң
тері
котырланып
сауыға
бастайды.
дәрежедегі
күйікте катты
қызарган
теріде
колкілдек
бүршік
пайда
болады.
Бүршіктер
мөлдір
сары
сүйықпен
толат
дьг]ІІ
—дәрежелі
күйік
кезінде
терінің
тереңдегі
қабаттары
зақымданбайды,
сондықтан,
егер
терінің
күйген
беті
асқын-
баса,
онда
бір
аптадан
соң
терінің
барлық
қабаттары
кедір-
бүдырсыз
калнына
келеді.
j///
-
дорежелі
куйікте үлпалар
жансызданып
кабыршақтар
ітаида
болады.
Зақымданган
жерде
үлпілдек
үлпа
пайда
болады_
Ол
косқыш
үлпамен
ауысып
сол
жерде
дорекі
жүлдызша
тектес
дак
пайда
болады.
IV
дәреэіселі куйікте аса
катты
жоғары
температураныд
әссріпен
(жалын,
напалм)
тері
карайып
күйеді.
Бүл
күйіктіц
ең
жогарғы
ауыр
түрі,
тері,
бүлшық
ст,
сіңір,
сүйек
закымданады.
III
және
IV-
дәрежелі
күйіктер
оте
баяу
оңалады.
Күйген
терінің
бетін
тек
теріні
кайта
жапсыру
арқылы
ғана
жабуға
бо-
лады
(46
сурет).
46
сурет.
Саусакты
үштың
күюі:
1
— I
жоне II дэреже; 2
— I
және Ш-і дэрежслер; 3
— III
жоне ІУ
дәрежедегі
-
қатты
күйік.
Күйіктің
ауырлығы
тек
закымдану
терендігіне
ғана
емес,
сондай
-
ак
зақымдану
алаңына
да
байланысты,
ол
бүкіл
дененің
үстіңгі
бетіне
пайызбен
көрсетіледі(47
сурет).
Күйіктің
кейбір
ауданын
алақанмен
оліпейді.
Бүш
үшін
оны
күйген
жердің
үстімен
жүргізеді.
Ересек
адамның
алаканы-
ның
аудаиы
шамамен
букіл
дене
бетінің
1
пайызьш
күрайды.-
Деие
жаппай
күйген
кезде
алақанмен
терініц
закымданбағап
ауданыпың
көлемін
олшейді
және
тері
жамылгысыиың
закым-
дану
пайызын
алады,
алынган
цифрді
100
пайыздан
шегереді.
талады. Жалыи қаулаған киімлі, осіресе, егер оған жылдам тута- нгыш суйык түссе, ең авдымш, зардап шегушіні тығыз мата- мен орап тастау жолымен сопдіруге болады (шинель, плащ — палатка және т.б), сонда отка ауаның баруы тоқтап жалын өшеді. Бүкіл киімді, әсіресе жылдың суық мерзімінде шешудіц кажеті жок, өйткені дененің суынуы жарақатка жалпы ықпал етеді және үрейді күшейте түседі.
Алғашқы көмектің келесі міндеті күйіктіц үстіңгі бетіне оның асқынуын ескерту максатында тазартылған таңғыш кою болып табылады. I- дәрежедегі күйік кезінде таңғьшіты спир- тпен, арақпен, марганец қышкылды калиймен ылғалдап қоюға болады. Көпіршіктерді қыздыруға және алуға, сондай-ақ күйген жерге қандайда бір май жағуға (вазелин, мал немесе өсімдік майы) болмайды. Жағылған май ауруды жазуға немесе басуға көмектеспейді есесіне жүкпалылардың енуіне жол ашады ал бүл өз кезегінде алгашкы дәрігелік кемекті көрсетуге, теріні алғашқы хирургиялык емдеуге киындык келтіреді.
Химиялық күйік кезіндегі алғашқы медициналык көмек хи- миялық заттыңтүріне байланысты. Концентрацияланган қыш- кылдар күйдірген кезде (күкірттен өзге) күйіктіц бетін 15-20 минуг бойы суық сумен шаяды. Күкірт қышқылы сумен косы- лып жылу шығарады, бүл күйікті асқындыруы мүмкін, сілті ерітінділерімен (сабынды су, сода ерітіндісі- стақандағы суға бір шай касык косылады) шаю оц нөтиже береді. Күйген жер- ге бор, магнезия себуге болады.
Сілтілерден болған күйікті сумен жаксылап шайып, артын- ша сірке кышкылының әлсіз ерітіндісімен тазалау қажет (ста- қандағы суға бір шай касык асханалык сірке су) ем- домнап кейін күйгеп жерге тазартылған таңғыш қоюға болады, тацғ- ышты ерітінділермен ылғалдауға болады фосфордан болған күйік кышқылмен және сілтіден болған күйіктен ерекшеле- неді, ойткені фосфор ауада түтанады және күйік аралас — тер- миялық және химиялық (кышкыл) болып шыгады. Денспіц куйген жерін суда үстаган жақсы, судың астында фосфор ке- сектерін таякпен және мактамен кетіреді. Фосфор кесегін қатты су ағынымен шаюға болады. Сумен шайғаннан кейін күйгсн жерді мыс купоросының 5 пайыз ерітіндісімен тазалайды, бүдан кейін терінің үстін тазаланған таңгыштармен жабады. Май мен мазды пайдалану жағымсыз эсер етеді, ойткені олар фосфор- дың сорылуына көмектеседі.
Күйік
аудаиын
"тоғыздык.
тортібіи"
пайдалана
отырып
өлшсугс
болады.
(47
сурет).
Бүл тәртіп бойынша бас пен мойынның жогары жағы барлық тері жамылғысы ауданының 9 пай- ызын, қолдың жотары жағының 9 пайызын, дсиенің алдыңғы жоғары бетінің (кеуде, іш) 18 пайызын (2 х 9), одан кейін дененің арқы бөлігінің 18 пайызын,бір аяқтың жоғарғы бөлігінің 18 пайызын, күнтимес пен жыныс органының 1 пайызын қүрады.
10- 15 пайыздан зақымдану ай- маты аскан 2-4 дәрежедеті күйік кезінде, ал кейде I — дәреджедегі күйік кезінде, егер зақымдану ауданы дененіц үстіңгі бөлігінің 30-50 пай- ызынан асса, күйіх ауруы тарайды.
Күйік ауруының алгашкы кезеңі күйіктен ес шыгу деп аталады.
Күйіктен ес шыгу кезінде сыркат әуелде козады, ыңырсиды, ііпі бүрап ауырады, бүдан кейін селкостық басталады. Әдетте ес ілық- қан кезде қүсық, шөлдеу, тамырдың әлсіз жылдам соғысы байкалады.Күйіктен естен танудың басты белгісі кіші дәреттің күрт азаюы, ал кейде мүлдем тоқтауы болып табылады.
Күйіктен ес шығу 1-2 күнге созылуы мүмкін. Зардап шегупгі күйіктен ее шыту кезінде баска жарақаттарға өте сезімтал ке- леді. Жайсыз тасымалдау, күйік жараларының тітіркенуі және салқындауы жағдайды ауырлатута немесе қайтадан естен та- нуға алып келеді.
Күйіктен ес шыгудан кейін оте ауыр күйік азабы, яғни де- нете улы заттардың түсүінен қанның улануы басталады. Бүл кезеңде жарадан қанға үлпаның ыдырау өнімдері сорылады одан кейін жүйке жүйесінің бүзылуы қозуға (үйқысыздыққа, бүлшык еттердің шоршуына) немесе енсенің түсуіне алып келеді.
Термиялық күйіктіц кезіндегі алғашқы медициналык. кәмек зардап шегушіге жотары температураньщ ыкпалын тоқтатуға, яғни жаігган киімді сөндіруте, оны жогары температура айма- тынан окетуге, оңьгң денесінсн күйген киімді шешуте бағыт-
Напалмда фосфор болатындығын үмытпау кажсг, сондық- тан ол күйдірген кезде ол фосфорлық күйік тәріздес болуы мүмкін. Күйген бетке жопе күнтимеске таңғыш қоймайды.
Сөндірілмеген әктен болған күйікті сумен шаюга болмай- ды және әкті алуды және күйікті емдеуді маймеи жүргізеді. Әктің барлық кесектерін алғаннан кейіп ғана жараға маз жа- ғылған таңғыиі қоюға болады.
Оқиға орнында көмек керсету тәртібі
Бірінші тәртіп- мүмкіндігінше күйген жерді күрі"ақ таза жаймамен немесе жаялыкпен тезірек жабу. Есіңізде болсын!
Терінің күйген бөлігін байлап тастауға немесе катты түюге болмайды.
Екінші тәртіп- целлофан пакеттсрін, пластикалық шәлмектерді кармен, мүзбен немесе суық сумен толтыру және оларды күрғақ жайма немесе жаялық төселген күйген жердіц үстіне қояды (48 сурет).
Үшінші тэртт- зардап шегушіге екі - үш таблетка аналь- гин беру (оның есі болган жағдайда).
Тәртінші тәртіп- зардап шегушіге жылы сусынды көп ішкізу және толык тыныштыкта калдыру.|
4И сурет. Тері жамылғыларының түтастығын бүзбай I жоне ІІ-і дәрежелі күйік кезінде көмек көрсету
1. Күйген жерді жыддамырақ суық судың астында койып 10-15 минут үстау.
2. Таза күргақ матамен жабу.
3. Көпіршік үстіне суык зат кою (мүздык қалтама , мүзды су күйылган немесе кар салынган пакет).'
3
Д. Сумей шаюга болмайды.
Күйген жерді қүргақ таза матамен кешіктірмей жабу
Қүрғақ матаның үстіне міндетті түрде суык зат кою.
ҮСІК ШАЛУ
Төменгі тсмператураның ықпалынан үлпалар мен орган- дардың закымдалуы үсік шалу деп аталады. 60 градустаң жога- ры темнературада пайда болатын күйіктерден ерекшелігі үсік шалу әртүрлі температураларда пайда болады. Суықтың жара- каттаушы күші температураның төмендеуінен қоршаған орта ылғалдылытыньщ өсуіне сөйкес арта түседі.
Үсік шалу себептері: суыктың, желдіц үзак. ыкпалы, жога- ры ылғалдылық, тар киім, тар немесе су аяк киім, узак уакыт қозғалмау, шаршау, зардап шегушінің жалпы күйі — сыркат- тануы, мае болуы, қанның кетуі және т.б.
Тіпті 0- ден жогары 3- 7 температураның озінде үсік шалуы мүмкін.
Үсікке аяк қолдың, қүлактың, мүрынныц үш жактары жылдам үшырайды.
[Организм қатты суынган кезде (кан тамырлары түйіліп тығындалады) қан айналымы, айырбас процестсрі бузылады (тамақтану бүзылып, артьшша ауыр жагдайға алып келеді)^ Үлпалардың өлуінің, терендігінің кеңдііі томенгі температу- раның созымдылығы мен томенгі температура ықпалының дәрежесіне байланысты. Зақымдалған үлпаларда болатын орны толмайтын күбылыстарлдың негізгі себептері осы төңіректе қоректенетін кан тамырларының кең тарачып, катты тыгглн- далуы (тромбоз) жетілетін тромбоз болып табылады.
Органдарда болып жагқан өзгсрістер ауырлыгы меп терендігі бойынша 4 дәрежсге болінеді:
Жылытуды жылы ваннаныц көмегімен жургізуге болады. Судың тсмпсратурасып 20- 30 минуттың ішіңде 20 - 40 - қа дейін біртіндеп арттырган жөн. Бүл жағдайда аяқ - колды кір- қоқыстан мүқият жуған дүрыс. Ваннадан кейін ысқалау жүргізіп, зақымданган жерді сүртіп, таза таңғышпен жауып, қандай да бір жылы жамылғымен қымтау қажет.
Сырқатка ыстық шай, кофе, сүт, жүрек тамңр препа- раттарын (корвалол, кордиамин, кофеин) береді.
Бет үсіген кезде үлбіреген жерлерді иіс сумен сүртіп, вазелин немесе антисептикалық крем ("Детский", "Чебураш- ка" жоне т.б), жағады, содан кейін иіссумен шайылган таңғ- ыш немесе мақта көбірек салынған қүрғақ таңғыш қояды.
Бірінші дәрежедегі үсік шалған және екінші дәрежедегі үсікке едәуір шалдыккан сыркаттарды емдеу (саусак, кол, мүрын, қүлак) амбулаториялык турғыдан, яғни таза таңғыш қою, физиотерапия жүргізу жолымен жүргізіледі.
Аяқ -қол үшінші, төртінші дәрежедегі ауқымды үсікке шал- дыккан кезде стационарлык ем кажет. Үсікті емдеу кезіндегі нсғізғі міндет ылғалды гангрспаньщ дамуын ескерту болып табылады, ал ол пайда болғаи кезде ылғалды ганғренаның күргақ гашренаға ауысуы үшін барлық шараны жасау қажет.