Үзақ қысуда болудыц салдары
Зілзала және апат аудандарындагы қүтқарушылар мен ме- дицина қызмекерлерінің жүмыс тәжірибесі көрсеткеніндей, сы- нықтардың астынан жылдам алып шығуға әрекеттену әрдай- ым сөтті қүтқаруга окелмейді. Аягы бір тәуліктен астам қысьі- лған адамның босатылған соң бір неше минуттан кейін жарілк дүниемен қоштасуі^і қүтқарушыларды түсінбестік пен өкінішке калдырганын елестетіп көріңіз.
Кептсген ғасырлар бойы осы қүбылыстың қайтылы түста- ры жүмбак болып келді. Тек XIX ғасырдын, аягы мен біріниі және екініші дүние жүзілік соғыс кезінде гана дәрігерлер та- мырлар сығылған кезде қысылған аяк-қолда үлпалар шімасу- ының, ыдырауының және бүзылуының жете тотықтанбаған өнімдерінің тез жиналатындығы туралы қорытындыға келді. Босағаннан және қан айналымы қалпына келген бойда-ақ организмге токсиндердің үлкен мөлшері барады.
[Зардап шегуші жағдайының ауырлығы сонымен катар зак- ымдалған аяк-колға босаған кезде сүйыктың орсан зор көлемінің (2-3 литр дейінгі плазма) үмтылат?лндыгымен ушыға түссді^як-қолдын көлемі күрт үлксйеді, бүлшық еггің кескіні жоғалады, домбыгудың тығыздықтын таңқаларлық дәрежесінс жететіндігі соншалықты аяк қаттылығы бойынша және жой тықылдаткан кезде шығатын дыбысы бойыпша ағашка үксай-
ды. Жіліншіктегі тамыр согысы отс сирек білінеді. Сэл козполгаи- ныц өзі сүйсктің сыну белгісінсіз-ақ жан-дүниені сыркыратады.
3ак.ымдалған аяқ-қолға плазманың үлкен көлемінің отуі (ай- налымдағы 30% дейін) күре тамыр кысымын айтарлықтай төмендетумен қатар, токсиндердің шектен тыс көлемінің жи- накталуын тугызады.
Осындай карама қайшылық (организмнен босаган аяк,- қолга, ал улы ыдырау өнімдері мен миоглобин зақымдану ай- магынан тамырлар арасына қарай жөңкиді). Жүректің барлық органдары мем қызметін күрт бүзуға алып келсді. Нақ осы жөйт зардап шегушіні үйінділер мен қирандылар арасынан алып шыкқанына кейінгі алғашқы минутта жарық дүниемен қош- тасулар себеп болады.
Ұзак кысымда болу салдары кезіндегі басқа қатарлы дерт - бүлшық ет талшықтарының зақымдану нәтижесіидс канда бос миоглобиннің пайда болуы.
Миоглобиннің үлкен молекулалары міндетті түрде бүйрек қақпақшыларым зақымдайды.і Бүл бүйректің жүмысын қи- ындатады, дәрсттің болінуі толығымен тоқтайды соның сал- дарынан зақымданушы қаза болады.
XIX ғасырдың басында қүтқарудың бірден бір шарты бо- саганга дейін кысылған аяқ-қолға алдын ала күйдіргі кою еді, бүдан кейіп міндетті түрде ампутация (кесіп алу) ж\'ргізіледі, егер бүл шара өмірді сақтаганның өзінде де өмірлік мүгедектікке душар етеді.
Мүндай сәттердің өзі сирек болғандықтан да, тағдырдың сыйы ретінде қабыаданды.
Сол уақыттың өзінде де, зардап шегуші толык босаганға дейін суды көи ішіп, ал қысылган аяқ-қол суықта болса онда оиың домбығуы мен улану дәрежссі едеуір темен екендігін байқаган болатын. Бақытқа орай, осындай аяқ-қолды сақтап қалуға мүмкіндік туды.
Соңғы жылдары үзақ қысуда қалу салдары кезіндегі тірі қалу мүмкіндігі айтарлықтай артты. Көптеген елдердің қүтқа- рушы қызметтері мен медициналық апат қызметтері қүткару- дың жаңа әдістерін меңгерді.
Сойтіп, кедергіні бірден жоюдың қажеттігі жок больш шы- қты. Әуелі плазмаларды айырбастайтын ерітінділерді тамыр- дың ішіне енгізуді жолға кою қажет. Ал ол жоқ болса сусынды көп ішкізген жен. 1,5-2 литр сүйықты тамшылай енгізу қорғаныстық күйдіргілсрді қоймаларға және аяк-қол сактауға мүмкіндік береді.
Суықты қоллану болжамды жақсартады. Шыгарғаннан кейін бірден кешіктірмей бүкіл аяқ-қолды таңып тастау қажет (кол- ды иық белбеуіне дейін, аякты табаннан шаптың жарығына дейін) және сөйтіп қосымша қысатын қап жасайды. Бүл тек домбыгуды ғана әлсіретпейді, сонымен қатар қайта бөлінетін плазма көлемін шектейді.
Барлық ықтимал күралдармен сыркырауды тоқтату жене көлік шиналарын кою да көмек көрсстудің қажетті шарттары.
Шиналар сүйектердің закымдангандығына немесе зақым- данбағандығына қарамастан қойылады.