Тамақтан улану
Сапасыз (инфекцияланған) мал өнімдерінен жасалган тағамдарды кабылдаган кезде (ет, балык, шүжык өнімдері, ет және балық консервілері, сүт пен одан жасалған тагамдары — крем, балмүздак жэне т.б.) улану пайда болады. Улануды осы
Улану жылдам өтіп, денені кұрылымы, тыныс алу тоқтаған және жүрек қызметіне күш түсксм ке ідс адам каза болады.
Асқазанды шайған соң активтелген көмірді, түздық айдағышты ішу қажет. Тыныс алу нашарлайды қеэде колмсн дсмалдырыіі, ішке оттегін жіберу кажет. ТЫНЫС алу киындап, дене күрыскан кезде тамырдың ішіпс блрбамил (К) мл 10 пайыз ерітіндеі немесе 2 пайыз дитюшн ерітіндісіп жібсріп, артынша жасанды аииартпен тыныс алуды жүргізсді.
Аконит
(72
сурет)(жергілікті
атау:
ыстықкөлдік
тамыр,
көгілдір
саргалдак
және
басқа)
саргалдак
түкым
дасты
улы
осімдік,
аса
улы
алкалоидтарга
жатады. Олімге
үиіырататыи
мөлшсрі
0,003-0,004
ір.
Аконитин
көбінесе
тамырлар
мсн
түкымдарда,
сондай-ақ
аз
мөліисрде
осімдіктіц
басқа
бөліктерінде
кездессді.
Адам
өсімдікті
тамақ
ретіндс
пайдалангаида,
сондай-ақ
өсімдік
жанында
коп
үакыі
Оопан
кездс
тсрі
арқылы
улаиады.
Уланудыц клиникалық белгілері. Аконидті тамакка ііайдалапганнан кейін аүыз қуысы мен жүтқыншакта шаішіу мсн күйдіру байқалады. Сшекей қатты ағады, жүрек айниды, кысык, кследі, іпі өтеді. Бас айналып, қатты сырқырауы мүмкін, олсіздік пайда болып ештеңе естімейді. Ауыр жагдайда бүлшыкеттің қатты олсіреуі байқалады, дсмікпе пайда болады, әуслі баяуырак, кейіпнен тамыр соғысы күшейеді, сс әлсірейді, окне қабынады, ЮНС қүрысады. Адам тыныс алу орталыгыныц салдапуынап каза болады.
Шұғыл көмек пен емдеу. Асказанды, ең жақсысы, калий перманганаты ерітіндісімен (1:1000) шайтан дүрыс, активтелген комірі бар 0,2 пайыз танин ерітіндісімен шаюға болады. Қажеггі жагдайда оттенгі гагайындайды. Тамырдыц ішінен новокаин (20- 50 мл 2 пайыз ерітінді) және глюкозаны (тамшылай 500 мл 5 пайыз ерітінді), Дененің қүрысуы мен тыныс алу бүзылтан кез;ц- барбамил (тамыр ішіне (10 мл 10 пайыз ерітінді) немесе дитилий (2 мл 2 иайыз ерітінді) енгізіп, аппаратты жасанды тыныс алу жүргізеді.
Нақшидагы риугаш- қаракүмык түқымдас өсімдік көп жсрде оссді. Щавель кышкылды кальций бар жапырак кәпірлары улы.
тағамдардағы микробтар мсп олардың тіршілік өнімдері токсиндер тугызады. Ет пен балык хайуанаттардың тірі кезінде улы болу мүмкін, алайда бүл көп жағдайда тамақты даярлау барысында және тамақ өнімдерін дұрыс сақтамаудан пайда болады. Әсіресе ұсатылған ет оңай бүзылады (паштет, тартылган ет, қатырылған сіңір). Тамактан улану кенеттен пайда болуымен және өте қыска инкубациялык үзіліспен сипатталады.
Аурудың алгашқы белгілері бүлінген тамақты ішкен соц екі —терт сағаттан кейін пайда болады. Алайда кейбір жағдайларда ауру едәуір үзак уақыттан кейін білінеді. Ауру аяқ асты пайда болады. Адам дел сал күйге түседі, жүрек айниды, жиі қүсады, іші катты бүрап ауырады. Аурудың негізгі белгісі іштің отуі. Улану тез жүреді. Күре тамыр кысымы томендейді, тамыр согысы әлсірейді, дене көгереді, суға қанбайды, температурасы көтеріледі (38-40 градус). Егер сыркатты қараусыз калдырса, улану күбылысы оте қатты орістейді, жүрск тамыр кызметі әлсірейді, бүлшық ет күрысып, қысқарады, жүрек токтап алдам қаза болады.
Алеашқы көмекте асказан түтігі көмегімен немесе жасанды қүстыру, ягни жылы суды кобірек ішкізу (1,5- 2 литр) жолымен асқазанды жедел шаяды «таза су шыкканша шаяды». Өзі күсқан кезде де коп су ішкізу кажет ішектен улы тағамды жылдам шығау максатында сырқатқа айдагыш дәрі-дәрмегін беру қажет (жарты стақан суга 25 гр түзды айдагыш немесе 30 мл қорытылгап май): кандайда бір тағамды ішуге тыйым салынады (1-2 тәуліктің бойы), алайда суды көп ішу белгіленеді. Ас казан шайылғаннан кейін ыстык шай, кофе беріледі. Сырқаттың аягы мен ішіне жылытқыш қойып, жылыту қажет. Күніне 4-6 рет 0,5 гр сульфаниламид (сульгин, фталазол) немесе антибиотиктерді (күніне 4-6 рет 0,5 гр левоминетин) ішу сауыгуга ықпал етеді.
Ботулизм — аса қатты жүқпалы ауру, ол асқынган кезде орталық жүйке жүйесі анаэробты спороностық бацилла түрінде бөлінетін токсиндармен зақымдалады. Ботулизм тамактан улануға жатады , ейткені улану осы бацилламен зақымдалған тамақты іпікен кезде пайда болады.
Ботулинус таяқшасының токсиндері табиғи улардың ең күштісі бюолып табылады 0,0002 мг. мөлшері гана өлімге үшыратады. 1 мг. осы токсин 3 мыңнан астам адамды, ал 200 г. жердің бүкіл халқын күрта алады.
Ыстык оцдеусіз даярланатын кептірілген ет пен балық, шүжык, ет, балык, коконісті консервілер ботулизммен жиі закымдалады. Уланган тамакты ішкен уакыт пен ауру
басталған уакыт аралыгы — 6-10 сағат, ксйбір жагдайларды ол бірнеше тәулікке дейш созылады.
Улану бастың сыркырауы мен айналуынан, әлсіздіктен, селқостықтан басталады. Артынша асказан тұсы қатты шаншиды, жүрек айнып, қүсық келеді. Іш қампаяды, температура қалыпты күйде қалады. Адамның күйі тез нашарлайды, бір тәуліктен соң бас миының катты зақымдалу белгілері байқалады. Көз қарауытып, кылиланады, жогары қабақ тырысады, дауыс карлыгады, жүту ырғагы бүзылады. Іштің шығуы күшейеді, кіші дәрет кешеуілдейді. Ауру тез асқынып, сырқат алгашкы 5 тәулікте тыныс алу орталығыныц қүрысуы мен жүректің әлсіздігінен қаза болады.
Аігашқы көмек - асқазанды әлсіз сода ерітіңдісімен, марганец қышқыл калиймен шаю, айдагыш тазартқыш клизма беру көп ыстык су ішкізу. Емдеудің негізгі әдісі сыркатқа арнайы антиботулиидік сары суды тезірск ішкізу. Сондықтан ботулизммен сыркаттанган адамды ауруханага жьищамырақ апару қажет.
Сақтандырудың мәні өндірісте консервілерді даярлаудыц технологиялық режимін қатаң сақтау болыи табылдаы. Ботулиндік микробтың спорасына кемінде 120 гр температура кезіндегі стерилизация гана жойқын эсер етеді. Үй жагдайында консервілеуде белгіленген тәртіптерді қатац сактау кажет. Үй жагдайында саңыраукүлакты міндетті түрде термиялық өңдеу арқылы түз беи кышқылдың қажетті мөлшерін қоса отырып, түздау немесе маринадтау үсынылады. Үй жагдайында көкеніс пен саңыраукүлақтан әзірленген консервілерді жердің алдында 10-15 минут бойы қайнап түрган суга кыздыру аркылы залалсыздандыруга болады. Сондай-ақ консервілерді, шүжыктарды, сан етін, кептірілген ет тағамдарын сактау тәртібін катаң сактау кажет.
Ішуге дайып тағамның, әсіресе консервіленген тағамның сапасыздыгы туралы кез келген күдікті денсалык үшін жеуден бас тарту арқылы шеіиуге болады.
Жеке гигиена тәртіптерін сақтау адам өмірін корінбейтін улы- жүқпалы қауіптен сенімдің коргайды.
Жыланның шагуы
Жыланның
шагуының (73
сурет)
әкелер
зардабы
да
ете
ауыр.
Сондыктан
жылан
мекендейтін
жерлерге
барардың
алдында
ең
алдымен
жабык
аяқ
киімді,
ең
жақсысы
етікті
киген
жон.
Жылапның шағуынан зардап шегуші жағдайының ауырлыгы оның түріне байланысты. Қазақстанда сүр жылан, оқ жылан, сарыбас жылан кездеседі.
Жыландардың бүл тобының уы кан түйршіктерін өзгертеді. Жылан шаққан жердің төңірегі жылдам домбығып, қанталайды және төңіректегі үлпаларға жылдам таралып, оның төңірегіндегі дененің басқа мүшелерін зақымдайды.
Жылан уы әсерінің жалпы бвлгілгрі: өлсіздік билеу, бас айлану, талықсу, жүректің айнуы және қүсу. Ауыр жагдайда есінен айрылып, өкпе қанталайды және шаккан жер домбығады. Жылан уы әсерінің барлық белгілері: орташа он екі сағаттан кейін, кейде тәуліктен кейін анық белгіленеді.
Алгашқы медициналык, көмек
Шаққан жердің уын ауызбен жедел сорып тастау керек. Мүны зардап шегушінің өзі немесе оның серіктерінің бірі жасай алады. Ауыз қуысында жарық немесе жара болмау керек, ойткені у солар арқылы канға түсуі мүмкін. Жылан уының сау ауыз кілегейіне, тіпті асқазанға түсуі мүлдем кауіпсіз. Егер уды оз уақытында сорып тастаса, зардап шегушінің улану деңгейі әлсіреп, жылдам сауыға бастайды.
Жылан шакканнан кейін қозғалуға болмайды, ойткені қозғалыс удың қанға отуін жеделдетеді. Жылан шақкан адам қозғалмай жатуы тиіс. Зақымдалған жерді сығіған жағдайдағы сияқты қозғалтпау қажет. Бүл үшін оны тақтайшаға байлап, сыртын қатты таңып тастау керек. Жылан шаққан жерді кез- келген дэрі- дәрмекпен залалсыздандыру қажет (йод, спирт).
Жылан шаккан жерді кесуге, күйдіруге болмайды, бүрау қою да залалды - бүның барлдығы үлпаны косымша жарақаттайды. Зардап шегущінің жағдайын коп ішкен су жақсартады.
Жылан шаккан адамды реанимация кызметі бар кез-келген ауруханаға апару керек, өйткені есғен тану жағдайы болмауы мүмкін емес. Қажет жағдайда жылан уьгна карсы шипалы сарысулар еітледі.
Жыланның адамга еш уақытта бірінші болып тиіспейтіндцін, тек қорғану үшін шагатындыгын әрдайым есте үстау керек.
Сонаның, араның шағуы
Сонаның, араның шағуы қатты ауыртады және ине сүғып алғандай сезінеді. Шаққан жер күрт күлбірейді, алайда организмге жалпы әсері елеусіздеу: аратүра бас ауырады, жүрек айниды, калтырауды сезінеді.
Сонаның немесе араның шагуы жәндіктсрдің уъгнан катты тітіркенетін адамдар ушін аса қауіпті. Мүидай аадамдар ара
меп сопаға жоламауга тырысу керек, сонымен катар жылдың, жылы а\і ында аллерголог бслгілсген супрастин, пипольфен және баска дәрмекті өзімен алып жүру керек.
Ара мен сонаның шағуы әртүрлі білінуі мүмкін: есекжем, көмейдің домбығуы немесе бітелуі, Квинка қабынуы, демікле үстамасы мен естен тану.
Алгашқы медициналык, көмек:
- жедсл көмекті шакыру;
ол келгенге дейін терідегі ара біздерігі (сона бізгек қалдырмайды) оны үлкен саусақтың тырнағымен кыса отырьт, алып тастау керек;
бүдан кейін жарага суық компресс кою немесе оган антигистаминдік май жағу;
адамды аягы онъщ басынан биік болатындай стіп жатқызу (жастыкты, бүктелген киімді және т.б. қоюга болады).
оның дем алуын жеңілдету (белбеуді, жағаны ағыту) және оны бір бүйірмен жаткызу (күсатын болса);
зардап шегушіге көрпе жабу;
оган су мен тамақ бермеу, темекі тарткызбау;
- есінен танган немесе күса бастаған жагдайда оныц жаксы дем алу үшін етпетінен жатқызу керек.
Жәндіктер7ГІҢ шағуын жактырмаушьигық белгілері байқалган бойда емдеуді шүғыл бастау керек, міндетті түрде терапевт бөліміне жонелтіліуі тиіс.
Шаяндардың шағуы
Шаяндардың шағуы (74 сурет) Қазакстанның оңтүстік аудандарында жиі кездеседі.
температурасының көтерілуі.
Улану белгілері: дененік жалпы ауруы, бастың ауруы және айналуы, калтырау, демігу, 74 сУРет мазасыздык жагдайды селқостык ауыстырады, тердің капы піыгуы, көзден жас агу жөне мүрыниан су сорғалау, жүрек айналасының шаншуы, температуранын котерілуі (38 градуска дейін).
Қарақүрттыц шағуы
Қарақурі
іі.ің
(75
сурет)
үрғашысы
гана
улы
болады.
Адамдарды
карақүргшц
иіағуы
көктем
мен
жазғы
уакытта
жиі
кездеседі.
Қарақүрттың
уы
орталық
жуйке
жүйксіне
эсер
етеді.
Шаккані.і
бішнбейді.
10-15
минуттан
кейін
дененің
бойына
қатты
сыздау
жайлайды.
Улану 4-12 күшс созылады жэне зардап шегуші аииқканан кейін көп уақыт бойы озін өлсік ссзініп, жылдам шаршайды.
Улану белгілері: бүлшық еттің қатты өлсірсуі, козіалыс ыргагыныд бүзылуы, аяк- колды 11, белдің сырқырауы және іштің ауруы, көздіц қабагыпда ісік пайда болуы мүмкін, жогары температурада (39 градусқа дейін) калтарау, тсрдің қатты шыгуы, кысымның котерілуі, адам кейде жүрс алмай, оз аягыиаи түра алмайды.
.1 Алғашкы комек. Марганецтік калий ерітіндісімен шайылған суык, басианы шақкан жерге қояды, зардап шеіушіге көп су, физиологиялык ерітінді, жүрек дәрі-дәрмектерін беред^
Же дел көмскті шакырады, немесе оны каракүртқа карсы сары су сгетін емдеу мекемесіне жеткізеді. Емдеу дәрігердің таіайын і.туы бойынша жургізіледі.