55 Сурет. Жасанды тыныс алдыру жоне жүректі жанама сылау. А) ауа жүту; б) ауа шыгару
бе? Адам шаршаса жатып демалады, үйыістайды. Жүрек үздісіз жүмыс істейді, адамныц ми клеткалары басқа органдарыиа өмірлік қажетті оттегіні, қант пен өзге затты жеткізеді.
Жүректің әрбір кысқарған уақытында ол ірі тамырларға елу, жүз текше сантиметр қан жөнелтеді. Ширек стақан, бір Караган- да аз сияқты, алайда осы санды бір минуттагы 60-80 қысқар- туга көбейтіңіз, сонда 4-8 литр, ал тәулігіне 10 мың литрға жүық қан айдайды! Жүректіц осы бір алып жүмысы ол өзінің жүмы- сын ақаулы атқарғанша күн сайын қайталанады. Алайда жүректің қүрылымы қандай болса да, табиғат оған қандайда бір күшпен төзімділікті сыйласа да ауруға шалдыгуьі мүмкін.
Жүрек тамыры ауруларының халықтың арасында қазіргі уакытта таралгандыгы соншалық оны XX ғасырдың ауруы деп атай бастады. 19 гасырда тырыскак жайлады, XX ғасырдың басында халык туберкулезден, сүзектен баска да жүқпалы ауру- лардан шетінеді. Біздің жүзжылдыктың алдыңғы жартысында жүрек пен тамыр аурулары алдыңгы қатарға шығып, қазіргі адам үшін № 1 тажалға айналды.
Жастардың арасында өз денсаулығына немқүрайды қарау орын алып отыр. Олар кейде ауырған кезде бірак емделеміз деп дандайсиды. Ең бастысы ауруға шалдыкканша оның ал- дын алған жөн. 19 гасырдың белгілі терапевті М.Я. Мудров былай деген еді: "Дені сау адамдарды өз қолына алу, оларды аурудан сақтау, оларға лайыкты өмір салтын корсету- дәрігер үшін емдеуден ғорі оцай міндет".
Жүрек - тамыр аурулары адамга жас кезінде -ақ білдіртпей жабысады, сондыктан дснсаулык туралы жас кезінде ойлан- ған дүрыс. Адам жас кезіпде барлық зиянды әдеттерден оңай арылады, жүрек - тамыр жүйесі туралы қажетті мәлметтерді тез игереді жэне осы негізде жүрек тамыр ауруларыныд пайда болуымен дамыуынан өзін корғай алады.
Жүректің қатты әлсіреуі туралы түсінік
Кан айналымы жүйесінің неғізгі міндеті органдар мен үлпа- ларға организм тіршілігі үшін кажетті әртүрлі заттарды жеткізу болып табылады. Егер кан айналымы аппараты организмді от- тегімен жэне энергетика заттарының кажетті мөлшерімен кам- тамасыз етпесе, кан айналымының жеткіліксіздігі пайда бола- ды . Даму механизмі мен клиникалык көріністері бойынша кан айналымы жеткіліксізлігінін иіартты түрде екі түрі кездеоеді:
ыстық тию
Бүкіл организмге коршаған ауаныд ыстык температурасы (30 —40") үзақ эсер еткен кездегі орталық жүйке жүйелеріне ауыр зақым келтіретін ысыну ыстық тию деп аталады. Ол жоғары немесе әдеттегідей жылу реттегіштің қызметі кеміген немесе тоқтатылған кезде пайда болады.
Денеге ыстық тиюдің үш себебі:
Жоғаргы сыртқы температура
Дененің ылғалын жібермейтіи қымталған киім
Ауыр жүмыс істеу.
Ыстык тию тек ыстық күндерде емес ол жылы және қапы- рык болмелерде, ыстық цехтарда, ұзақ жорық пен марштар кезінде болады. Ыстық тию әсіресе көрсетілген үш себептер қосылған кезде пайда болады.
Қатты ысынғанжәнетерлеген кезде организм ылғалды жогал- тады, кан коюланады, организмдегі түздың мөлшері азаяды, осы- ның нәтижесінде ыстық тию пайда болады. Бүл организмдегі асіресе мидаты отгегі тапшылыгына әкеп соқтырады.
Ыстык тиюдің алғапіқы белгілері - аурудың әлсіздігі, қал- жырағандыгы, журегінің айнуы, басының ауыруы, айналуы. Денеңің ысынып, температурасы 38- 40" дейін көтерілген кез- де ауру қүсады, талықсиды, кейде қүрысу пайда болуы мүмкін.
Алғашкы медициналық көмек
Зардап ілегушіні суык жерге, колеңкеге немесе жаксы жел- детілетін орынға апарып, киімін шешіп, басын сәл котеріп жатқызады. Зардап шегушіні тыныштыкта калдырып, басы мен жүрек төңірегін салқындатады (суық су күяды), тез және аяк асты салқындатуға болмайды. Сыркатгы ылғал матамен ораған. дүрыс, олай ету суды буландырыи, температураны төмендетеді. Сусын мен жеңіл тагам береді. Жүрек - тамыр қызметі әлсіре- се, тыныс алу бүзылса, 1 мл 10 пайыз кофейн ерітіндісін, 1 мл кордиамин, 1 мл 10 пайыз лобелии ерітіндісін береді.Күн тиген кездегі алғашқы көмек ыстық тиген кездегідей.
ЖҮРЕК - ТАМЫР АУРУЛАРЫ
Сіз, әрине, кеуденізде жүректін соғып түргандығын білесіз. Атайда сіз осы бір табанды еңбеккердің күні- түні бүкіл де- пецізте кан айдайтындыгы туралы бір сәтке ойланып көрдіңіз
насос ретіпде жүрек жүмысының әлсірсуінен туында- ган қан айналымының жүректегі жеткіліксіздігі.
Тамыр ырғағының бүзылуына байланысты тамырдағы тіршілік жеткіліксіздігі.
Қан айналымы жеткіліксіздігінід жүрек жэне тамыр компо- нештерінің ара - қатынасы ауру сипатьша байланысты. Сондьпс,- тан жүректің немесе тамырдъщ әлсіздігі туралы айтуға болады. Ақыр аяғында апаттар ауданыидағы коптеген жагдайларда кездесетін қабыскдн жүрек-тамыр жеткілжсізгдгі туындауы мүмкін.
Журектің қатты әлсіреуі асқынгыш жүрек аурулары (сте- нокардия, миокард инфарті, гипертониялық ауру, инсульт) кезіндегі аякасты тәндік жене жүйкелік күйзеліс нәтижесінде туындауы мүмкін.