Ііі апта өлең – сөздің патшасы

1-сабақ

Хакім Абайдың философиясы. Есімше.

Есімше – зат есім, сын есім, сан есімдердің орнына жүретін сһөз табы. Есімшенің жұрнақтары: -ған, -ген, -қан, -кен; -тын, -тін, -атын, -етін, -қалы, -келі, -ғалы, - гелі.

1 Сөйлемдерді есімшелермен толықтырыңыз.

1. Біздің туыстарымыз «Семей полигоны» деп атал... аймақтан көшіп келді.

2. Денсаулықтың жақсы бол... қандай жақсы!

3. Өсіп келе жат... ұрпақ өз денсаулығын ойлауы керек.

4. Жаңа өмірді жалғастыр... – дені сау жас ұрпақ.

5. Өмірге бақытты болып кел... соң, сол өмірді мәнді етіп сүру керек.

6. Салауатты өмір салтын ұстан... азамат әрдайым бақытты болады.

1.Абайдың қарасөздерін оқып, сөздіктің көмегімен мағынасын түсінуге тырысыңыз.

Оныншы қарасөзінен:

Біреулер құдайдан бала тілейді. Ол баланы не қылады? Өлсем орнымды бассын дейді, артымнан құран оқысын дейді, қартайған күнімде асырасын дейді. Осыдан басқасы бар ма?

Құдай тағала саған еңбек қылып, мал табарлық қуат берді. Ол қуатты кәсіп қыларлық орынға жұмсаймысың? Жұмсамайсың.... Ол қуатты орнын тауып сарып қыларды білерлік ғылым берді, оны оқымайсың. Ерінбей еңбек қылса, түңілмей іздесе, орнын тауып істесе, кім бай болмайды? Оның саған керегі жоқ. Сенікі – біреуден қорқытып алсаң, біреуден жалынып алсаң, біреуден алдап алсаң болғаны, іздегенім – сол. Бұл – құдайдан тілеген емес. Бұл – абыройын, арын сатып, адам жаулағандық, тіленшілік.

Жиырма тоғызыншы қарасөзінен:

Қазақтың мақалдарының көбінің іске татырлығы да бар, іске татымақ түгілі, не құдайшылыққа, не адамшылыққа жарамайтыны бар.

Әуелі «Жарлы болсаң, арлы болма» дейді. Ардан кеткен соң, тірі болып жүргені құрысын.

«Қалауын тапса, қар жауады», «Сұрауын тапса, адам баласының бермейтіні жоқ» деген ең барып тұрған құдай ұрған сөз осы. Сұрауын табамын, қалауын табамын деп қорлықпенен өмір өткізгенше, малды не жерден сұрау керек, не аққан терден сұрау керек қой.

Жаңа сөздер:

Қартаю – стареть

Түңілмей іздеу – искать.

Қорқыту – пугать

Алдау – обманывать

Іске татырлық – пригодный

Жарамайтын – не пригодный

Жарлы – бедный

2. Мәтіннен есімшелерді теріп жазыңыз.

Үлгі: ерінбей, түңілмей...

2. Абайға төмендегі мақалдар ұнамайды. Себебін түсіндіріңіз.

• «Түстік өмірің болса, кештік мал жи»;

• «Өзіңде жоқ болса, әкең де жат»;

• «Малдының беті – жарық, малсыздың беті - шарық»;

• «Қарның ашса, қаралы үйге шап»;

• «Мал – адамның бауыр еті».

Жаңа сөздер:

Түстік өмір – жить до полудня

Шарық – точило

Қаралы үй – дом, где поминки

Бауыр еті – плоть от плоти его.

1-Сұрақ: Адам не үшін өмір сүруі керек?

А) мал жинау үшін;

Б) тамағын тойдыру үшін;

С) ғылым-білім үшін;

Д) сәнді өмір сүру үшін.

2-Сұрақ: Сөйлемді толықтырыңыз.

Тек қана тамағының тоқтығын ойлаған адам ... бірдей.

А) аурумен;

Б) ақымақпен;

С) жас баламен;

Д) қарт кісімен.

3.Сұхбаттасыңыздар.

- Арман, Абайдың қанша қарасөзі бар, білесің бе?

- Оны бәріміз білеміз ғой, Абайдың .... .

- Арман, неліктен Абай «Өмірім қайшылықта өтті» дейді?

- Себебі ... .

- Арман, Абайдың қарасөз жазуының себебі не?

- Оның себебі ... .

- Абайдың қарасөздерінің рөлі қандай?

- Абайдың қарасөздері .... .

2- сабақ