3. Берілген сөздермен сөйлем құраңыздар.

Мұра, роман-эпопея, шығарма, қазақ қоғамы, ұлттық әдебиет, дүние жүзі.

Үлгі: М.Әуезов мұрасы-аса маңызды мұра.

4. «Мен Мен м.Әуезов жайлы не білемін?» деген тақырыпта өзара сұхбаттасыңыздар.

3- сабақ.

О.Бөкей шығармаларындағы табиғат сұлулығы

1. Жаңа сөздермен танысыңыз.

Қаламгер – писатель

Тілші – корреспондент

Жерлес - земляк

Өр мінезді – принципиальный

Сағыныш – тоска

Шыншыл – правдивый

2. Мәтінді оқып, өз сөздеріңізбен мазмұндаңыз.

Қазақтың көрнекті қаламгерінің бірі Оралхан Бөкей 1943 жылдың 28 қыркүйегінде Шығыс Қазақстан облысының Қатонқарағай ауданындағы Шыңғыстай ауылында туған. О. Бөкейдің әкесі Бөкей көп сөйлемейтін, сөйлей қалса сөзі өткір, жаны таза адам болған. Анасы Күлия көреген, ашық кісі болған.

О. Бөкей 1961 жылы Шыңғыстайдың Сұлтанмахмұт Торайғыров атындағы орта мектебін бітіріп, сонда пионер вожатыйы, кейін “Алтай” ауылында тракторшы болып еңбек еткен. 1968 жылы Қазақ мемлекеттік университетін бітіріп, өз өңіріндегі Большенарым ауданында “Еңбек туы” және Шығыс Қазақстан облыстық “Коммунизм туы” газеттерінде тілшілік қызметтер атқарды. Жиырма бес жасында О. Бөкеев Алматыға келіп, “Лениншіл жас” (бүгінгі “Жас алаш”) газетінде әдебиет және өнер бөлімінің меңгерушісі болды.

1970 жылы Алматыда жарық көрген “Қамшыгер” атты тұңғыш повестер және әңгімелер жинағы ерекше үнімен оқырмандарды елең еткізді. “Менің повесть, әңгімелерімнің сюжеттері туған жер, жастық шағымда болған оқиғалар туралы естеліктерге толы, – деп жазды ол. – Менің жерлестерім – қазақтар – сом мінезді, шыншыл және ашық жүректі адамдар. Олар сиқырлағандай, ата-бабасы таңдаған кеңістікте өмір сүреді. Менің туған жерге адал жерлестерім өр мінезді, еңбекқор, ержүрек және шыншыл адамдар. Әйтеуір, не жазсам да өз заманымды, сол заманда маңдай терін төгіп жүрген қарапайым еңбек адамдарын тілге тиек етуге тырысамын”.

О.Бөңеев “Үркер” (1971 ж.), “Қайдасың, қасқа құлыным?” (1973 ж.), “Мұзтау” (1975 ж.) жинақтарын шығарды. Жазушының көлемді шығармаларын айтпай, кез келген шағын әңгімелерінде де туған жеріне, тіпті оның әр түп ағашына деген ыстық сағынышы атойлап тұрады. Шығармаларының әр тармағынан туған жерге ілтипаты танылады. Туған жері – Алтайдың сұлулығын, тәкаппарлығын, асқақтығын жырлаған жазушы қысқа ғана ғұмырында өзін де, туған әдебиетін де осындай асқар асуға шығарып үлгерді. Оның шығармаларының кейіпкерлері – ауыл адамдары – қойшылар, жылқышылар, бұғы өсірушілер, диқандар, орманшылар, ересектер мен жастар. Олар рухани дүниелері бай, бітім-болмысы кіршіксіз, пәк ниетті жандар. Олар қиындыққа төзімді, өздеріне сенімді, адал да аңғал, ақ жүректі, кеңпейілді адамдар. Қай шығармасын алмаңыз, өмірге деген құштарлық, өмірді жақсартуға деген ұмтылыс жеңіп шығады. Қаламгердің кітаптары неміс, словак, болгар, ағылшын, венгр, араб, қытай, жапон және ТМД елдері халықтарының тілдерінде жарық көрді.

3. Мәтіннен үстеулерді топтап теріп жазыңыздар. Сұрақ қойып, сөйлемде қай мүше болып тұрғанын анықтаңыздар.

4. Төменде берілген сұрақтарға жауап беру арқылы мәтіннің қысқаша мазмұнын айтыңыз.

1. Оралхан Бөкеев кім, ол қайда білім алды?

2. О.Бөкеев қайда қызмет атқарды?

3. Жазушы кейіпкерлері жайлы не деді?

4. Жазушы туған жерін қалай қастерледі?

БӨЖ тапсырмасы. «Менің туған жерімнің табиғаты» деген тақырыпта эссе жазыңыз.

V АПТА

АДАМ ЖӘНЕ ТАБИҒАТ - ЕГІЗ

1-сабақ

Қазақстанның экологиясы Көсемше

Сөздік

қоршаған орта –окружающая среда

жан-жануарларменөсімдіктер– животные и растения

алыстағы жұлдыздар – далекие звезды

ажырамас бөлігі – неотделимая часть

ұғым – понятие

туған жер –родная земля

ыстық махаббат – пламенная любовь

ормандар – леса

тоғайлар – рощи

ерекше – особенный

үздіксіз өзгерістер – непрерывные изменения

жанартаудыңатқылауы –извержение вулкана

найзағайдың жарқылы – сверкание молнии

табиғат құбылыстары – явления природы

себеп-салдар –причина

КӨСЕМШЕ

Көсемше (деепричастия) в казахском языке встречаются настолько часто, что даже простые детские рассказы без них не обходятся.

Есть три вида деепричастий, которые образуются с помощью суффиксов: - п / -ып / -iп: бар-ып, кел-іп, қара-п;

-а /- е / -й: бар-а-мын, кел-е-сің, қара-й-ды;

-ғалы / -гелi,   -қалы / -келi: бар-ғалы, кел-гелі, айт-қалы

Лексика-грамматикалық тапсырмалар

1-тапсырма. Тірек сөздер мен сөз тіркестерін есте сақтаңыз.

Табиғат құбылыстар, үздіксіз өзгерістер, жанартаудыңатқылауы, найзағайдың жарқылы, судың мұзға айналуы, табиғаттағы өзгерістер, аспан денелері, гүлдердің шешек атуы, ағаштың жайкалып өсуі, өзеннің тасуы, көлдердің тартылуы, қоршаған орта.

2-тапсырма. Төменде берілген сөздер мен сөз тіркестері арқылы сөйлем құрыңыз.

Табиғат құбылыстары, физика заңдарына сүйену, аспан денелері, құбылыстардың себеп-салдарын ашу, физика мен астрономияға ортақ құбылыстар, күн мен түннің ауысуы, күннің тұтылуы, жердің өсі, үздіксіз айналуы, жердің айналуы, жыл мезгілдерінің ауысуы.

3-тапсырма. Сөз тіркестерін жасаңыз.

Адам Табиғат

4-тапсырма.Диаграмманы толтырыңыз.

5-тапсырма. Берілген сөйлемдерден –ып, -іп, -п жұрнақтарын тауып, жағын анықтаңыз.

Мен 1990 жылы туыппын. Қазақстан Республикасы сол жылы өз тәуелсіздігін жариялапты. Оған халқымыз қуаныпты. Мен оқуымды жақсы оқып, еліме пайдамды тигізгім келеді. 1997 жылы Ақмола қаласы елорда болыпты. Ал 1998 жылы Астана қаласы болып аталыпты. Қазір Астана Қазақстан Республикасы азаматтары мақтаныш ететін үлгілі де, өркениетті қалаға айналды. Мұнда биік үйлер мен ғимараттар салынып, қаланың аумағы үлкейіп, халқының саны еселеп артты.

2-сабақ