8.2.10 Астана қаласы тынысжайлық аумақта­рын және қала маңы аймағын жобалауды Астана қаласын және оның маңын көгалдандырудың Бас жоспарына сәйкес жасау қажет.

9 Қорғалатын аумақтар

9.1 Тарихи және мәдениет ескерткіштерін

қорғау, тарихи аймақтарды

сақтау және дамыту

9.1.1 Қаланы жайғасымдау және құрылыс салу кезінде Қазақстан Республикасының «Мәде­ниет туралы», «Ерекше қорғалатын табиғат аумақ­тары туралы», «Тарихи-мәдениет мұраны сақтау және пайдалану туралы», «Ұлттық мұрағат қоры және мұрағаттар туралы» Заңдарының талаптарын, сондай-ақ Өкіметпен, қаланың (астананың) жергі­лікті өкілдік және атқарушы органдарымен, тарихи-мәдениет мұраны сақтау және пайдалану жөніндегі уәкілетт органдарымен, қаланың (астананың) мұ­ра­ғаттарын және құжаттамасын басқару мемлекеттік ор­гандарымен шығарылатын нормативтік құқықтық актілері талаптарын ескеру керек.

Осы кезде, тарихи және мәдениет ескерт­кіштерін бөлінеді:

- Бүкіләлемдік Мәдени және Табиғат Мұрасының Тізіміне кіретін тарихи, ғылыми, сәулет, көркем және мемореалдық құндылығы бар, халықаралық мақсаттағы;

- барлық ел тарихы және мәдениеті үшін ерекше маңызы бар, тарихи, ғылыми, сәулет, көр­кем және мемореалдық құндылығы бар, республи­калық мақсаттағы;

- қаланың (астананың) тарихы және мәдениеті үшін ерекше маңызы бар, тарихи, ғылыми, сәулет, көркем және мемореалдық құндылығы бар, жергі­лікті мақсаттағы.

Арнайы зерттеулер мен жобалық әзірлемелер негізінде тарихи және мәдениет ескерткіштерін сақтау аймақтары белгіленеді:ескерткіш аумағы, қорғалатын аймақ, құрылыс салуды үйлестіру аймағы және табиғат ландшафтын қорғау аймағы.

Ескерткіштерді қорғау аймақтарының шека­ра­лары тарихи-мәдениет мұраны сақтау және пай­да­лану жөніндегі уәкілетті органымен келісілген жоба­лар негізінде жергілікті атқарушы органдарының ше­шімдерімен анықталады. Осы аймақтарда жер, құрылыс және оларға сәйкес басқа жұмыстарды жүргізуге тыйым салынады. Осы аймақтарда жөн­деу, қалпына келтіру, қайтақұрылымдау, жаңғырту, консервация, қайта өндеу бойынша, инженерлік құрылғылау және абаттандыру жұмыстарды, сондай-ақ арнайы ғылыми-жаңғырту ұйымдармен, сәйкесті әрекет жасау құқығына лицензиясы немесе тарихи-мәдениет мұраны сақтау және пай­да­лану жөніндегі уәкілетті органымен берілетін рұқсат қағаздары бар басқа ұйымдар мен азаматтармен ескерткіштердің физикалық мақтауын қамтамасыз ететін, және ҚР ҚБҚ 3.01-07-2002 талаптарына сәйкес орындалатын жұмыстарды жүргізу мүмкін.

Осы аумақтарда рұқсат етілген қала құры­лыстық әрекет жылжымайтын мүліктің - тарихи-мәдениет мұра объектілерінің құнды элементтерін немесе тарихи-мәдениет мұра объек­тілерінің өзде­рімен пайдалану үшін қажетті техникалық мақсат­тағы инженерлік имараттар құрылыстың - бар объектілерін жаңғырту (қайта құрылымдау) және жойылғандарын қалпына келтіру (қайта жасау) шекәкараланында жүргізілуі мүмкін.

9.1.2 Ескерткіштерді қорғау аймақтары жеке тұрған тарихи және мәдениет ескерткішері үшін және олардың ансабльдері мен кешендері үшін, сондай-ақ ерекше негіздеме болғанда - қала құры­лыс­тық тұтас ескерткіштері (қаланың тарихи ай­мақтары және басқа объектілері) үшін белгіленеді.

9.1.3 Ерекше тарихи, мәдени, көркем немесе басқа құндылығы бар ескерткіштердің ансабльдерді мен кешендерді, қызметін қорықтар және қорықты жерлер бойынша Ережесі негізінде қарастыруын керек ететін, қорықтармен және қорықты жерлер деп хабарлануы мүмкін.

9.1.4 Тарихи, мәдени, көркем немесе басқа құн­дылығы бар жаңадан анықталған объектілері бойынша, тарихи мәне мәдени ескерткіштері ре­тінде мемлекеттік тіркеуге қабылдау мәселесінің шешімі алдында, ұлттық мәдени игілігі объектілер­дің мемлекеттік реестріне кірген тарихи мәне мәдени ескерткіштері бойынша қарастырылған ша­ра­лар жүргізіледі.

9.1.5 Қала құрылыс әрәкетінің сферасына тари­хи-мәдениет мұраны сақтау және пайдалану туралы қолданыстағы заңнама талаптары орындалған жағ­дай­да тарихи-мәдениет мұрасының келесі объекті­лері қосылуы мүмкін:

- тарихи және мәдениет ескертіштері - жеке құрылыстар, көрсетілген құрылыстардың тарихи құрылған аумақтарымен ғимараттар мен имарат­тар, мемориалды үйлер, кварталдар, некропольдар, кенеселер, халықтың және қала (астана) өміріндегі маңызды тарихи жағдайлармен, ғылым мен техни­каның дамуымен, халықтың мәдениетімен, тұрмы­сымен, әдебиет және өнер көрнекті қайраткерлер, мемлекеттік және әскери қараткерлерімен байла­нысты естелік жерлер;

- қала құрылыс және сәулет ескерткіштері - сәулет ансамбльдері мен кешендері, тарихи орталықтар, кварталдар, алаңдар, көшелер, жаға­лаулар, қаланы тарихи жайғасымдау және құрылыс салудың қалдықтары, азаматтық, өнеркәсіптік, әскери, діни сәулет ғимараттары мен имараттары және олармен байланысты монумент, бейнелеу, әшекелеу-қолданбалы, бақ-саябақ өнерінің шығар­малары, табиғат ландшафттары.

9.1.6 Тарихи-мәдениет мұра объектілерінің ау­мақтары, материалды, кеңістік, заң жағынан жылжы­малы мүлік ретінде тарихи-мәдениет мұрасы объек­тілерінің маңызды негізі болып табылатын, бөлінбей­тін учаскелер болып табылады. Тарихи-мәдениет мұра, тарихи-мәдениет мұрасының басқа объектілері­нің аумақтары тарихи және мәдениет ескерткіштері бар қала қоныстану немесе аумақтың бастапқы жоспарының міндетті элементі болып табылады.

9.1.7 Тарихи-мәдениет мұра объектілердің ау­мақтарында уақытша жинақтау-бөлшектеу имарат­тардың орналасуы әрбір бөлек жағдайда уәкілетті органдардың тек арнайы рұксаты бойынша жүр­гізіледі.

9.1.8 Қаланың тарихи аймақтарында қайта­құрылымдау кезінде қайтақұрылымдау тәртібі осы ескерулермен белгіленуі тиіс:

- құрылыс салудың жалпы сипаттамасын сақтау;

- қоныстанудың бас ансамбльдері мен ескерт­кіштеріне шығатын көріністік корридорларын сақтау;

- нақты жердің тарихи дәстүрлеріне тән емес сәулет қалыптарын пайдалануын қабылдамау;

- ереже бойынша, әдеттегі материалдарды пайдалану;

- қаланың нақты аймағы үшін қайтақұры­лым­данатын немесе қолданыстан шыққан орнына қайта салып жатқан жаңа ғимараттар үшін шекті жол берілетін биіктігін сақтау;

- қазал сызыққа қатысты жойылған үйлердің ор­нына жаңа құрылыстың орналасуы, ол бұрын қалыптасқан құрылыс салу жалпы сипатына сәйкес болуы тиіс;

- осы ортадағы жаңа құрылыс белгіленген тәртіп бойынша келісілген жобалары бойынша жүр­гі­зі­луі тиісті.

9.1.9 Қала аумағында мәдениет мұра объек­ті­ле­рінің аумақтарына жанасатын жайғасымдауын жә­не құрылыс салу жобалауын мәдениет мұра­сы­ның объектілерін қорғау аймақтарын күту мен пай­да­лану белгіленген режимдеріне сәйкес жүргізу керек:

- тарихи және мәдениет ескертіштің қор­ға­ла­тын (біріктірілген қорғалатын) аумақ - тарихи және мәдениет ескертіштің физикалық сақталуының бұ­зылуына және оны көркем қабылдау жағ­дай­ла­ры­ның және қнды қала құрылыстық ортаның дәстүрлі биктік параметрлерінің бүлінуіне әкелетін, құры­лыс­тық және шаруашылық әрекетіне тыйым салынатын жерлерді ерекше қатал пайдалану режімімен аумақ. Қорғалатын аймақты күтудің басымды режімі тарихи және мә­де­ниет ескертіштің қала құрылыстық қайта өндеуі болып табылады (мүлдем өзгертілген үчаскелері үшін реновация режимі белгіленген - құрылыс салудың дәстүрлі морфотип масшта­бындағы жаңа құрылыс);

- қала құрылыстық мұралары объектілерін - қорықтық аймақтар және қалалық ландшафт құрылымында жанасатын құнды қала құрылыстық ортаны - сақтауын, қалпына келтіруін және опти­малды қабылдау қамтамасыз етуін қарастыратын қала құрылыстық реттеу қатал режимімен құрылыс салуды қатал реттеу аймағы;

- қалалық ландшафтта тарихи және мәдениет ескерткіщтердің жалпы композициялық ролін сақ­тауын қамтамасыз ететін және қайтақұрылымдау және жобаланатын ғимараттардың биіктік пара­метрлерін үйлестірумен жаңа құрылыс әдістерімен іс жүзіне асырылатын, қала құрылыстық үйлестірумен құрылыс салуды үйлестіру аймағы;

- табиғат және антропогендік ландшафттың оптималды өзара әрекетін, бақ-саябақ өнерінің ескерткіштерін, бақ-саябақ өнерінің ескерткіштерін қоршайтын негізгі табиғат компоненттерін, құнды табиғат рельефінің және көгалдандыру үзінділерін көріністік қабылдауға жағымды жағдайларды қалып­тас­тыруын, сондай-ақ рекреациялық аумақтардың да­муын және қала ортасының сипаттарын жақсар­туын қамтамасыз етуін қарастыратын, қала құры­лыстық үйлестіруінің қатал режимімен қорғалатын ландшафт аймағы;

- күту тәртібі тарихи-археологиялық ес­керткіштерді зерттеу, консервациялау және мұра­жайлау мақсатында қорғалатын археологиялық қазбаларын жүргізуін, сонымен қатар тарихи-археологиялық ескерткіштердің мәдениет жағын тану және анықтау мақсатында археологиялық қарау жұмыстарын жүргізуін қарастыратын қорға­латын мәдениет қатарының аймағы.

9.1.10 Тарихи қала құрылыс морфотиптері (әрі қарай морфотиптер) ХХ ғасырдың ортасына дейін құрылған және қалыптасқан құрылыс салу типінің тарихи-мәдениет құндылығы болып табылады, типтердің әр қайсысына жайғасымдау мен құрылыс салудың өзіндік жайғасымдау, көлемдік-кеңістік, сәулет-композициялық нысандары тән.

9.1.11 Тарихи құрылыс салудың морфотип кварталында көгалдандырудың сомалық ауданы уварталдың құрылыспен толтырылмаған ауда­ны­нан 20 %-тен кем емес құрау тиіс.

9.1.12 Жобаланатын аумақта тарихи және мәдениет ескерткіштерінің бар болуын анықтау үшін бүкіл әлемдік мұра ескерткіштерінің, респуб­ли­калық маңызы бар тарихи және мәдениет ескер­т­кіш­терінің, жергілікті маңызы бар тарихи және мә­дениет ескерткіштерінің тізімдерін пайжалану керек.

9.1.13 Қала (ел орда) аумағындағы іздестіру жұ­мыстарын барлық сатылы тарихи-мәдениет ес­керткіштерін міндетті ескеруімен жүргізу керек.

9.1.14 Қаланы (ел орданы) жайғасымдау мен құрылыс салу кезінде тарихи және мәдениет ескерт­кіш­тердің құлатуын, жылжытуын қарастыруға, сондай-ақ олардың қалпында кез келген өзге­ріс­теріне әкелетін жобалық шешімдерді қабылдауға жол берілмейді. Ерекше жағдайларда, апаттық жағдайлар, қауіпті физикалық-геологиялық және басқа процесстердің пайда болу нәтижелерінде тарихи және мәдениет ескерткіштердің бұзылуына қатер келтіргенде, ескерткіштерді сақтау органда­рымен келісілген, құрамына тарихи-мәдениет мұра­сы объектілерінің жылжуы кіретін, оларды сақтау бойынша шаралар қарастырылады.

9.1.15 Жобаланатын аумақтағы бүкіл әлемдік және республикалық маңызы бар тарихи және мәдениет ескерткіштерді жылжыту немесе олардың өзгеруімен байланысты қажеттілігі туралы ұсыныст­арды алдын ала тәртібі ретінде Қазақстан Республи­касы Үкіметіне қарастыруға жіберіледі.

9.1.16 Қаланы (ел орданы) жайғасымдау мен құрылыс салу кезінде көліктік және инженерлік ком­му­никацияларды тарихи және мәдениет ескерткіш­тердің қорғалатын аймақтары шекараларынан тыс қарастыру керек.

Осы кезде құрылыс жұмыстарын өндіру кезінде арнайы техникалық ортаны қорғайтын шараларды жур­гізуін қамтамасыз ету қажет. Ескерткіштерге жанасатын немесе қорғалатын аймақтардан өтетін қала жол­да­рында көліктің қозғалысына кедергі туғызатын болса, осындай көліктік коммуникациялары бойынша қоз­ғалыстың шектеуін немесе тоқтатуын қарастыру керек.

9.1.17 Астана қаласының қорғалатын аумақ­тарында сәулет кешендерінің және жеке ескерткіш­тердің орнықтылығын қамиамасыз ету үшін жер кеңістігіне рұқастсыз кіруін және құрылыс, ізденіс бұрғылау жұмыстары, сүдың азаюына, имараттар­ды және инженерлік желілерді пайдалану тәртібі шектелетін жер асты қорғалатын аймақтардың шекараларын белгілеу керек.