1. Орталық жүйке жүйесі.

Орталық жүйке жүйесі (ОЖЖ) - бұл ағзаның адекватты әсер ету мақсатымен хабарды қабылдап, өңдеп, жіберіп, есте сақтап және қайтадан өндіру қамтамасыз етеді. Сыртқы- орта жағдайына байланысты өгеріп отырады, мүше және жүйелердің оптимальды қызмет атқаруын ұйымдастыруды және ағзаны біртұтас етіп ұстап тұратын, бас ми мен жұлында орналасқан жүйке түзілістерініңжиынтығы.

ОЖЖ-не жұлын, сопақша, ортаңғы, аралықми, мишық базальді ганглий, бас миының қыртыстары жатады. Осы құрылыстардың әр біреуі өзіне тән морфологиялық және функциональдық қасиетті иеленеді. Сонымен қатар, жүйке жүйесінің барлық құрылысына тән қаситтері мен қызметтері бар, оған: нейронның құрылысы, нейрон арасындағы электрлік және химиялық синаптикалық байланыс; нейрондардан локальді торлардың түзіледі; құрылыс арасындағы тура және кері байланыстың көпшілігі; барлық құрылыстағынейрондардың қабарды қабылдауға, өңдеуге, жіберуге, есте сақтауға қаблеттілігі бар. Ақпараттың еенгізілуі, шығарылуына қарағанда басым. әр түрлі хабарды параллель өңдеуге қаблеттілігі бар; өзін-өзі реттеуге қаблеттілігі бар; рефлекторлы доминантты принцип негізінде қызмет атқарады.

2. Нейрон және нейроглия.

Нейронның қызметтері: жүйке жүйесінің құрлыстық және фунциональдық бірлігі болып, жүйке клеткасы-нейрон табылады.

Бұл арнайы клеткалар, қабылдауға, өңдеуге, жіберуге және сақтауға қабілеттілігі бар, тітіркендіргішке әсер ете алады, басқа нейрондармен контакт жасай алады. Нейрондардың ерекше қасиеті – элекртлік разрядты генерацияланады және хабарды жіберуге қызмет атқаратын арнайы аяқшалар – синапстардың болуы.

Адам миындағы нейрондардың саны 10 ¹¹-ке жақын, бір нейронда 10000 синапс болады, әрбір нейронда элементтерді хабарды сақтайтын шұңқыр деп санасақ, онда жүйке жүйесі хабарды сақтай алады, адам арқылы жиналған барлық білімді онда сыйдыруға болады. Сондықтан адамның миы өмір бойы ағзада не жүреді, соны сақтай алатын қасиеті бар.

Ми өзінде сақталған барлық хабарды сетен шығармайды. Нейрон мынадай бөліктерден тұрады: қабылдаушы дендрит, нейрон денесінің мембранасы; интегративті – аксонда холин бар сома; жіберуші – аксонды холин аксонымен.

Дендрит – нейронның ненгізгі қабылдаушы бөлігі. Дендрит мембранасы және клетканың денесі медиаторға әсер ете алады, медиаторлар аксон аяқшаларының мембраналарынан бөлінеді. Нейрон бірнеше тармақталған дендритті иеленеді. Мұндай тармақталудың қажеттілігі, себебі нейрон хабар құрылысы болғандықтан, үлкен кірер жол жиынтығынан иелену керек. Оған хабар басқа нейрондардан арнайы контакт арқылы келеді, ол нейрондардың сигнал қабылдауын қамтамасыз етеді. Жүйке жүйесінің құрлысы қызметі, неғұрлым күрделі болса, соғұрлым әр түрлі анализатор берілген құрылысқа көп хабар жібереді, соғұрлым нейрон дендритінде көп болады. Қозғалтқыш қыртысындағы пирамидалы нейронда шипинг жиынтығы бірнеше мың және дендрит пен сома мембранасының бетінде 43%-ке дейін жетеді.

Қозғалтқыш пирамидалы нейрон хабарды барлық сенсорлы жүйеден алады сонымен қатар қыртыс астындағы түзілістерден, мидың ассоциативті жүйесімен алады. Егер шипик ұзақ уақыт хабарды алмаса, онда олар жойылып кетеді.

Нейрондардың ең маңызды сипатына әр түрлі тітіркендіргішке сезімталдығы жатады. Осы белгісіне қарай нейронды моно-, би- және полисенсорлы деп бөледі.

• Моносенсорлы нейрон - қыртыстың бірінші проекциялы зонасында орналасады. Мысалы: нейронның бірінші көру қыртысы көз торының жарық тітіркендіргішіне ғана әсер етеді.

• Бисенсорлы - нейрон анализатор қыртысының екінші зонасында орналасқан, ол өзінің сигналына әсер етеді. Мысалы: екінші көру қыртысының нейроны көру және есту тітіркендіргішіне жауап береді.

• Полисенсорлы нейрон - мидың ассоциатиаті зонасындағы нейрон. Олар есту, көру, тері және т.б. анализатор жүйесіне әсер етеді.

Әсер потенциалдың амплитудасы мембрана зарядының қалпына келу деңгейіне байланысты. Тітіркендіргіш мембрана зарядын критикалық деңгейге дейін түсіру керек. Деполяризация әсер потенцияалын «Бәрі немесе ештеңе» заңы бойынша қамтамасыз ететін клеткаішілік мезанизмді қосатын түбірі болып табылады.

Жүйке клеткасында әсер потенциалы туғанда, рефрактерлік кезең пайда болады немесе қозбайтын кезең. Жүйке клеткасының қозбайтын уақытын-абсолютті кейін, бірінші пайда болған, себебі ол мембрана заряды төмен деңгейінде туады. Толық жауабы жоқ кезең қатынаста рефрактерлік кезең деп аталады. Жұлынның қозғағыш нейрондарда рефрактерлік 2 мс дейін созылады. Разряд жиілігі 550 имп/с тең. Аралық нейрондардың Разряд жиілігі 1000 имп/с рефрактеріне тең.