15. Проанализируйте и переведите на русский язык следующие пред­ ложения:

1. Kardeşi senden büyük mü? 2. Bu kitap o kitaptan enteresan değildir. 3. O cetvel daha kısadır. 4. İstanbul İzmir den çok daha büyüktür. 5. Selim arkadaşından çok çalıştı. 6. Recep arkadaşları arasında en görgülü. 7. Rus dili Türkçe'den daha güçtür. 8. Semyonov grupumuzun en anık (İstidatlı) öğrencisidir. 9. Bu iş daha az güç değildir. 10. Şehrinizin en güzel caddesi bu mudur? — Evet, caddelerin en güzeli budur. 11. Bu üç talebeden en disiplinlisi sizin Ömer(dir) 12. İstanbul Türkiye kentlerinin en büyüğüdür. 13. Kardeşim sizden üç yaş küçüktür. 14. Benden kaç yaş büyüksünüz? Beş yaş büyüğüm. 15. Kitapların en kalınını bana ver 16. Ahbabından daha tembel mi? — Evet, ondan az tembel değildir. 17. Sizden az çalışmıyoruz. 18. Şu cetvel biraz eğridir. Bu çok daha doğru.

16. Переведите на турецкий язык следующие предложения:

1. Эскишехир меньше Анкары. 2. Я младше нашего заве­дующего на десять лет. 3. Разве его мать не старше этой женщины? 4. Разве эта линейка менее длинна? 5. Это — самая красивая улица нашего города. 6. Нихат— самый дисциплинированный молодой человек среди наших сту­дентов. 7. Мой сын на год младше твоей дочери. 8. Се­годня он пришел на завод раньше меня. 9. Он самый луч­ший из студентов. 10. — Эта комната больше? — Больше. И. Мы поднимаемся на самую высокую гору Турции. 12. Вы младше меня на два года, а я втрое старше этого молодого человека.

СЛОВАРЬ

1. spor — спорт;

s. yapmak — заниматься спор­том

2. otomobil(oto) — автомобиль

3. fabrika — фабрика, завод

4. vermek— (от)давать

ders v. — давать уроки, учить

5. sınav(imtihan) — зкзамен;

s. vermek — сдавать экзамен

6. ay — месяц; луна

7. kasım (son teşrin) — ноябрь

8. yıl (sene) — год

9. yaş— возраст, год(а)

10. sormak—спрашивать (с дат. — у кого, с исх. — с кого, с вин. — о ком, о чем, кого) 11. soru(sual) — вопрос;

s. sormak — (с дат. ) задать вопрос

12. meydan — площадь

13. roman — роман

14. tiyatro — театр

15. yanıt (cevap/bı/) — ответ;

у. vermek — (с дат. ) ответить

16. elektrik — электричество

17. sokak — (небольшая) улица; пере-

улок; ara s. — переулок

18. kulüp(bü) — клуб

19. görmek— (у)видеть

20. götürmek — (у)нести, (у)вести,

(у)везти

21. getirmek — (при)нести, (при)

вести, привезти, привести

22. açmak— открывать

23. geçirmek — провести; переве-

сти, перевезти vakit g. — проводить время

24. bitirmek — закончить

25. bilmek — знать; уметь

26. dinlemek — слушать

27. demek — 1) сказать, говорить;

2) (с дат. ) называть; 3) зна­чит (вводное слово) ne d. ? — что (это) значит?

28. jimnastik — гимнастика

29. almak — (вин. и исх. где?)

брать, получать, покупать

30. mektup(bu) (betik) — письмо

31. gece — ночь, (поздний) вечер bu gece — сегодня вечером,

ночью

geceleri — по ночам, вечерам iyi g. ler! — доброй ночи!

32. yer — 1) место 2) земля, Зем-

ля

y. yüzünde, üstünde -— на Земле iş yeri — предприятие

33. uğraşmak—заниматься (чем-л);

возиться (с чем-л)

34. katedral — храм, собор

35. otobüs — автобус

36. troleybüs —троллейбус

37. metro — метро(политен)

38. acele -- поспешность, сроч-

ный

aceleyle — поспешно a. etmek —торопиться

39. müze — музей

40. birlik — союз, единство b. te — вместе

41. taksi — такси

42. kızıl — красный (чаще перен. ) K. meydan — Красная площадь

43. anıt (abide) — памятник

a. kabir (mozole) — мавзолей

44. tarih — 1) история; 2) дата ... tarihli — за... число

45. gene (yine) — 1) снова, опять

(-таки); 2) все-таки

46. yükselmek — возвышаться

47. öte — та (дальняя) сторона,

дальний,

ötede — поодаль öteki — тот, другой

48. hükümet—правительство, влас-

ти

49. konak — большой дом, особ-

няк

hükümet k. -ı -- резиденция властей

50. işlemek — работать, функци-

онировать

51. işlek — оживленный

52. koşmak — бежать, мчаться

53. durmadan — безостановочно

54. hep — всё (время), все hepimiz — все мы

55. semt — район (городской)

56. kültür — культура

57. park — парк

kültür park(ı) — парк культу­ры

58. ünlü (meşhur) — знаменитый,

прославленный

59. saray — дворец

60. parti — партия (в разн знач )

61. ülke— страна Asya — Afrika ülkeleri — страны

Азии и Африки

62. üniversite — университет

63. dünya — мир, Земля

64. otel — отель, гостиница

65. bilim(ilim) — наука

dilbilim — лингвистика, языкоз­нание

66. akademi — академия, Bilimler A. si — Академия

Наук

67. nehir(hri) — река

68. galiba — вероятно, наверное

69. maç — матч

70. öyle, böyle — такой, так, таким

образом

öyleyse — если так bundan böyle — впредь

71. şöyle — вот так

72. gündüz(ün), g. leri — днем

73. geç — поздний, поздно g. kalmak — опоздать

74. uğramak — заходить, заглянуть

75. konser — концерт

76. bulvar— бульвар

Устойчивые словосочетания, идиомы

1. Kaç yılındayız? Какой сейчас год?

2. Ne ayındayız? Какой сейчас месяц?

3. (Bugün) Ayın kaçıdır? Какое (сегодня) число?

Ayın kaçında? Когда, какого числа? 4. bu arada в том числе, в это время, в этот момент

5. iş adamı деловой человек, бизнесмен

6. (günlerden) bir gün однажды, в один прекрасный день

7. ya... ya da (yahut da)... или или

8. kat kat... во много раз, намного.

9. iki (üç, dört... ) kat... вдвое (втрое, вчетверо )

10. Yanıma gel. Подойди ко мне

Примечания:

1. Об устойчивых словосочетаниях со словами her, bir u (hiç) bir. Указанные слова образуют стереотипные устойчивые сочетания с име­нами şey, kimse, zaman (vakit), yer и некоторые другие (см следую­щую таблицу).

yere		yerde	yerden	zaman	şey	kimse
her	всюду	везде	отовсюду	всегда	асе
bir (hiç)bir	куда-то	где-то	откуда-то	когда-то	что-то	кто-то
(-отриц форма гл )	никуда	нигде	ниоткуда	никогда	ничего	никто

Примечание к таблице:

1. Сочетание her kimse заменяется словом herkes — «все» (см ур 5)

2. Наряду с bir zaman, (bir vakit) — «когда-то» употребляется (в том же значении) и форма множ числа bir zamanlar, bir vakitler

3. В целях экономии места не приводятся падежные формы слов şey и kimse, например her şeye — всему, bir şeye — чему-то, (hiç)bir şeye — ниче­ му, hiç (bir) kimseye — никому и т. д

2. В турецком языке ответ строится по модели вопроса Так, отвечая на вопрос bugün ayın kaçı?, следует заменить вопросительное слово (kaç? — сколько?) каким-то количе­ственным числительным, сохранив при этом все аффиксы, употребленные в вопросе:

ПРИМЕР: вопрос: Bugün ay-ın kaç-i? — (Какое сегодня число? ответ ay-ın üç-ü Сегодня третье число).

УПРАЖНЕНИЕ

17. На закрепление ключевых слов 6-го урока: 1. Adamı taksiyle evine götür. 2. Oğlunu da beraber getir 3. Şu masayı bitişik odaya geçirmek gerek. 4 «Arkadaşını eve geçir», dedi. 5. Şu oğlana «Baba» diyorlar. 6. Kâğıdı şu dükkandan alıyoruz. 7. Ahbabın fena çalışıyor. 8 Saatim iyi işliyor. 9 Bugün otobüs işlemiyor. 10. Yere oturma! 11. Şu adamı her yerde görüyorum. 12 Çocuğu bir yere götürme! 13. Bak, gene (yine) buradadır! 14. Biraz tembel, fakat ben gene de ondan memnunum. 15. Ayın üçünde sarayımıza ünlü bilim adamı geliyor. 16. Evin ötesinde ne var? 17. Öte yanda (ötede) otuz katlı bir yapı yükseliyor. 18. Öyle (böyle) iş adamı yok burada 19. Öyle yapma, oğlum, şöyle yap. 20. Bunu alma, ötekini al.

21. Hep çalışıyor, hep çalışıyor. 22. Hep arkadaşız.

23. Hepimiz her gün buradayız (her zaman, daima buradayız).

24. Как называют этого мальчика? 25. Что стоишь? Неси книги. 26. Где вы покупаете такие яблоки? — В этой лавоч­ ке. 27. Где вы проводите ноябрь месяц? 28. Этого человека никуда не провожай. 29. Так не говори. 30. По ту сторону особняка такого места нет. 31. Какой сейчас месяц, ноябрь? 32. Сегодня какое число? 33. Двадцать восьмое. 34. Сегодня какое (число) ноября? 35. Сегодня седьмое ноября. 36. Сей­ час какой год? 37. Сейчас 1999 год. 38. Все мы студенты. 39. Все вы студенты? 40. Все они там. 41. Впредь на экзамен не опаздывай. 42. Он ежедневно (бывает) здесь. 43. Позади храма нет памятника. 44. Сегодня вечером напиши им пись­ мо.

BAŞKENTİMİZ

Halen ben Moskova'da oturuyorum. Moskova, Rusya Federasyonunun başkentidir. Çok büyük bir şehir. Kentlerimizin en büyüğüdür. Kentin merkezi Kızıl meydan. Bak, çok geniş. Uzakta Moskova nehrini görüyoruz, daha yakında Sen Bazil¹ katedralini. Meydanın sağ yanında (tarafında) anıt kabir (mozole)var. Kremlin² duvarlarının arkasında üç katlı güzel bir konak yükseliyor. Burada Rusya hükümeti çalışıyor.

En büyük mağazalardan³ GUM mağazası ile Tarih müzesinin bir yüzü gene Kızıl meydana bakıyor. Ötede, sol yanda, «Rusya» otelinin muazzam⁴ yapısı yükseliyor. Kremlin'in ötesinde, Manejnaya meydanında eski üniversite binası var; halen burada Asya—Afrika ülkeleri enstitüsü (yüksek okulu) bulunuyor.

¹ Sen Bazil — Василий Блаженный. ² Kremlin — Кремль.

³ En büyük mağaralardan... — исходный падеж в выделительном значе­ нии: (один) из самых больших магазинов...

⁴ muazzam — огромный.

Moskova'nın ana caddeleri çok geniş ve işlektir. İşte Tverskaya caddesi. Bu caddede troleybüslerle otobüsler İşliyor. Durmadan otomobiller, taksiler koşuyor. Altında metro da vardır. Puşkin ve Prens¹ Dolgorukiy abideleriyle Gorki ve Mayakovaki anıtları bu caddenin her iki yanındadır. Yermolova tiyatrosu, Çaykovski adlı konser salonu, büyük «Rusya» sineması hep burada.

Moskova, büyük bir kültür merkezidir. Kentimizde ya otuz ya da daha çok tiyatro vardır. Meşhur Bolşoy tiyatrosu (yani Büyük tiyatro) Kızıl meydana yakın, Tiyatro meydanındadır. 60 müze, dört bin kitaplık (bu arada ünlü Rusya kitaplığı), birkaç yüz kulüp ve kültür sarayı kentin şurasında burasmdadır.

Yer yüzünde (dünyada) Moskova üniversitesinden büyük bir üniversite yoktur. Başka üniversite ve okullar bundan kat kat küçüktür

Birçok aydınlar ya bu üniversite ve okullarda ya da Bilimler (İlimler) akademisinde çalışıyorlar.

Doğal, kentin her semtinde büyük küçük iş yerleri var. Galiba en irisi, en ünlüsü Lihaçov adlı otomobil fabrikası. Mağazalarda, dükkanlarda, iş yerlerinde iş adamları kendi işlerine bakıyorlar. Fakat biz öğrenciler başka İşlerle uğraşıyoruz. Bu ders yılında bir arkadaşımla ben Türkçe'yi öğrenmeğe başlıyoruz; ancak ben Hümaniter üniversitede, o ise (o da) Asya — Afrika ülkeleri okulunda. Bizim üniversite Miusskaya meydanındadır. Yapımızın önünde küçük bir bahçe var, pencerelerimizin çoğu da küçük bir ara sokağa bakıyor. Bir kültürpark var, fakat okulumuzdan oldukça uzak. Gene de arasıra oraya dinlenmeğe gidiyoruz.

SPOR SALONUNDA (bir konuşma²)

HALİT: Merhaba, Selim! Ne yapıyorsun burada? SELİM: Gün aydın! Spor salonunda inşân mektup yazmıyor,

¹ prens — князь.

² konuşma — беседа.

doğal. Jimnastik yapıyorum burada, daha doğrusu sporla uğraşıyorum. Görmüyor musun?

H. Niye spor yapıyorsun? Hem de geç saatte.

S. Bana mı soruyorsun?

H. Başka kimse yok ya! Tabiî sana.

S.. Ne ayındayız biz? Kasım ayında değil miyiz?

H. Kasımdayız, evet.

S. Bugün ayın kaçı?

H. Kasım ayının üçü.

S. Ne diyorsun sen? Bugün kasımın üçü mü? Şurada iki gazete var. «Cumhuriyet»le «Akşam». İkisi de sabah gazetesi. Getir bana birini. Evet evet, gel yanıma.

H. İşte, al. «Aksam» gazetesi.

S. Kendin aç, bak. Görüyor musun? Dört Kasım tarihli

gazete değil mi?

H. Evet, galiba doğrusun.

S. Şimdi götür yerine.

H. Peki, ama soruma yanıt vermiyorsun.

S. Yani? Hangi soruna?

H. Niye spor yapıyorsun burada.

S. Ayın altısını bekliyorum.

H. Ayın altısında ne var?

S. Spor kulübünde bir maç başlıyor. Şimdi durmadan, her gün çalışmak gerek. Dinlenmek yok¹.

H. Öyle mi? Tenis maçı, değil mi?

S. Evet, öyle.

H. Maç gündüzün mü başlıyor?

S. Hayır, daha geç, saat yedide. Sen de uğra. Seni

herkesten çok bekliyorum, H. Teşekkür ederim, fakat boş vaktim yok.

Dinlenmek yok! — Никакого отдыха!

S. Dersine mi çalışıyorsun? Yoksa bu gece bir yere mi gidiyorsun?

H. Hem dersime çalışıyorum, Kasımın onunda bir sınav veriyoruz, hem de başka bir işim var, bitirmek istiyorum.

S. Acele bir iş mi?

H. Evet.

S. öyleyse ne duruyorsun burada? Git, işine bak.

H. Doğrusun. Artık gidiyorum. Spor salonundan bu defa konser salonuna. Hoşça kal.

S. İyi geceler!

УПРАЖНЕНИЯ