15. Соотнесите названные ниже значения со следующими: а) переход ными и б) непереходными глаголами, образованными от извест­ ных вам основ:

a) bütünlemek, doğrulamak, karalamak, sulamak, yenilemek, yollamak, kötülemek, sıralamak;

«выстраивать (в ряд)»; «дополнять, пополнять»; «направ­лять, посылать»; «подтверждать; исправлять»; «поливать, орошать»; «порочить, хулить»; «обновлять, возобновлять»; «пачкать»;

. б) akşamlamak; gerilemek, iler(i)lemek, sabahlamak, serinlemek, yavaşlamak;

«замедляться, замедлять ход»; «отойти назад, регрессиро­вать», «провести день (до вечера)»; «провести ночь (до утра)»; «продвигаться вперед; прогрессировать»; «свежеть (о погоде)».

16. Переведите на русский язык следующие предложения:

1. Son seneler adam çok ihtiyarladı. 2. Ablamın evinde geceledik. 3. İşte böyle sabahladık. 4. Sokak (birden) genişledi. 5. Elbisesini temizlesin. 6. Oğlunuzu yollayın, çabuk götürür. 7. Hava ne kadar da serinledi! 8, Yeni gelen erleri dışarıda sıralayın. 9. Adamı karalamak (kötülemek) istiyor. 10. Dersi bir daha tekrarlayalım. 11. Kitaplarımızı en az ikilemek gerek. 12. Şu çiçekleri suladınız mı? 13. Bu ülke ne çabuk ilerliyor! 14. Şu eşyayı güzün yenilemek lâzımdır. 15. Oralarda orman yok. Şu delikanlı da bunu doğruladı. 16. Yanlışı var. Doğrulayın.

17. (На закрепление ключевых слон 10-го урока):

(до № 19)

1. Ben öyle sanıyorum. 2. Biz onu insan sandık. 3. Bizimle sert sesle konuştu. 4. Adam yurduna döndü. 5. Yaz kış kentte oturur. 6. Buraların güzünü çok beğenirim, bilhassa (hele) Eylül ayını. 7. Yaz mevsimini nerede geçirdiniz? 8. Kedi uğurlu (kutlu) hayvan, uğur getirir, derler. 9. Ne saadet!

l. Не говори с ним так резко. 2. Ты думал, что он инженер? 3. Поедем в наше общежитие. 4. Спортивный сезон пока еще не начался. 5. Я так не думаю. 6. Была бы наша родина бога­той... 7. Граждане, внимание!

(до № 39)

1. Bu sorun çok önemli (bu mesele çok mühim), dikkat et.

2. Ben de aynı saatta geldim. 3. Aynı gün gittiler. 4. Bak, saatimin eşi (saatimin aynısı). 5. Mükemmel yazdınız. (Sizi) tebrik ederim! 6. Kutlu gün! Bayram yapmak gerek. 7. Şu daireyi ne zaman kurdular? — Ekim-Kasım devriminden biraz sonra. 8. Ne millettensiniz? - - Türküm. 9. Bu işe çok emek vermek gerek. 10. Sizden bir dileğim var. —Ne gibi?—Bana şu çiçeği armağan etmez misiniz? (hediye etmez misiniz?) 11. Devletimizin yeni anayasası. 12. Bu temenniniz için (bu dileğiniz için) çok teşekkür ederim. 13. Onların ordusunun gücünü (kuvvetini) herkes bilir. 14. Bu da emekçilerinin yeni yengisidir (zaferidir). 15. Bu yeni kanunun (yasanın) uluslararası önemi (ehemmiyeti) var. 16. Adama bir devlet ödülü verdiler. 17. Bu bir aşk meselesi, ne dersin? 18. Ortalıkta kimse karmadı. 19. Ne kıymetli (değerli) eşya!

1. Поздравляю вас с праздником. 2. Как красиво вы украсили елку! 3. Моя просьба такова... 4. Вооруженные силы нашего государства. 5. Наша новая конституция. 6. Государственная премия. 7. Превосходная статья! Поздравляю. 8. 74-я годов­щина революции 1917-го года была последней. 9. Междуна­родное значение этой Победы очень велико. 10. В тот же день он разработал план. 11. Какой он национальности? — Турок. 12. Сегодня я забыл завести свои часы. 13. Солнце осветило все вокруг 14. Любовь к родине. 15. Ценный человек. 16. Зас­луженный (уважаемый) человек. 17. Какой он сильный!

(до № 59)

1. Hani arkadaşınız, gelmedi mi? 2. Hani yeni gelen memur?

3. Allah Allah! Bir şeye inanmıyor! 4. Bu bir gerçek (hakikat) başka bir şey değil 5. Ne gür sesi var! 6. Gür saçlı adam.

7. Tanrım, gene yağmur! 8. Seni İşittim, sen de beni dinle. 9. Bu ne sıcak yahu! 10. Sesler odanın dışından geliyor. 11. Dilmacımız (tercümanımız) halen dışarıdadır. 12. Okulun müdürü değişti,

13. Saatlerimizi değişelim, ister misin?

1. Солнце село. 2. Какой у него глубокий сон. 3. (Небесный) гром. 4, Небо громыхает. 5. Спасибо (пусть бог будет тобой доволен). 6. Я и в самом деле ему не верю. 7. Где же ваш прия­тель? 8. Помнишь, человек с зычным голосом? 9. Это я более или менее знаю. 10. Эй, где ты? 11. Что же это? 12. Выйди-ка (вон) на минуту. 13. Поднимись наверх. Слышал? 14. Мы с ним поменялись книгами. 15. Глубокий человек.

1. Bu akşam herkese ayrı biz armağan (hediye) vereceğiz.

2. Bu ayrı bir mesele. 3. Siz beraber misiniz, ayrı mısınız? 4. Bugün havanın ısısı sıfırın altında. 5. Ne şiddetli kış! 6. Rüzgâr çok şiddetli. Üşüyorum. 7. Sık orman. 8. Sık sık tenis oynarız, fakat bugün hava (buna) müsait (elverişli) değil. 9. Bulutlar gökyüzünü kapladı. 10. Bu gece nerede yatacağız? 11. Şu sedire yat. 12. Biraz ellerimi ısıtayım. 13. Eserleri ona yakın kitap teşkil eder. 14. Hükümeti bu parti kuracak, ötekilerse bir seyirci grupu oluştursunlar (teşkil etsinler),

14. Şunun dışında kimse yok. 15. Maalesef, elinizden geleni yapmıyorsunuz.

l. Эти семь студентов составляют лучшую группу нашего фа­культета. 2. Мягкий человек. 3. Завтра поедешь за город? 4. Се годня погода благоприятна для футбольного матча. 6. Они пришли врозь. 6. Этим летом вы купались в море? 7. Смотри, тучи покрыли все небо. Да и ветер сильный и резкий. Будет дождь! 8. Температура воздуха низкая. Надень ботинки. 9. В этом сосуде яблочный сок. 10. Куда он ложится? Там слишком жестко. 11. Я сделал все, что в моих силах, но он во много раз сильнее меня.

BAYRAMLARIMIZ

Anayurdumuzun bayramları çoktur. Fakat en önemlisi hangisi? Bunu anlamak için beraber tarihten birkaç yaprak

çevirelim. Ekim-Kasım devriminden sonra, 1917 de eski Rusya'da kurulan¹ devletin adı, bir iki defa değiştikten sonra nihayet «Sovyetler Birliği» oldu. Ancak bu devlet aşağı yukarı bir insan kadar yaşadı, tam 74 yıl. 1991 yılının Aralığında ölen Sovyetler Birliğinin yerini bir sıra yeni devletler aldı. Rusya (Rusya Federasyonu) da bunlardan biri ve elbette en büyüğü. Halen Rusya'da bazı eski bayramlardan başka yenilerini de kutlarız. Fakat Önce eskileri ele alalım.

Bir Mayıs gününe Bütün Dünya işçileri ve emekçileri bayramı derler, daha doğrusu 74 yıl içinde biz böyle dedik. Bu bayram şimdi de var ama adı başka: Bahar ve emek bayramı.

İkinci dünya savaşı² çoktan bitti, yakınlarda bunun (bitiminin) elli beşinci yıldönümü olacak. Fakat gene de unutmak olmaz. Bunun için silâhlı kuvvetlerle yani ordumuzla birlikte Mayısın dokuzunda yengi bayramını kutlarız. İlkyazda (ilkbaharda) daha en az bir bayram var. O da mükemmel (yetkin), değerli kadınlarımızın bayramı olan Milletlerarası (uluslararası) kadınlar günü.

Nihayet Yılbaşı bayramını da umtmayalım. Bu bayram 31 Aralık günü başlar ve yeni yılın ilk günü olan l Ocakta devam eder. Birçok insanlar bu bayramda dairelerini bir Noel ağacıyla süsler, birbirlerine yeni yıl için en iyi dileklerde (temennilerde) bulunurlar.

İşte eski bayramlar bunlar. Yenilerini siz bensiz de bilirsiniz. Sanırım, yarın öbür gün onları bize anlatırsınız. Bayramlarda birbirimize «Bayramınız kutlu olsun», «Bayramınızı tebrik ederim (kutlarım)» gibi sözler söyler, bazan yakınlarımızı memnun etmek için onlara sevgimizi anlatmak için çiçek, türlü (çeşitli) armağan (hediye) veririz.

Her ülkenin, her ulusun az veya çok bayramı var. Bunları bilmek gerek. Aşağıda başka bir gün size Türklerin bayramlarını da anlatırız.

¹ kurulan (причастие страдательного залога) — «созданный». ² İkinci Dünya savaşı (harbi) —вторая мировая война

YILIN DÖRT MEVSİMİ

Dün sabah uyandım, dışarıda tuhaf bir gürültü. Ne o? Odama giren kardeşime sordum: «Ne var dışarıda? Nedir o gürültü?»

Kardeşim: «Ne olacak? Dedi. Gök gürültüsü. Yağmur yağacak!»

İnanmadım: «Ne diyorsun sen? Gök gürültüsü olur mu hiç? Hani, söz var: Bin düşün, bir söyle. »

Kardeşim: «Böyle bir söz var mı, yok mu, bilmem. Dedi. Fakat başka bir ata sözü vardır: Bin işit, bir söyle. Yahut ta başka türlü derler: bir söyle, iki dinle. İşte sen de dinle. Benimle biraz gel, beraber dinleyelim. Kendin bakarsın!»

Balkona çıktık. Allah Allah! Gerçekten de (sahiden de) gök gürlüyor. Şubatın yirmisinde! İnanır mısın, inanmaz mısın? «Bu ne yahu? Dedim. Takvime mi inanayım, doğaya mı (tabiata mı)? Galiba yaza giriyoruz. Öyleyse sevinmek gerek».

Kardeşim yanıtladı: «Pek de acele etme, dedi. Hani, daha bir atalar sözü var: Bir çiçekle yaz olmaz. »

Bu doğruydu. Bizim buralarda yaz mevsimi haziran ayında gelir. Fakat martta bile termometre sıfırın üstüne çıkmaya, karlar da erimeye başlar. Tabiat (doğa) derin kış uykusundan uyanır. Güneş her gün biraz daha erken doğar, daha geç batar ve yeryüzünü aydınlatmak, ısıtmak İçin çok çalışır, âdeta elinden geleni yapar.

Ancak havalar bir günde değişmez elbet. Arasıra şiddetli, sert rüzgârlar da eser, kara bulutlardan kar da yağar... Fakat kara kış artık geride. İlerimiz yaz.

Nisan ayında havalar çok daha yumuşaktır. Isı sıfırın altına hemen hiç düşmez, sık sık 10-15 derece sıfırın üstündedir. Nisandan sonra gelen Mayıs ayını sevmeyen yok gibi. Bu ayda ağaçlar çiçekler açar, ortalık yeşil olur (yeşillenir).

Mayısta ilkbahar sona erer (biter). Artık yaza giriyoruz. Bu mevsimin ayları sıra ile Haziran, Temmuz ve Ağustos, yani yaz aşağı yukarı üç ay devam eder. Bazı insanlar en çok Temmuzu severler. Çünkü yılın en sıcak ayı budur. İnsanlar temiz hava

¹ âdeta-—прямо-таки.

almak için ormanlara, kırlara çıkar, nehir ve göllerin yakınında dinlenir, denize girerler. Fakat hava bazan fazlasıyla sıcak olur. Bunun için kimi insanlar Ağustos ve hatta Eylül ayını daha çok beğenir, daha üstün tutar Ağustos genellikle Temmuzdan az sıcaktır. Bundan başka Ağustosta bol bol meyve yeriz.

Eylül, Ekim (eski adı İlk teşrin) ve Kasım (eski adı Son teşrin) ayları güz (sonbahar) mevsimini oluşturur (teşkil eder). Bu aylan beğenen insanlar yok değil. Hani Puşkin... Fakat bu ayrı bir sevgi. Sanki¹ bir ayrılık² aşkı... Güzün ılık Güneşe «Allaha ısmarladık» deriz. Genellikle Güneşi pek seyrek görüyoruz. Bunun için de kıymeti (değeri) kat kat yükselir. Bu mevsimde bir gün başlayan yağmur çok kez gece gündüz yağar...

Kışı biliyorsunuz. Nehir ve gölleri buz kaplar. İnsanlar fazla üşümemek, soğuk almamak için kalın palto giyerler. Doğa derin bir uykudadır. Kara kışta karlar derin mi derin, havalar soğuk mu soğuk... Fakat kış sporları için bu mevsim pek müsait (elverişli). Patinaj, kayak filân... Çocuklar kardan adam yapar. Sanırım, anlatmak beyhude (boşuna, nafile). Siz benden iyi bilirsiniz.

УПРАЖНЕНИЯ