Добавил:
Upload Опубликованный материал нарушает ваши авторские права? Сообщите нам.
Вуз: Предмет: Файл:
Забони точики(китоб).docx
Скачиваний:
2155
Добавлен:
09.11.2019
Размер:
1.47 Mб
Скачать

§ 238. Барои ифодаи навозиш гохо суффиксхои -ча ва -ак, ё ки -ича ва -як дар як чо меоянд. Ин холат ба нутки гуфтугу хос мебошад ва гохо дар шакли ихтисор (ба чои -чаяк, -чек ё ки -чак) вокеъ мешавад:

  • Ин гапи мардхои бетамиз,— гуфт оймулло, — аммо шумо худи келинчакхои хушрузии биступанчсола барин (Икроми). Шодй бузичаки почаалои дуруткорро, ки уро дар хобаш фнреб дода буд, аз болои ча- рогпоя пеш кард (Айнй).

§ 239. Маъной навозиш ба воситан калимаи чон низ ифода меёбад.

Дар ин гуна мавридхо бо хамрох шудани -чон ба исм калимаи нав сохта намешавад ва он хамчун хиссаи ногузири калимаи мураккаб во­кеъ намегардад, ки инро ба ягон навъи калимахон мураккаб мансуб до- ниста шавад:

  • Инту нагуед, бибичон! — гуфт миёнарав (Икроми). Ба сари сах- ти ман, амакчон, гайр аз савдои сабзию пиёз боз як савдои нав галтида монд (Улугзода). Сарфахм меравй, духтарчони ман. Шумо, келинчон, касн дигарро дидагед (Икроми). —Э, дугоначоне!—гуфт Фируза cap чунбонда (Икроми).

Барон ифодаи навозиш -чон бо исмхои хос низ меояд:

Аммо чй кор кунам, ки Фируза, Фирузачони ман кас надорад (Ик­ромй) .

Э з о х: Агар -чон дар номгузорй хамчун хиссаи исми хос вокеъ шуда бошад, навозишро ифода намекунад: Раиичони бойбача, Мнрзочон Пардаев, Додочон Очи- лов, Козичон Ахмадов, Додочонов, Козичонов, Почочонов ва f.

1)8

ПРЕФИКСИ ИСМСОЗ

§ 240,/Дар исмсозй танхо префикси хам- иштирок менамояд. Ин префикс аз исм исмхое месозад, ки хамрохй, шарики ва муносибати ду- тарафаи шахе ва предметхоро мефахмонад: хамрох, хамсоя, хамхона, хамдиёр, хамсухбат.

Дар калимахои хамнишин, хамнишаст ва хамзод префикси хам- аз асосхои феълй исми шахе сохтааст^.

ВЛСЛШАВИИ КАЛИМАХО

§ 241. Заминай асосии калимахои мураккаб вохидхои синтаксисй, пеш аз хама ибора мебошад. Аз хамин чихат калимасозии иемхои му­раккаб масъалаи муносибати иемхои мураккаб ва иборахоро ба миён мегузорадл

Чузъхои калимаи мураккаб хукуки калимагй надоранд, онхо дар натичаи васлшавй ба асос табдил ёфта, хамчун морфема вокеъ меша­ванд. Чузъхои иемхои мураккаб аломатхои грамматикии хиссахои нут- керо, ки аслан ба он тааллук доранд, кабул намекунанд. Калимаи му­раккаб як задай асосй дорад, вале дар ибора хар кадар калима бошад, хамон кадар зада мешавад. Ибора хусусиятн номинативй надорад, вай муносибатхои гуногунро ифода мекунад.

Сабаби ба калимаи мураккаб гузаштани ибора ин аст, ки ибора предметоиида шуда, вазифаи номинативй мегирад. Ин холат дар муно­сибати чузъхои калимаи мураккаби «садбарг» ва ибораи «сад барг» хе­ле хуб мушохида мешавад. Масалан, дар чумлаи «Сафедори баланд як навдаю сад барги тар дорад» ибораи сад барг на предметн конкрет, балки муносибати муайянкунандагии калимахоро нишон медихад, яъне дар ин чо дар назари аввал на предметн конкрет, балки бисьёрии пред­мет дар пазар дошта шудааст. Вале дар чумлаи «Гулбахор як даста садбарг овард» калимаи садбарг танхо предметро ифода мекунад.

/Вохидхои синтаксисй; алалхусус ибора, заминаи асосии калимаи му­раккаб бошад хам, хаман калимахои мураккаб махз аз онхо ба амал намеояид, дар иемхои мураккаб хам ба тарзи киёс (аналогия) сохтаии калима конуни асосй мебошад. Масалан, калимаи лениннома дар асоси колиби калимахои зафарнома, сафарнома, хофизнома, чашннома ва ам- соли инхо сохта шуда аст J Калимахои Ленинобод, Орчоникидзеобод, Колхозобод, Нефтобод, Зафаробод дар асоси колиби калимасозии Му- минобод, Мискинобод, Чалолобод, Х,уснобод сохта шудааид. Калимахои саринженер, сараскар дар колиби калимахои саршубон ва сарханг сох­та шудааид.

/Дар забони адабии точик калимасозии иемхои мураккаб хеле сер- махсул мебошад. Калимахои мураккаб барои кутох ва рехта ифода кардани фикр имконият медихаид. Онхо ибора ва чумлахоро низ иваз карда мставонанд/

Иемхои мураккаби пайваст