§ 57. Тавснфи еадонокхои забоин точикй дар бештари маврндхо ба тобншхои асосин опхо, ки дар талаффузн алохндаи садонокчо му-

Бо максади соддатар кардани чадвал дар он нишонаи фарккунандаи тогншг.г димогй, ки хамсадохои .габии м ьа пецлиабокии н-ро ьз хамсадохои дигар фарч кекуионад, инънкос наС'фтааст, шохидя мешавад. асос ёфтааст. Ин тобишхо ба тобишхои дигари са­донокхо, ки дар мухитхои дигари фонетики (масалан, холати зада- нокй ва аввалн калима ва гайра зохир мешаванд) бисьёр наздик мебошанд. Тобишхои дигари фонечахо, кн дар чараёни нутк. пайдо мешавад, барон равшантар кардани тобиши асосн ва нишон додани доираи тагьири он оварда мешаванд.

§ 58. я) Садонокхои катори пеш. Фонемаи и садоноки каторн пеш, бардошти боло, гайрилаОист. Хангоми ташкили ин садопок ну­ги забон бя поён моил буда, дар паем дандонхои поён карор мсги- рад, рун забои бо баданн он ба пеш майл мекунад ва ба туфанли ха­мин ин садонок ба гурухи садонокхои каторн пеш дохил мешавад. Дар талаффузи и лабхо гирд намешаванд ва ба пеш харакат намеку- нанд, вале куичхои онхо ба тарафи чяп за рост андаке кашида ме­шаванд. Дар тавлиди и холигии дахон нисбат ба э тангтар аст.

Садоноки и дар чараёни нутк бе он ки хусусичтн асосии худро дигар кунад, тобишх.ои гуногун зохир менамояд. Тобиши асосии он дар сабки ком или нутк. дар се холит мушохида мешавад: а) дар х.н чои заданок (зин пнр, бнн), б) дар мавридхое, ки ин садопок як хичоро ташкил медихад (н-до-ра, Са-и-да, и-дя-о) ва в) дар хи- чохом аввалн калима: (ид, ил-хом, ин-хо). Дар гуфтугу садоноки и ба тагьироти фонетики дучор шуда, тобишхои сершумор пайдо ме­кунад. Фонемаи и, аслам, садоноки таиг аст, оалс дар хамнишини бо хамсадохои и, ш, ж, ч, ч боя тангтар мешавад: чигар, чит, шин. То­биши нисбатан кушодн и-ро дар oxnp;i калима (кн, чи) дпдан мум- кии аст.

Фонемаи и дар хамнишини бо хамсадои забончагн на халкй то­биши моили кафо пайдо мекунад: кир, хишг, хнрман, хикоят. Тобн- 1ПН нисбатан дарози садоноки и дар хнчон охири кялима (ё синтаг­ма), пеш аз танфне мушохида мешаза ч: зебон/, зебоии ахлок... Try омадй,/ вале... Дар ин маврид заданок ё безада будаии хнчо ахамият надоиад.

Тобиши кутохтарнии садоноки и дар хичои кушодаи безада (ги- рех, сифаг, китоб, снёх) зохир мешавад.

С.адоноки и дар хамаи холатхо: дар аивал, охир ва мобайни ка­лима истифода мешавад: нмруз, чунбидан, сафедн.

Фонемаи э садоноки катори иеш, бардошти миёна, гайрилабй мебошад. Дар тавлнди э дахон нисбат ба и фарохтар шуда, рун за бон ба тарафи ком бештар бардошта мешавад. Нуги забои ё ба дандонхои поён мерасад на ё дяр пушти онхо карор мегирад. Лабхо гирд намешаванд ва бя пеш майл нямекунанд, вале куичхои оихо ба дарачаи кобнли мушохида, аммо на ба дарачаи тавлиди и ба ду ча- ряф кашида мешайанд. Садоноки 9 устугор аст ва аз хамин ру ба тагьироти сифатию микдорй кам дучор мешавад. Тобиши асосии э дар хо- латхон зерни мушохида мегардад: а) дар хнчон заданок (бед, per, дет, бех, сел ва гайра), б) дар аввалн калима (элак, амин, эм), в) дар хичои безада (беда, меза, пешни, девор, секин ва гайра).

Аз чихати дарачаи бардошт садоноки э ду тобиш дорад: кушод ва танг. Тобиши нисбатан хушоли он дар охири калима равшантар зохир мешавад: шанае, се, не, фарбе/х/. Гобшнн нисбатан тапгн > дар се маврид дар хамннгниий бо хамсадохои забончагн (мехча. рехта, тега), дар схири калима (сухале, касс) ва дар хамсояги бо хамсадохои й, ж, ш, ч. ч (чог, неша, чехра ,шева) мушохида мешавад. Дар хичои баста ва дар хамнишини бо хамсадохои байиизабонию халкй садоноки з бисьёртар танг шуда, ба и наздик мешавад ля ич холат гохе сабаби пайдоиши варнантхон фонетнкии калимахо /хеч// хич, бадет>//баднъ/ ва бадалшявни э бя и (нех — ннход) мегардад. Садоноки э низ дяр аввал, мобайн ва охири калима меояд: элак, беша, бед, шайбе.