Добавил:
Upload Опубликованный материал нарушает ваши авторские права? Сообщите нам.
Вуз: Предмет: Файл:
Забони точики(китоб).docx
Скачиваний:
2155
Добавлен:
09.11.2019
Размер:
1.47 Mб
Скачать

§ 433. Масдар хамчун феъл ба хусусияти вобастакунии калимахо молик аст. Вай монандй феълхо калимахоро одатан бо пешоянду пасояндхо ба худ вобаста мекунад ва иборахои масдарй месозад:

Онхо ба шароити дар Москва хондан марок доштанд (Рахим Ча­лил). Барон ба разведка рафтан бояд хозир бошанд (Ниёзй)- Барои бо дехконон алока бастан ба Кори-ишкамба рохи кишлок кушода шуд (Айнй). Бе ишку мухаббат зиндагй кардан мисли хайвон зистан аст (Икромй). Пас аз ба рохи пурмашаккати зиндагии мустакилона кадам гузоштан Хайдаркул фахмида буд (Икромй).

Масдари гузаранда объекти бевоситаро ба худ вобаста карда, яке аз чихатхои барчастаи феълро зохир менамояд:

Аломати охири рузхои зиндагиро гузаронда истодами у ба хар кадомамон маълум буд (Айнй). Саргузашти Зебиро накл кардани аммаам маро гарки фикру хаёлот кард (Улугзода). Дараки писараш- ро наёфтани Саидпахлавон уро хавотир карда буд (Икромй). Рузи- муродро хам таъна кардан дуруст мест (Айнй).

Иборахои масдарии дигар бо хамрох шудани холхои гуногун ба амал меоянд:

Пас аз кадре хомуш шудан ба тарафи Чаманбор нигох карда илова намуд (Айнй). Пас аз се руз давидан хати кафолат дода бандиёнро аз банд ва кин халос карданд (Айнй). Нихоят, садои гурси карда ба замин афтидани як чизи вазнин шуиида шуд (Айнй). Барон озодона чариданашон сохибонашон cap додаанд (Айнй). Сабаби кахкохзанон хандидани онон мегардид (Айнй). Босмачиён жолавор боридани тир- хои пулемётро дида рохи гурезро пеш гирифтанд («Шарки сурх»). Хозир ба рох баромадан барои ту хатарнок аст (Айнй).

§ 434. Масдар дорой ду намуди феъл аст: намуди мутлак ва давомнок.

Масдархои намуди мутлак одатан худуди амал, ба анчом раси­дан ва натичанокии онро нишон медихад. Амалй масдархои намуди мутлак ба охир расидаает ё дар лахзаи муайян ба анчом мерасад:

Аммо пас аз гурехтани чадидон ба Когон кор ранги дигар гирифт [Айнй). Аз шунидани ин ахвол шубхаи сардор зиёд шуд (Айнй). Уро дидан хамоно як кадам кафо гашт (Ниёзй). Чавоб додан замо- но ба куча руй оварда, аз пештара хам баландтар дод гуфт (Мухам­мадиев). Баъд аз мурдани падараш замини ба мерос мондаро фу- рухта хурдааст (Айнй).

Дар ин мисолхо гуё пасихамии амалхо ба вучуд меояд. Амале, ки масдар ифода мекунад, ба анчом мерасад ва баъд амалй хабар руй медихад. Намуди мутлак ба воситан як гурух феълхои ёридн­ханда равшантар ифода мешавад

Омада мондани писари Кодир хавфро боз зиёд мекунад (Рахим Чалил). Пас аз китобро хонда шудан ба гуфтугуй cap кард (Толис). Баъд аз ба шахр кучида барсмаданамон дадем бурда монданд (Икрс- ми). Чаллодхо баъд аз ба аробахо бор карда додани мурдахо без омада, ёзида, нос кашида барои шунидани охири хикояти Хдйдарча тайёр шуданд (Айнй). Ман баъд аз саришта карда гирифтани худ хикояти ба Зарафшон галтиданамро ба самоворчй накл кардам (Ай­нй) .

Масдархои намуди давомнок одатан амалй давомнок, нотамом ва такроршавандаро мефахмонанд. Дар ин намуд худуди амал кайд намешавад. Намуди давомнокн масдар бо ёрии феълхои ёридихандаи «истодан», «гаштан», «нишастан» ифода мешавад^

У дар вакти аз сахро ба шахр омада истоданаш гарк шуда та- лаф гардид (Айнй). Дар аснои баргашта истодани рота вохурдани худро накл карда механдкд (Ниёзй). Кайр аз шабу руз ба хокимонч золим хушомадгуй карда гаштан дигар корро намедонй (Айнй). Ин вокеа дар вакти гуронида истоданн Мирзо Назрулло руй дод (Айнй). Бинобар ин ба он харина ииод карда нишастанро номуносиб дониста, уро тамоман аз шубха бароварданй шудам (Айнй).