Legiony Polskie we Włoszech (informator 1995, bez zmian)

Legiony Dąbrowskiego to polskie ochotnicze oddziały wojskowe, utworzone po utracie niepodległości przez Polskę, walczące u boku Francji w latach 1797-1807. Legiony utworzone zostały we Włoszech z inicjatywy Jana Henryka Dąbrowskiego przy poparciu dowódcy armii francuskiej we Włoszech, Napoleona Bonaparte. Politycznym zapleczem Legionów była Agencja, polska organizacja emigracyjna utworzona w Paryżu w 1794 przez Franciszka Barssa. Legioniści rekrutowali się głównie z Polaków wcielonych do armii austriackiej, którzy następnie dostali się do niewoli francuskiej. Po pokoju w Campo Formio (1797) Legiony przeszły na służbę Republiki Cysalpińskiej. Podczas wojny z II koalicją część oddziałów polskich dostała się do niewoli austriackiej po kapitulacji Mantui (1799).. W tym samym roku w Alzacji i Lotaryngii utworzono nowa formację polską - Legię Naddunajską pod dowództwem Karola Kniaziewicza. Po pokoju w Luneville (1801) brak perspektyw dalszej walki o niepodległość doprowadził do kryzysu w Legionach. Część z nich została wysłana przez Napoleona na San Domingo (1802), gdzie tłumiąc powstanie poniosła ciężkie straty. Część Legionów dotrwała w służbie francuskiej do powstania Księstwa Warszawskiego (1807), stając się zalążkiem jego sił zbrojnych.

W pierwszych latach po utracie niepodległości Legiony odegrały ogromną rolę jako demonstracja walki o niepodległość. Pieśń Legionów „Mazurek Dąbrowskiego” stała się z czasem hymnem Polski. Demokratyczne stosunki panujące w Legionach miały duże znaczenie dla przezwyciężenia barier stanowych.

Księstwo Warszawskie - geneza, terytorium I ustrój

Geneza Księstwa łączy się z powiązaniem polskich dążeń niepodległościowych z Francją i Napoleonem. Polacy brali liczny udział w kampaniach ofensywnych i obronnych przeciw kolejnym koalicjom (I i II włoskiej, egipskiej, hiszpańskiej, 1800 r. kiedy działania Legii Naddunajskiej otworzyły Napoleonowi drogę do Austrii). Istotne dla późniejszych decyzji Napoleona okazały się: powszechne antypruskie powstanie w Wielkopolsce (XI 1806; udział w kampanii przeciw Prusakom na Pomorzu w pocz. 1807; organizowanie na wyzwolonych terenach polskiej armii i administracji. Nie bez znaczenia była też decyzja cara Aleksandra I o zawarciu (po przegranej wojnie 1806-7) sojuszu z Napoleonem.

7 i 9 VII 1807 Francja podpisała w Tylży nad Niemnem traktaty pokojowe z Rosją i Prusami. Uzgodniono w nich m. in. powstanie z ziem II i III (bez Białostocczyzny i Gdańska) oraz pd. części I zaboru pruskiego - Księstwa Warszawskiego. Obejmowało ono 104 tys. km², z 2,6 mln ludności. Księciem miał być sojusznik Napoleona - król Saksonii Fryderyk August I, co było nawiązaniem do Konstytucji 3 Maja i oznaczało unię personalną Księstwa z Saksonią

Księstwo było całkowicie uzależnione od Francji w zakresie obronności, polityki zagranicznej i gospodarki. Musiało Księstwo przystąpić do blokady kontynentalnej (wprowadzonej w 1806), co wraz z konkurencją towarów francuskich i tzw. sumami bajońskimi przyczyniło się do ogromnych trudności gospodarczych „małego państwa wielkich nadziei”.

Konstytucja nadana przez Napoleona (oktrojowana) w Dreźnie 22 VII 1807 tylko w niewielkiej mierze nawiązywała do dawnych tradycjach polskich, nawiązując raczej do konstytucji francuskiej z 1800 r. Wprowadzała ona jednakowe dla całego społeczeństwa prawa obywatelskie obejmujące wolność osobistą, równość wobec prawa i sądu oraz wolność wyznania, ale prawa polityczne: piastowania urzędów oraz wyboru do władz i sądów zastrzeżono dla grup uprzywilejowanych (cenzus majątkowy). Księstwo zostało zorganizowane w postaci monarchii konstytucyjnej. Władca sprawował władzę wykonawczą, zaś organem doradczym była powoływana przez niego Rada Stanu. Ustawy zatwierdzał sejm (nie posiadał on inicjatywy ustawodawczej), który składał się z senatu (biskupi, wojewodowie i kasztelanowie) oraz izby poselskiej. Posłów wybierała osobno szlachta, osobno ziemianie nieszlachta, bogatsze mieszczaństwo, inteligencja, oficerowie, zasłużeni żołnierze i chłopi czynszownicy. Szlachta miała zastrzeżoną większość w izbie - wybierała 60 ze 100 posłów.

Urzędy zorganizowano na wzór francuski. Kraj podzielono na 6 departamentów z prefektami i powiaty z podprefektami na czele. Najważniejszą zmianą w sądownictwie było wprowadzenie w 1808 Kodeksu Napoleona. Ujednolicono wymiar sprawiedliwości i oddzielono sądownictwo karne od cywilnego. Funkcjonowały sądy karne i cywilne oraz sąd apelacyjny w Warszawie.

Sprawa chłopów została rozwiązana przez dekret grudniowy (21 XII 1807) w sposób dla nich niekorzystny („zdjęła im z nóg kajdany razem z butami”), gdyż uznano, że zarówno ziemia, jak zasiew oraz inwentarz i zabudowania w gospodarstwie chłopskim stanowią wyłączną własność dziedzica, którą opuszczający wieś chłop musiał zostawić.

Księstwo posiadało własną armię, która liczyła początkowo 30, a od 1809 60 tys. żołnierzy i opierała się na powszechnym poborze. Rekruta pobierano na 6 lat w drodze losowania. Dowodzenie armią powierzył Napoleon ks. J. Poniatowskiemu.

Po wojnie z Austrią 1809 terytorium Księstwa zostało powiększone o ziemie III zaboru austriackiego (bez okręgu tarnopolskiego i obwodu zamojskiego) - do 155 tys. km² z ludnością 4,3 mln. Dzieliło się teraz na 10 departamentów (pierwotne: bydgoski, poznański, kaliski, płocki, warszawski, łomżyński + siedlecki, radomski, lubelski, krakowski).

W 1813, po nieudanej wyprawie Napoleona na Moskwę, do Księstwa wkroczyły wojska rosyjskie. Na podstawie decyzji Kongresu Wiedeńskiego (1814-15) Księstwo zostało podzielone na Królestwo Polskie powiązane z Rosją, Wielkie Księstwo Poznańskie - zależne od Prus i Wolne Miasto Kraków - pod protektoratem trzech zaborców.

Księstwo było tworem krótkotrwałym ale ważnym, gdyż przywróciło Polakom formalną niepodległość i nie pozwoliło pominąć sprawy polskiej podczas obrad kongresu wiedeńskiego.