Konstytucja kwietniowa 1935 roku

Podstawą prawną autorytarnych rządów Piłsudskiego była nowela sierpniowa (2 VIII 1926), czyli poprawka do konstytucji marcowej (17 III 1921), wzmacniająca władzą wykonawczą. Równocześnie prowadzono prace nad nową konstytucją, starając się jej zapisami wzmocnić rządy sanacji i zabezpieczyć jej pozycję po śmierci Piłsudskiego (zmarł 12 V 1935).

Uchwalenie konstytucji przez Sejm (26 I 1935) odbyło się z naruszeniem przepisów. Ustawa przeszła również przez dalsze instancje i ostatecznie uchwalona w III 1935 została, 23 IV 1935, podpisana przez prezydenta Mościckiego.

Nowa konstytucja była dziełem W. Sławka, S. Kota i Wacława Makowskiego i składała się z 81 artykułów; 12 przejęto z konstytucji marcowej. Znosiła zasadę suwerenności narodu i podziału władz.

Władzę najwyższą i niepodzielną miał sprawować prezydent, odpowiedzialny tylko przed Bogiem i historią, wybierany na 7 lat w głosowaniu powszechnym spośród 2 kandydatów. Jednego zgłaszało specjalnie powoływane Zgromadzenie Elektorów, drugiego ustępujący prezydent. Jeśli prezydent nie skorzystał z tego uprawnienia, głową państwa zostawał kandydat Zgromadzenia Elektorów. Opozycja została pozbawiona możliwości zgłoszenia własnego kandydata. Prezydenta wyposażono w bardzo szerokie uprawnienia. Mógł mianować premiera, członków rządu i innych wyższych urzędników (Prezesa NIK, Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego, Sędziów Trybunału Stanu, Generalnego Inspektora Sił Zbrojnych, 1/3 senatorów), zwoływać, odwoływać oraz rozwiązywać Sejm i Senat, był zwierzchnikiem sił zbrojnych, stanowił o wojnie i pokoju, zawierał i ratyfikował umowy międzynarodowe oraz reprezentował państwo na zewnątrz.

Rola Sejmu, Senatu i rządu została ograniczona (rząd uniezależniono od parlamentu). Sejm pochodzić miał z powszechnych, równych, bezpośrednich i tajnych wyborów, przy czym czynne prawo wyborcze do Sejmu ograniczono do osób powyżej 24 lat, a bierne powyżej 30 lat. W relacjach między Sejmem i Senatem rozszerzono uprawnienia Senatu, którego marszałek otrzymał (zamiast marszałka Sejmu) funkcje związane z zastępstwem prezydenta.

Zmieniono artykuły o prawach i obowiązkach obywateli. Zasady te ujęto pobieżnie, przy czym podkreślono obowiązek wierności wobec państwa, jego obrony i ponoszenia ciężarów publicznych.

Nowa konstytucja zakończyła proces przebudowy ustroju państwa z demokratycznego na autorytarny. Nadrzędna rola państwa i prezydenta oraz ocena obywateli według „wartości wysiłku i zasług” upodobniały polska konstytucję do ustaw zasadniczych Włoch i Portugalii.

Pewnym paradoksem może się wydać to, że członkowie rządu emigracyjnego w czasie II wojny światowej (i po niej), którzy wcześniej byli w antysanacyjnej opozycji , musieli opierać się na konstytucji uprzednio przez siebie zwalczanej. Chociaż nie był to już ten sam system polityczny, gdyż na podstawie umowy paryskiej, prezydent rezygnował z wielu swoich uprawnień, umożliwiając premierowi zajęcie dominującej pozycji w systemie władzy.

Niektórzy konstytucjonaliści twierdzą, że wiele zapożyczeń z konstytucji kwietniowej zawiera francuska konstytucja (V republiki) z 1958.