Stosunki polityczne polsko-radzieckie w latach trzydziestych (informator 2002)

W latach trzydziestych polska polityka zagraniczna, do 1932 roku kierowana przez Augusta Zaleskiego, potem przez Józefa Becka, opierała się na koncepcji równowagi sił między dwoma wielkimi sąsiadami: Niemcami i ZSRR. Polityka ta zakładała, że Polska pełnić będzie rolę neutralnego bufora między nimi, a sąsiedzi powinni docenić zalety wynikające z braku wspólnej granicy. Wiarygodność takiej polityki opierała się na obietnicy, że Polska nie zwiąże się z żadnym ze swych sąsiadów przeciw drugiemu.

Podstawą polityki równowagi były dwa traktaty o nieagresji*: z ZSRR z 1932 roku (przedłużony w 1934 roku) i z Niemcami z 1934 roku. Formalnie poprawnym stosunkom międzypaństwowym polsko-radzieckim towarzyszyły napięcia, wynikające z kwestionującej trwałość państwa polskiego polityki Kominternu.

W 1934 roku Polska sprzeciwiła się francuskim planom przełamania izolacji ZSRR poprzez wciągnięcie go do tzw. Paktu Wschodniego. W 1938 roku, podczas kryzysu czechosłowackiego, stosunki polsko-radzieckie były napięte, ZSRR demonstrował bowiem gotowość przyjścia Czechosłowacji z pomocą, co mogło się dokonać jedynie przez terytorium Polski lub Rumunii.

Wiosną 1939 roku, po przyjęciu przez Polskę gwarancji brytyjskich, ZSRR stał się przedmiotem zabiegów dyplomatycznych obu stron przyszłego konfliktu. Latem 1939 roku rokowania brytyjsko -francusko-radzieckie zostały zerwane, zaś ZSRR podpisał pakt o nieagresji z Niemcami (23 sierpnia). Tajny protokół do paktu przewidywał, m. in., podział Polski. Atak radziecki na Polskę 17 września 1939 roku i ostateczny układ graniczny z Niemcami, podpisany 28 sierpnia, były rezultatem podjętych wówczas decyzji.

* Z Niemcami Polska podpisała deklarację o niestosowaniu przemocy.

Stosunki polityczne polsko-niemieckie w latach trzydziestych (informator 2002)

W latach trzydziestych polska polityka zagraniczna, do 1932 roku kierowana przez Augusta Zaleskiego, potem przez Józefa Becka, opierała się na koncepcji równowagi między dwoma wielkimi sąsiadami: Niemcami i ZSRR. Polityka ta zakładała, że Polska będzie pełnić rolę neutralnego bufora między nimi, a sąsiedzi powinni docenić zalety wynikające z braku wspólnej granicy. Wiarygodność takiej polityki opierała się na obietnicy, że Polska nie zwiąże się z żadnym ze swych sąsiadów przeciw drugiemu. Podstawą polityki równowagi były dwa traktaty o nieagresji: z ZSRR z 1932 roku i z Niemcami* z 1934 roku.

Układ polsko-niemiecki kończył okres bardzo złych wzajemnych stosunków, charakterystyczny dla całego okresu republiki weimarskiej. Polska zachowała wobec Niemiec życzliwą neutralność w okresie Anschlussu Austrii i kryzysu czechosłowackiego. Niemcy, ze swej strony, poprały polskie postulaty w sprawie odzyskania Zaolzia.

W październiku 1938 Niemcy przedstawili jednak Polsce żądania obejmujące zgodę na wcielenie Wolnego Miasta do Rzeszy, budowę eksterytorialnej autostrady z Niemiec do Prus Wschodnich, przystąpienie Polski do paktu antykominternowskiego oraz obowiązek wzajemnej konsultacji ważniejszych posunięć w dziedzinie polityki zagranicznej. W zamian Hitler gotów był gwarantować polskie granice i przedłużyć pakt o nieagresji z 10 do 25 lat.

Żądania te były, z punktu widzenia Hitlera wstrzemięźliwe. Obliczone były na to, że Polska je przyjmie. W planach Hitlera leżało pozyskanie Polski jako sojusznika wobec ZSRR oraz takie podporządkowanie sobie polskiej polityki zagranicznej, żeby być pewnym neutralności Polski podczas wojny z Francją. W marcu 1939 roku Niemcy ponowili swoje propozycje, ale po przyjęciu przez Polskę gwarancji brytyjskich stało się jasne, że zostały one odrzucone.

W kwietniu Hitler wydał rozkaz przygotowania wojny z Polską, a w przemówieniu w Reichstagu wypowiedział pakt o nieagresji*. 23 sierpnia 1939 roku podpisany został pakt radziecko-niemiecki, przewidujący rozbiór Polski. Atak niemiecki na Polskę 1 września 1939 roku stał się początkiem II wojny światowej ponieważ, wbrew nadziejom Hitlera, nie udało mu się zlokalizować konfliktu. 3 września Wielka Brytania i Francja wypowiedziały wojnę Niemcom.

* Traktat z Niemcami miał w hierarchii prawa międzynarodowego niższą rangę. Była to deklaracja o niestosowaniu przemocy. Uzupełniono ją umową o „rozbrojeniu moralnym”, która miała wzajemnie hamować propagandę antypolską i antyniemiecką w prasie, kinach i teatrach.