Sprawa polska na konferencji w Jałcie

Konferencja w Jałcie (krymska) odbyła się w dniach 4-11 II 1945 z udziałem tzw. „Wielkiej Trójki”: Stalina, Churchilla, Roosevelta. Omawiano na niej środki umożliwiające skrócenie wojny z Niemcami i Japonią oraz podstawowe kwestie powojennego urządzenia świata jak: przyszły podział Niemiec, zwołanie konferencji dla stworzenia ONZ, wysokość i podział odszkodowań wojennych, zachowanie pokoju. Jednym z głównych problemów, jaki zamierzano rozwiązać w Jałcie była sprawa polska (granice i skład przyszłego rządu), omawiana na kilku posiedzeniach, od 6 do 10 II. Dyskusje te nie miały charakteru rzeczywistego sporu o przyszłość Polski, lecz były tworzeniem sobie prze Roosevelta i Churchilla propagandowego alibi. Postanowienia w polskiej sprawie przedstawiono 12 II 1945 w rozdziale VI oficjalnego komunikatu końcowego.

Potwierdzono zgodę (wynegocjowaną w Teheranie), że granica wschodnia opierać się będzie na linii Curzona z odchyleniami 5-8 km na korzyść Polski. W sprawie granicy zach. uznano, że Polska „powinna uzyskać znaczny przyrost terytorialny” na zachodzie i północy, ale ostateczne ustalenia odłożono do czasu konferencji pokojowej z Niemcami. Ustalono, że przyszły rząd, który otrzyma nazwę Polskiego Tymczasowego Rządu Jedności Narodowej, utworzony zostanie na bazie komunistycznego Rządu Tymczasowego (uznawanego przez ZSRR), niekomunistycznych polityków z kraju i przedstawicieli dotychczasowego Rządu RP na emigracji.

Decyzje te oznaczały konieczność cofnięcia uznania, przez Anglię i USA, rządowi emigracyjnemu - co nastąpiło 5 VII. Nowy rząd miał możliwie jak najszybciej przeprowadzić wolne i nieskrępowane wybory (Stalin twierdził, że może to nastąpić w miesiąc po zakończeniu działań wojennych), oparte na głosowaniu powszechnym i tajnym. Tworzeniem rządu jedności kierować miała Komisja Dobrych Usług (min. spraw zagr. ZSRR- Mołotow, USA -Harriman, Anglii -Clark Kerr). Wybory planowano przeprowadzić bez kontroli międzynarodowej, gdyż Polacy mogliby (wg Rosjan) odebrać ją jako krzywdzący ich uczciwość brak zaufania i interwencję w swoje sprawy wewnętrzne. Nie uznał za taką interwencją podejmowanie w Jałcie dotyczących Polski decyzji z pominięciem jej przedstawicieli.

Uchwała konferencji krymskiej była kolejną klęska sprawy polskiej (rozumiał to doskonale Churchill upierając się parokrotnie, ze względów propagandowych, przy drugorzędnych szczegółach. Miało to udokumentować jego „nieustępliwość”). Polsce narzucono decyzje, które niczego nie rozwiązywały pozytywnie. Zatwierdzając zabór przez ZSRR ziem wsch. nie przyznano równocześnie konkretnej rekompensaty na pn. i zach., odkładając rozwiązanie tej kwestii na przyszłość. Pozbawienie Polaków prawa do wyboru własnego rządu, niezgodne z Kartą Atlantycką, było jedną z najbardziej oburzających decyzji jałtańskich. Poza tym formuła w sprawie rządu była niejasna i wieloznaczna, co przy faktycznej okupacji ziem polskich przez Armię Czerwoną prowadzić mogło jedynie do dalszych nadużyć (np. przy odmowie legalizacji partii „jako niedemokratycznej”) i dokonywania faktów politycznych siłą.

Decyzje jałtańskie spotkały się z protestem rządu w Londynie, który 13 II 1945 oświadczył, że uchwały konferencji krymskiej nie mogą być brane pod uwagę jako obowiązujące naród polski. Jednak stanowisko rządu nie było konsekwentne, gdyż potwierdził on gotowość do udziału w tworzeniu w Polsce „prawdziwie reprezentatywnego rządu”. Co gorsza, mimo chwilowego protestu gen. Andersa, Rząd RP uznał za właściwe dalsze kontynuowanie walk po stronie aliantów przez wszystkie PSZ na Zachodzie.

Natomiast RJN (na posiedzeniu 21 II 1945) uznając wyniki konferencji „za katastrofę dla polskich nadziei niepodległościowych” postanowiła pogodzić się z nimi, wyrażając mało realistyczne nadzieje na wypełnienie punktu o wolnych wyborach w Polsce.