Powstanie I działalność krn

Krajowa Rada Narodowa (31 XII 1943 - II 1947) była instytucją powołaną przez komunistów pod koniec wojny. Przedstawiana była jako struktura ponadpartyjna (PPR, SL-„Wola Ludu”, RPPS, Poale Syjon-Lewica, komuniści z przedwojennej Niezależnej Partii Chłopskiej [NPCh]) i uzurpowała sobie status „tymczasowego parlamentu jednoizbowego Rzeczypospolitej Polskiej”. Autorem koncepcji powołania KRN był W. Gomułka, który forsował ten pomysł obawiając się, że rekomendację Stalina na realizację radzieckich planów wobec Polski uzyska Polski Komitet Narodowy, który zamierzali utworzyć polscy komuniści przebywający w ZSRR by w ten sposób podporządkować sobie krajowe organizacje komunistyczne. Gomułka chciał też ubiec legalne władze polskie, wiedząc że zamierzają one powołać strukturę ponadpartyjną w postaci Rady Jedności Narodowej (powstała 9 I 1944). Zapowiedź powstania KRN znalazła się w manifeście PPR „O co walczymy” (15 XI 1943). Cel jej powołania uzasadniono oszczerczym stwierdzeniem, że Rząd RP w Londynie zdradził interesy narodowe i dlatego KRN miało przysługiwać wyłączne prawo do występowania w imieniu narodu polskiego.

W nocy 31 XII 1943/1 I 1944 podczas zebrania 27 osób, zgromadzonych w mieszkaniu rymarza Czesława Blicharskiego, powołano do życia KRN. Przewodniczącym został Bolesław Bierut (agent NKWD*), a jego zastępcą Edward Osóbka-Morawski (RPPS). Wyłoniono też urzędujące 7 osobowe Prezydium.

Program KRN przewidywał utworzenie Rządu Tymczasowego, przeprowadzenie reformy rolnej, nacjonalizacji przemysłu, banków i transportu, przywrócenie „piastowskich” ziem na zachodzie i uregulowanie sprawy granicy wschodniej na drodze porozumienia z ZSRR przy zachowaniu „prawa narodów do samostanowienia” (podczas drugiego plenarnego posiedzenia KRN [20-23 I 1944] podjęto samowolną rezygnację z terytoriów Polski zajętych przez ZSRR po pakcie Ribbentrop-Mołotow). KRN zakładała także „przyjaźń i współpracę” z ZSRR. Zbrojnym ramieniem KRN miała być Armia Ludowa, pod dowództwem gen. Michała Roli-Żymierskiego**, powołana do życia 1 I 1944 przez przekształcenie Gwardii Ludowej. Zapowiedziano włączenie w jej skład kościuszkowców, nie wspominano natomiast o AK. 21 VII 1944 KRN ogłosiła przejęcie zwierzchnictwa nad Armią Polską w ZSRR i AL w kraju, scalając je w jednolite Wojsko Polskie pod dowództwem Żymierskiego.

W IV 1944 KRN została uznana prze Związek Patriotów Polskich (ZPP), czyli polską lewicę komunistyczną w ZSRR, za „prawdziwe przedstawicielstwo narodu”.

Wobec zdominowania KRN przez komunistów, w znacznej części agentów NKWD, Stalin uznał za bezprzedmiotowe powołanie w Moskwie PKN. Dyktator ZSRR dostrzegł w KRN doskonały instrument rozgrywania sprawy polskiej z aliantami zachodnimi, gdyż mógł wykazać, że dysponuje polską agenturą nie tylko w Moskwie ale i w Warszawie.

W VII 1944 przedstawiciele KRN rozmawiali ze Stalinem, który uznał KRN za reprezentację władzy w Polsce i zezwolił jej na tworzenie administracji terenowej. W dniach 17-18 VII 1944 powstała Delegatura KRN dla Obszarów Wyzwalanych, która rozpoczęła urzędowania 20 VII. Tego samego dnia w Moskwie zapadła decyzja, że w miejsce Delegatury ma powstać PKWN, o czym nie powiadomiono kierownictwa KRN i PPR. Komuniści w kraju dowiedzieli się o powstaniu PKWN z nasłuchu polskojęzycznej rozgłośni moskiewskiej „Kościuszko”. Po zaakceptowaniu moskiewskich decyzji przez KRN i KC PPR ustalono relacje KRN-PKWN. Wyglądały one w ten sposób (na mocy „ustawy” z 15 VIII podpisanej przez Bieruta i Osóbkę-Morawskiego), że „dekrety z mocą ustawy wydawane są przez PKWN i następnie przedkładane prezydium KRN do zatwierdzenia”. Odtąd owe dekrety zaczynały się od słów: „PKWN postanawia a prezydium KRN zatwierdza co następuje”. W pierwszym okresie swej lubelskiej działalności KRN zajmowała się głównie zatwierdzaniem dekretów PKWN. Co pewien czas przyjeżdżała do Lublina, na 2-3 dni, Wasilewska (wiceprzewodnicząca PKWN) w celu przekazania dyrektyw Stalina oraz kontroli PKWN i KRN.

11 IX 1944 KRN uchwaliła ustawę o organizacji i zakresie działania rad narodowych, tworząc podstawy do ukształtowania 3 stopniowej struktury „samorządu” terytorialnego (województwo, powiat, gmina).

KRN stanowić miała zwierzchnią władzę terenowych rad narodowych - ustalając kierunek ich pracy (mogła je rozwiązywać i uchylać ich postanowienia jeśli uznała je za sprzeczne z prawem). Prezydium KRN podlegały m. in. Biuro Kontroli oraz Komisja Specjalna do Walki z Nadużyciami i Szkodnictwem Gospodarczym.

31 XII 1944 na ostatnich lubelskich obradach KRN (31 XII 44 - 3 I 45) powołała Rząd Tymczasowy.

28 VI 1945 wypełniając warunki porozumienia moskiewskiego KRN powołała Tymczasowy Rząd Jedności Narodowej.

3 I 1946 KRN wydała dekret o nacjonalizacji oznaczający przejęcie na własność państwa bez odszkodowania przedsiębiorstw należących do: Rzeszy Niem. ,Wolnego Miasta Gdańska, Niemców, spółek kontrolowanych przez Niemców i osoby zbiegłe do nieprzyjaciela. Za odszkodowaniem przejęto wszystkie przedsiębiorstwa w 17 gałęziach przemysłu wydobywczego, hutniczego, rolno-spożywczego, włókienniczego i poligraficznego. Oprócz tego państwo przejąć miało za odszkodowaniem zakłady przemysłowe zatrudniające ponad 50 robotników na jedna zmianę. Przedsiębiorstwa nie podlegające nacjonalizacji, a znajdujące się w tymczasowym zarządzie państwowym, miano zwrócić właścicielom. Realizacja dekretu praktycznie zlikwidowała resztki polskiej burżuazji przemysłowej.

Do 19 I 1947 KRN pełniła funkcję zwierzchniej władzy ustawodawczej.

W warszawskim okresie działalności odbyło się 5 posiedzeń KRN, które trwały po 3-5 dni. Podejmowane decyzje były wcześniej ustalane w BP PPR zgodnie z sugestiami Stalina i kierownictwa WKP (b), a następnie akceptowane przez Prezydium KRN. Prezydium KRN stanowiło więc pas transmisyjny między faktyczną władzą polityczną (zależne od Moskwy BP PPR), a „tymczasowym parlamentem”, który oficjalnie stanowiła KRN. Znaczącej roli w KRN nie odgrywały komisje problemowe, których powołano 19 (odbyły 11 posiedzeń !). Na ostatnim posiedzeniu KRN (23 IX 1946) uchwalono ordynację wyborczą do Sejmu Ustawodawczego. Zadecydowała ona o kształcie politycznym Sejmu wyłonionego w sfałszowanych wyborach z 19 I 1947.

Prezydent KRN powołany został przez Sejm na stanowisko prezydenta RP i pozostał na nim do 22 VII 1952.

* Do dziś nie wyjaśniono czy był także agentem Gestapo, czy tylko pełnił w ich kręgu funkcję sowieckiego agenta. W każdym razie w Mińsku był wysokim urzędnikiem niemieckich władz okupacyjnych. Istnieją dane, że przysięgał Niemcom, że jest „czystym aryjczykiem”, że nic go nie łączy z „żydo-komuną” i „bandą szubrawców ze Stalinem na czele” oraz prosił o „zaszczyt służenia Hitlerowi”.

** Właściwie Michał Łyżwiński, zdegradowany i usunięty za nadużycia z Wojska Polskiego (1925) i od pocz. lat trzydziestych związany z wywiadem sowieckim. Początkowo zmienił nazwisko na Żymirski przeciw czemu skutecznie zaprotestowała rodzina Franciszka Żymirskiego, generała Powstania Listopadowego, zmarłego od rana odniesionych w bitwie pod Grochowem.