Powstania Śląskie - ich geneza I znaczenie (Powstania śląskie)

Na konferencji w Wersalu (18 I - 28 VI 1919) zadecydowano o przeprowadzeniu plebiscytu na Górnym Śląsku. Zarówno Polacy jak i Niemcy przyjęli tę decyzję z rozczarowaniem. Po fali protestów i demonstracji jakie odbyły się na wieść o ustępstwach Rady Najwyższej na rzecz Niemców, a szczególnie o decyzji z 5 VI 1919, przeprowadzenia na Śląsku plebiscytu 11 VIII wybuchł strajk powszechny, który po brutalnych interwencjach wojska niemieckiego (zastrzelono 7 górników kopalni Mysłowice), w nocy 16/17 VIII 1919 przekształcił się w I Powstanie Śląskie pod dowództwem Alfonsa Zgrzebnioka. Po 10 dniach walk (niektóre opracowania mówią o tygodniu) siły niemieckie złamały powstanie, a jego uczestnicy i często ich rodziny (25-30 tys. ludzi) ratowali się przed zemstą przechodząc na stronę polską. Żywioł polski zachował jednak na Śląsku przewagę, co potwierdziły przeprowadzone jesienią 1919 wybory samorządowe, które przyniosły zwycięstwo polskim kandydatom (na radnych miejskich i gminnych w 61 % wybrano Polaków).

W I 1920 na Górny Śląsk przybyły wojska alianckie, a w Opolu rozpoczęła urzędowanie Międzysojusznicza Komisja Rządząca i Plebiscytowa pod przewodnictwem przychylnego Polsce gen. H. Le Rond. W II w Bytomiu rozpoczął działalność Polski Komisariat Plebiscytowy.

15 VII 1920 sejm RP przyjął ustawę o statucie organicznym woj. śląskiego. Niemcy odpowiedzieli terrorem, m. in. podpalili i zdemolowali siedzibę Polskiego Komisariatu Plebiscytowego. W sytuacji gdy powtarzały się napady na polskich działaczy i polskie lokale plebiscytowe, a przede wszystkim po próbie Niemców z 17 VIII rozprawy z Polską ludnością Katowic, przeprowadzonej na wieść o zdobyciu przez Sowietów Warszawy - POW podjęła akcje samoobrony, a W. Korfanty (Komisarz Plebiscytowy) wezwał do strajku generalnego i powstania, które wybuchło 19/20 VIII 1920. Drugie powstanie, które miało być także wyrazem poparcia dla Polski walczącej z bolszewikami i ostrzeżeniem dla Niemców objęło niemal cały obszar przemysłowy. Trwało jednak tylko 6 dni, gdyż Korfanty, po uzyskaniu zgody Międzynarodowej Komisji Plebiscytowej na zastąpienie policji niemieckiej polsko-niemiecką policją plebiscytowa (Apo), nakazał zaprzestanie walk. 28 VIII akcja powstańcza została całkowicie wstrzymana.

Trzecie powstanie (2/3 V - 28 VI 1921) o największym zasięgu, zostało poprzedzone strajkiem powszechnym. Związane było z niepomyślnym wynikiem plebiscytu (odbył się 20 III 1921. Za Polską oddano 479 tys. głosów, za Niemcami 708 tys. Także w tym głosowaniu brali udział emigranci; ok. 200 tys. z Niemiec i 10 tys. z Polski.) i zamiarem państw koalicji przyznania Niemcom całego okręgu przemysłowego (Polacy chcieli podziału proporcjonalnego w stosunku do wyników głosowania).

2/3 V 19121 Korfanty wydał Manifest do Ludu Górnego Śląska, w którym zrzekł się funkcji komisarza plebiscytowego i obwołał dyktatorem powstania.

Po początkowych sukcesach (powstańcy wyzwolili Śląsk aż do Odry), od 21 V do 5 VI powstańcy odpierali kontrofensywę niemiecką. W wyniku zaciętych walk, szczególnie w rej. Góry Św. Anny (21-27 V i 4-6 VI) oraz Gliwic, Koźla i Kędzierzyna niemieckie natarcie zostało powstrzymane. 25 VI podpisano (interwencja mocarstw) porozumienie o wyznaczeniu linii demarkacyjnej, zaprzestaniu walk i wycofaniu sił niemieckich i powstańczych z terenu plebiscytowego. 5 VII podpisano zawieszenie broni

W powstaniu wzięło udział 45 tys. ludzi, dowodzonych początkowo przez M. Mielżyńskiego, a następnie przez ppłk K. Zenktellera.

Powstanie wpłynęło na korzystną dla Polski zmianę postanowień Rady Ambasadorów (20 X 1921) o podziale Górnego Śląska. Polsce przypadło 46 % ludności i 29 % terenu plebiscytowego, najbardziej uprzemysłowionego, z Katowicami. W polskiej części Górnego Śląska znalazło 250 tys. Niemców, a po stronie niemieckiej ok. 530 tys. Polaków.

15 V 1922 podpisano w Genewie polsko-niemieckie porozumienie regulujące ostatecznie podział Górnego Śląska, a w VII Polska przejęła ostatecznie administrację swojej części tego obszaru.