Działalność polityczna Stanisława Mikołajczyka w Polsce Ludowej (informator 2001)

Stanisław Mikołajczyk, przywódca ruchu ludowego, pełnił funkcje premiera rządu polskiego w Londynie w latach 1943-1944. Jesienią 1944 roku, po nieudanej wizycie w Moskwie podał się do dymisji. Szykował się do odegrania roli w Polsce powojennej, ale już nie jako premier rządu emigracyjnego, lecz jako przywódca ludowców. Po zakończeniu konferencji jałtańskiej Mikołajczyk został włączony do rozmów na temat utworzenia Rządu Tymczasowego Jedności Narodowej. W czerwcu 1945 roku, kiedy powstał TRJN, Mikołajczyk został wicepremierem i ministrem rolnictwa. Nie przystąpił do koncesjonowanego przez komunistów stronnictwa ludowego, lecz utworzył odrębne PSL, które w krótkim czasie stało się największą partią polityczną w Polsce. PSL był legalną opozycją wobec komunistów, ale swoboda działania stronnictwa była systematycznie ograniczana. W 1946 roku, podczas referendum, PSL wzywał do głosowania przeciw zniesieniu senatu. Wobec sfałszowania wyników referendum nie stało się rzeczywistą weryfikacją wpływów partii. W wyborach w 1947 roku, których wyniki znów sfałszowano, PSL uzyskał niewielką reprezentację w parlamencie, ale przestał mieć przedstawicieli w rządzie. Wobec nasilania represji i zmniejszenia możliwości działania jesienią 1947 roku Mikołajczyk uciekł na Zachód. Resztki PSL zostały spacyfikowane i, po połączeniu z koncesjonowanym ruchem ludowym, przekształcone w ZSL. Większość polityków emigracyjnych krytycznie oceniło współpracę Mikołajczyka z komunistami. Zasługą jego było jednak to, że wykorzystał te niewielkie możliwości legalnego działania politycznego, które stworzył układ jałtański.

Proponuję uzupełnić ten opis o ocenę politycznych koncepcji Mikołajczyka.

Mogłaby ona wyglądać w ten sposób. Po Teheranie stawało się jasne, że sprawa polska zdradzona przez aliantów nie ma żadnych (prawie) szans ocalenia, że Polska stanie się państwem totalitarnym i satelitarnym wobec ZSRR. Po Jałcie można było mieć pewność, że w Polsce wprowadzony zostanie sprzeczny z zasadami demokracji system jednopartyjny. W tej sytuacji celem działania emigracji powinno być nieustanne informowanie opinii światowej o zdradzie aliantów i jak najbardziej spektakularne ujawnienie gwałtu dokonanego na Polsce. W razie niepowodzenia tej akcji należało (chyba) podjąć próbę wyprowadzenia na Zachód jak największych sił niepodległościowych, a na pewno uchylić się od wszelkiej współpracy z komunistami kierowanymi przez Bieruta i Gomułkę.

Tymczasem udział Mikołajczyka w rządzie i fikcja legalnej opozycji dawały komunistom polityczne alibi, sankcję moralno-polityczną na sprawowanie władzy i tworzyło złudzenie, że to sami Polacy, a nie NKWD, UB i wciąż obecne wojska radzieckie - określają rzeczywistość kraju. Legitymizowanie komunistów przez współpracę Mikołajczyka było dla nich ważne, gdyż nowy ustrój zaczęli budować nie używając haseł komunizmu, czy socjalizmu lecz demokracji.

„Wolne i nieskrępowane” wybory nowe władze zdecydowane były przeprowadzić dopiero w momencie całkowitego zniszczenia konspiracji niepodległościowej i umocnienia sowieckiej kontroli nad krajem, a aktywność polityczna Mikołajczyka dawała im potrzebny do tego czas. Żyjący złudzeniami Mikołajczyk nawet nie zabiegał o zapewnienie „wyborom” alianckiej kontroli.

Legitymizacja komunistów, może niezamierzona ale będąca faktem, skłania do negatywnej oceny decyzji Mikołajczyka włączenia się w życie polityczne kraju i jej skutków. Z przykrością trzeba stwierdzić, że Mikołajczyk odegrał dla komunistów rolę opisanego jeszcze przez Lenina „pożytecznego idioty”.