Powstanie I działalność pkwn

W VII 1944 przedstawiciele KRN rozmawiali w Moskwie ze Stalinem, który uznał KRN za reprezentację władzy w Polsce i zezwolił jej na tworzenie administracji terenowej. W tym celu powołano Delegaturę KRN dla Obszarów Wyzwalanych, która rozpoczęła urzędowanie 20 VII. Jednak tego samego dnia zapadła w Moskwie decyzja o powołaniu w miejsce Delegatury PKWN. Projekt ustawy o powołaniu PKWN opracowano 21 VII, a KRN zatwierdziła go później. Fakt, że o podjętych działaniach nie wiedzieli członkowie BP PPR i KRN świadczy o silnych wpływach na Kremlu CBKP, które obawiało się nadmiernego umocnienia pozycji komunistów działających w kraju.

Na czele PKWN stanął Edward Osóbka-Morawski. Wiceprzewodniczącym zostali Wanda Wasilewska i Andrzej Witos. Resort obrony narodowej objął Michał Rola-Żymierski, a resort bezpieczeństwa (podobny do istniejącego w ZSRR) Stanisław Radkiewicz. Komitetem kierowali więc komuniści całkowicie podporządkowani Kremlowi.

PKWN sprawował funkcję tymczasowego organu władzy wykonawczej. Pełnił też rolę rządu stanowiącego przeciwwagę dla rządu emigracyjnego.

22 VII PKWN „uchwalił” napisany w Moskwie Manifest do narodu polskiego (Manifest lipcowy) stanowiący program rewolucyjnych przemian społeczno-politycznych w Polsce. Tekst Manifestu został odczytany w porannej audycji ZPP, nadanej przez moskiewskie radio, następnie został skierowany do drukarni polowej. Manifest wzywał cały naród do walki z okupantem, podkreślając rolę Armii Czerwonej w wyzwoleniu Polski. Komitet uznał się jedyną, obok KRN, legalną władzę w Polsce, rząd londyński określając mianem władzy „samozwańczej”, opartej na „faszystowskiej” konstytucji kwietniowej. Deklarowano przywrócenie swobód demokratycznych, które nie miały przysługiwać „wrogom demokracji”. Przyszły ustrój kraju miał się opierać na konstytucji marcowej z 1921. Zapowiadano odbudowę zniszczeń, zwrot własności zagrabionej przez okupanta, tymczasowy zarząd państwa nad majątkiem przejętym przez Niemców, reformę rolną w postaci parcelacji bez odszkodowań majątków powyżej 50 ha w Polsce centralnej i ponad 100 ha na terenach włączonych do Rzeszy, a także zniesienie kontyngentów. Położono nacisk na ochronę własności prywatnej. Gwarantowano możliwość powrotu do kraju wszystkich Polaków, z wyjątkiem tych, którzy „zdradzili Polskę w 1939”.

W sprawie granic zapowiedziano przyłączenie Pomorza i Śląska Opolskiego oraz wytyczenie granicy wschodniej w oparciu o kryteria etniczne. Podstawą stosunków zagranicznych miał być sojusz z ZSRR i Czechosłowacją, przyjaźń i sojusz z Anglią, Francją i USA oraz współpraca ze wszystkimi demokratycznymi państwami świata. Mówiono o konieczności uzyskania odszkodowań wojennych od Niemiec.

Manifest miał charakter propagandowo-dezinformacyjny. Stwarzał wrażenie, że Polska kierowana przez PKWN będzie kontynuacją państwa polskiego. Mówiono o przywróceniu demokracji, a przygotowywano zniewolenie kraju. Program reform społeczno-gospodarczych nie wychodził poza założenia RJN i pomijał problem nacjonalizacji przemysłu. Mgliste określenie granic miało wywołać wrażenie, że sprawa ta nie jest jeszcze rozstrzygnięta.

Kierownictwo PKWN podpisało w Moskwie kilka nierównoprawnych układów m. in. o granicy polsko-radzieckiej i 27 VII udało się do Chełma Lubelskiego, swej pierwszej siedziby. Instalując się tam dopiero 28 VII zastano legalne władze polskie. Od 1 VIII 1944 siedziba PKWN stał się Lublin, gdzie jeszcze 31 VII urzędowały ujawnione organy władzy państwowej RP.

26 VII 1944 kierownictwo PKWN podpisało w Moskwie 3 umowy, w tym 1 tajną. W umowie granicznej wytyczono wsch. granicę Polski na linii Curzona, z odchyleniami 5-8 km na korzyść Polski. Do Polski włączono Białostocczyznę, ale nie włączono Lwowskiego, chociaż podobno Stalin początkowo godził się na takie rozwiązanie, a zdanie zmienił pod wpływem perswazji Wandy Wasilewskiej. Ustalono, że Królewiec wraz z częścią Prus Wsch. zostanie włączony do ZSRR. Treści umowy dot. granicy wschodniej nie podano do publicznej wiadomości. Rząd ZSRR zobowiązał się popierać żądania polskie w sprawie granicy na Odrze i Nysie Łużyckiej. W drugiej umowie PKWN zgadzał się na przekazanie wojskowym sądom radzieckim wszystkich spraw dot. przestępstw przeciwko Armii Czerwonej i osób, które je popełniły (chodziło tu o AK, postrzeganą jako organizację przestępczą i jej żołnierzy). Na podstawie tej umowy w głąb ZSRR zesłano 50 tys. żołnierzy AK i ok. 150 tys. cywilów). Kolejnym ustępstwem PKWN było uznanie, że po wkroczeniu oddziałów radzieckich na tereny położone na zachód od ustalonej granicy, najwyższą władzą na tym obszarze będzie dowództwo Armii Czerwonej.

24 VII 1944 rząd RP przekazał rządowi brytyjskiemu memorandum stwierdzające uzurpatorski charakter PKWN, którego utworzenie pod kontrolą ZSRR godzi w niepodległość Polski. Prosił też o wystosowanie przez Wlk. Brytanię protestu do Stalina, ale w tym czasie Churchill zwykł przechodzić nad polskimi prośbami do porządku dziennego albo reagował na nie popisami chamskiej brutalności.

PKWN w ciągu 5 miesięcy istnienia sprawował władzę na wyzwolonych terenach korzystając ze wsparcia Armii Czerwonej. Tworzył w tym czasie struktury państwa i przeprowadzał jakościowe zmiany w sferze gospodarki i stosunków własnościowych. 6 IX 1944 wydał dekret o przeprowadzeniu reformy rolnej (na warunkach zapowiedzianych w Manifeście). Dekretem z 14 XII 1944 znacjonalizowano obszary leśne o powierzchni powyżej 25 ha.

O charakterze władzy i „sile” społecznego poparcia dla PKWN świadczą jego dekrety:

• kodeks karny Wojska Polskiego z 23 IX, zawierający rozdział XVII „Zbrodnie stanu (art. 85-103), w którym karę śmierci przewidziano w 10 artykułach, m. in. za przestępstwa popełnione słowem(„kto publicznie lży, znieważa albo wyszydza ustrój” – art. 103). W rozdziale „Przestępstwa przeciwko obowiązkowi wierności żołnierskiej” (art. 104-114) karę śmierci przewidziano w siedmiu artykułach.

• o „ochronie państwa” z 30 X, który zawierał 11 artykułów mówiących, że kto popełni dane przestępstwo

„podlega karze więzienia lub karze śmierci”. Art. 2 przewidywał karanie w ten sposób sprzeciwianie się

reformie rolnej, chociaż nie uchwalono jeszcze ustawy o tej reformie. Art. 6 przewidywał karanie za

wyrabianie, przechowywanie lub zbywanie „ w czasie wojny” bez zezwolenia aparatu radiowego,

nadawczego lub odbiorczego. Art. 11 mówił o karaniu osoby, która wie o przestępstwie lub

przygotowywaniu przestępstwa, ale „zaniecha donieść o tym w porę władzy”.

Te i inne dekrety przewidujące rozległe stosowanie kary śmierci dawały tworzącemu się aparatowi terroru państwowego znaczne możliwości działania.

31 XII 1944 PKWN został przekształcony ustawą KRN w Rząd Tymczasowy Rzeczypospolitej Polskiej, którego premierem został Edward Osóbka-Morawski.

Powstanie i działalność Rządu Tymczasowego (nie spotkałem tego tematu w informatorach)

31 XII 1944 KRN powołała, na miejsce PKWN, Rząd Tymczasowy RP pod kierownictwem Osóbki-Morawskiego, który otrzymał też resort spraw zagranicznych. Wicepremierami zostali W. Gomułka i Stanisław Janusz z koncesjonowanego (kryptokumunistycznego) SL. Resort obrony objął M. Rola-Żymierski, a bezpieczeństwo publiczne S. Radkiewicz. Szeroko reklamowano koalicyjny charakter tego Rządu, co było mistyfikacją, gdyż był w pełni kontrolowany przez komunistów. Rozwinięto też w każdym ministerstwie system dublerów radzieckich. Specjalnym nadzorcą Rządu Tymczasowego był gen. Iwan Sierow.

Powstanie Rządu Tymczasowego wywołało na Zachodzie poważne sprzeciwy. 1 I 1945 rząd Arciszewskiego wydał oświadczenie stwierdzające, że ZSRR „dokonał zamachu na suwerenne prawa narodu polskiego”.

Rada Narodowa w Londynie i Kongres Polonii Amerykańskiej uchwaliły rezolucje protestacyjne. Cała emigracja solidarnie domagała się od aliantów przeciwdziałania samowoli Stalina. Zarówno Roosevelt jak i Churchill wyrazili niezadowolenie z nowego posunięcia Rosjan. Nawet niechętna Polakom prasa angielska złagodziła ton i pojawiły się w niej głosy oburzenia wobec aktów zniewolenia Polskie przez ZSRR. W prasie amerykańskiej przedstawiano Rząd Tymczasowy jako wyraźne narzędzie Moskwy. Wydawało się, że jest jeszcze cień nadziei, na poparcie suwerenności Polski przez aliantów zachodnich podczas zapowiadanej kolejnej konferencji Wielkiej Trójki. Nie rozumiano, że po ustępstwach na rzecz granicy, uzyskanych przez ZSRR w Teheranie, Stalin rozpoczął kolejna rundę rozgrywki w sprawie polskiej - decydowania o składzie rządu.

Niemal tuż po Jałcie,21 IV 1945 Stalin i premier Rządu Tymczasowego, podpisali w Moskwie układ o przyjaźni, wzajemnej pomocy i współpracy powojennej między Polską a ZSRR. Układ zawarto na 20 lat.

Biorąc pod uwagę uzurpatorski charakter Rządu Tymczasowego, wyłonionego nie na podstawie wyborów, umowa ta była bezprawna. Co więcej była pierwszym, jawnym i na skalę międzynarodową pogwałceniem układu jałtańskiego.

Rząd Tymczasowy istniał do 27 VI 1945. Następnego dnia rozpoczął działalność Tymczasowy Rząd Jedności Narodowej, którego skład ustalono podczas narady moskiewskiej (18-21 VI 1945).