Powstanie Tymczasowego (Polskiego ) Rządu Jedności Narodowej

Utworzenie Tymczasowego Rządu Jedności Narodowej było jednym ze skutków porozumienia jałtańskiego z II (4-11) 1945. Fakt powstania TRJN nie był wynikiem nacisków Zachodu, ale konsekwentnej realizacji planu Stalina, który nie myśląc o wywiązaniu się z przyjętych zobowiązań dbał o zachowanie pozorów. Sytuację ułatwiała mu dosyć stanowcza postawa rządu emigracyjnego, traktującego postanowienia jałtańskie jako wyraz haniebnego gwałtu na Polsce, stąd na obrady moskiewskie (18-21 VI 1945) poświęcone ustaleniu składu rządu jedności, z Londynu przybyły tylko 3 osoby (Mikołajczyk - po dymisji ze stanowiska premiera występował jako przedstawiciel SL, Jan Stańczyk z PPS i zdradzający sympatie prokomunistyczne Antoni Kołodziej). Z „demokratycznych działaczy” krajowych przybyło 5 osób, z których tylko dwie (Władysław Kiernik z SL i Zygmunt Żuławski z PPS) odgrywały wcześniej jakąś rolę w podziemiu. Zaproszono do Moskwy także Wincentego Witosa, ale ten już mocno schorowany wciąż zachowywał rozsądek polityczny i uchylił się od udziału w tej maskaradzie, będącej w istocie zbrodnią przeciwko Narodowi. Wierzyć w to, że Stalin kontrolujący sytuację w Polsce pozwoli na powstanie rządu koalicyjnego stworzonego na partnerskich zasadach przez przedstawiciel Rządu Tymczasowego, niekomunistycznych polityków z kraju i przedstawicieli dotychczasowego Rządu RP na emigracji (jak to określono w Jałcie) - mogli wierzyć ludzie zdecydowani „robić dobrą minę do złej gry” lub skrajnie naiwni. Przecież 21 IV 1945 właśnie w Moskwie doszło do podpisania układu o przyjaźni, wzajemnej pomocy i współpracy powojennej pomiędzy Polską i ZSRR. Biorąc pod uwagę uzurpatorski charakter Rządu Tymczasowego (stronę układu), wyłonionego nie na podstawie wyborów, umowa ta była bezprawna. Co więcej była pierwszym, jawnym i na skalę międzynarodową pogwałceniem porozumień jałtańskich.

Jak należało oczekiwać przebieg obrad potwierdził pełną kontrolę Stalina nad zaplanowanym składem TRJN. Wymownym jego posunięciem było równoczesne z powołaniem rządu ogłoszenie wyroku, w toczącym się w Moskwie, procesie 16 przywódców Polskiego Państwa Podziemnego.

Wyłoniono rząd składający się z 21 ministerstw, którego premierem został Edward Osóbka-Morawski, a wicepremierami Gomułka i Mikołajczyk. Tylko 4 ministerstwa przypadły osobom niezwiązanym z komunistami, a 17 pozostałych, w tym wszystkie kluczowe, obsadzili komuniści. Ministrem obrony narodowej został gen. Rola-Żymierski, bezpieczeństwa publicznego Stanisław Radkiewicz (zaufany współpracownik NKWD), przemysłu Hilary Minc, spraw zagranicznych Wincenty Rzymowski z SD - posłuszny komunistom.

27 VI 1945 po przybyciu rządu do Warszawy, w Krakowie zebrała się na ostatnim posiedzeniu RJN, która powzięła decyzję o zakończeniu działalności. Ostatnim aktem Polskiego Państwa Podziemnego uchwalonym przez Radę i ogłoszonym 1 VII 1945 był apel „Do narodu polskiego i narodów zjednoczonych”, zakończony „Testamentem Polski Walczącej”. Dokument ten zawierał postulaty, na podstawie których nowy rząd wraz z całym narodem powinien walczyć o wolną i demokratyczną Polskę.

Zapowiedź rychłych wyborów była oczywiście kłamstwem komunistów, którzy zdecydowani byli z nimi czekać do momentu całkowitego zniszczenia niepodległościowej konspiracji i umocnienia kontroli sowieckiej nad krajem.

TRJN istniał do 8 II 1947, kiedy to po styczniowych wyborach do Sejmu Ustawodawczego powołano rząd z Józefem Cyrankiewiczem jako premierem.