Skutki Powstania Listopadowego

Powstanie Listopadowe trwało od 29 XI 1830 do 8 X 1831 (10 miesięcy) i zakończyło się klęską, która zapoczątkowała gwałtowne zaostrzenie ucisku narodowego we wszystkich zaborach. Powstanie zjednoczyło zaborców, którzy w 1833 zawarli układ o współdziałaniu przeciwko polskim próbom powstańczym i wzajemnej pomocy w zwalczaniu polskich rewolucjonistów.

Największe represje spadły na Królestwo, które obciążono ogromną kontrybucją (22 mln rubli) i obowiązkiem utrzymywania 100 tys. armii rosyjskiej. W Warszawie zbudowano Cytadelę, a jej X Pawilon przeznaczono na więzienie polityczne. Mimo ogłoszenia amnestii żołnierzy polskich siłą wcielano do wojska rosyjskiego, oficerów wysyłano na Kaukaz i Sybir. Uczestników powstania zsyłano na Sybir, a ich dobra rekwirowano (10 % majątków). W 1832 ogłoszono Statut Organiczny, równający się niemal wcieleniu Królestwa do Rosji. Zlikwidowano sejm Królestwa, koronację carów na króla polskiego i wojsko polskie. Rada Stanu składała się odtąd w większości z Rosjan, obradowała w j. rosyjskim, a w 1841 w ogóle uległa likwidacji. Zmniejszona Rada Administracyjna podporządkowana została namiestnikowi, którym został zdobywca Warszawy feldmarszałek Paskiewicz. Faktycznie rządził on samowładnie przy pomocy naczelników wojskowych, gdyż utrzymywano w Królestwie stan wojenny. Zmieniono też podział administracyjny zastępując województwa guberniami. Szkolnictwo podporządkowano ministerstwu w Petersburgu. Wprowadzono rosyjski system monetarny, wag i miary oraz kodeks karny. W 1851 zniesiono, wprowadzoną poprzednio w formie represji, barierę celną między Królestwem, a Rosją starając się ułatwić w ten sposób gospodarcze połączenie obu państw.

Represje ogarnęły też życie kulturalne. Zamknięte zostały uniwersytety w Warszawie i Wilnie oraz polskie gimnazja na terenie Cesarstwa. Do Rosji wywieziono cenne zbiory biblioteczne. W szkołach wprowadzono język rosyjski jako obowiązkowy przedmiot nauczania. Cenzura nie dopuszczała do Królestwa dzieł pisarzy emigracyjnych. Posunięcia te zahamowały rozwój kulturalny społeczeństwa polskiego, co miało ułatwić jego wynarodowienie.

Powstanie w istotny sposób wpłynęło na stosunki międzynarodowe przyczyniając się do wzrostu świadomości narodowej Węgrów. Przede wszystkim jednak uratowało rewolucje francuską i belgijską, uniemożliwiając interwencję Świętego Przymierza na Zachodzie. Wykazało państwom zaborczym i innym, że sprawa polska pozostaje nierozwiązana.

Po powstaniu miała miejsce masowa emigracja Polaków, odbywająca się na trzech zasadniczych kierunkach: z Królestwa przez Prusy do Francji, z Wlk. Księstwa Poznańskiego przez Saksonię do Francji i Belgii, z Rzeczpospolitej Krakowskiej do Austrii i Szwajcarii. Emigracja zyskiwała poparcie opinii publicznej dla sprawy polskiej; głównie burżuazji - opozycyjnej wobec reakcyjnych rządów.

Powstanie miało istotny wpływ na rozwój polskiej świadomości narodowej we wszystkich zaborach. Przyczyniło się do nasilenia antypolskiej polityki zaborców, dążących do likwidacji odrębności ziem polskich i ich zespolenia z „państwami macierzystymi”.