Sprawa polska na Kongresie Wiedeńskim

Kongres wiedeński obradował od 29 IX 1814 do 9 VI 1815 (nie był oficjalnie otwarty ani zamknięty). Księstwo Warszawskie utworzone w 1807 było od 1813 okupowane przez armię rosyjską. Car Aleksander I uchylał się od wyraźnych oświadczeń w sprawie przyszłości Księstwa. Jednak po pewnym czasie Rosja, uzyskawszy poparcie Prus, za obietnicę przyznania im Saksonii, zażądała dla siebie terytorium całego Księstwa Warszawskiego. Było to sprzeczne z przyjętą wcześniej i wciąż obowiązującą zasadą równowagi europejskiej. Dlatego też sprawa polska okazała się (obok niemieckiej i włoskiej) jedną z najtrudniejszych do rozwiązania na kongresie.

Anglicy proponowali w kwestii polskiej następujące rozwiązania:

• przywrócenie państwa polsko-litewskiego w granicach przedrozbiorowych;

• powrót do granicy rozbiorowej z 1792

• przejęcie przez Rosję całego Księstwa, pod warunkiem złączenia z nim ziem co najmniej III zaboru rosyjskiego i nadanie temu krajowi osobnej konstytucji.

Sprzeciw angielski wobec planów Aleksandra I poparły Austria i Francja. Te trzy państwa 3 I 1815 podpisały tajny sojusz, którego celem miało być wywarcie dyplomatycznej presji na Rosję i Prusy, a jeśli to okaże się niewystarczające wspólną przeciw nim wojnę.

Po tych „przepychankach” 11 II 1815 osiągnięto kompromis i 3 V 1815 trzej zaborcy podpisali porozumienie w sprawie podziału Księstwa Warszawskiego („IV rozbiór Polski”).

Prusy otrzymały departamenty poznański i bydgoski z Gdańskiem i Toruniem. Ze zwartego obszaru ziem polskich (29 tys. km ² i 850 tys. ludności) utworzono Wielkie Księstwo Poznańskie o ograniczonej autonomii (namiestnik ks. Antoni Radziwiłł).

Z Krakowa i najbliższych okolic utworzono neutralne Wolne Miasto (1164 km² i 95 tys. ludności) pod nadzorem trzech mocarstw.

Z pozostałych ziem Księstwa utworzono Królestwo Polskie pod ścisłym nadzorem Rosji. W jego skład weszły III i część II zaboru pruskiego oraz III zabór austriacki, a ustrój państwa miała regulować konstytucja nadana (oktrojowana) 27 XI 1815 przez Aleksandra I.

* Istnieje hipoteza zakładająca, że ucieczka Napoleona z Elby była intrygą angielsko-austriacką, której celem było doprowadzenie do złagodzenia konfliktu jaki zaistniał w Wiedniu przez zjednoczenie mocarstw przeciw wspólnemu wrogowi - Napoleonowi.

Królestwo Polskie 1815-1830. Terytorium I ustrój

Królestwo Polskie powstało w 1815 roku na mocy decyzji kongresu wiedeńskiego z większości dawnego Księstwa Warszawskiego. Liczyło 128 tys. km² z ludnością 3,2 mln w 1816 (4,1 mln w 1829) i dzieliło się na 8 województw: krakowskie, sandomierskie, lubelskie, kaliskie, płockie, mazowieckie, podlaskie, augustowskie. Car Aleksander chciał przejąć całe Księstwo Warszawskie, ale pozostałe mocarstwa, w trosce o równowagę europejską, doprowadziły do okrojenia terytorium Księstwa o Wielkopolskę, zwróconą Prusom i Kraków, który przekształcono w Wolne Miasto. Układ wiedeński gwarantował ustrój konstytucyjny nowego państwa oraz związanie go z unią personalną z Rosją.

Konstytucję, napisaną przez Adama Czartoryskiego, nadał 27 XI 1815 r. Aleksander I (konstytucja oktrojowana). Przewidywała ona związek z Rosją w postaci unii personalnej. Każdy car miał być zarazem królem polskim, wspólna też miała być polityka zagraniczna, w rezultacie czego nie powstała polska służba dyplomatyczna. Władzę ustrojową stanowił król z sześcioma ministrami. Monarcha pozostawił sobie:

• pełną władzę wykonawczą;

• dowództwo nad wojskiem polskim;

• inicjatywę ustawodawczą;

• prawo veta wobec uchwał sejmu, który sam zwoływał.

Konstytucja gwarantowała podstawowe prawa obywatelskie, zwane cywilnymi. Obejmowały one ogół ludności z wyłączeniem żydowskiej. Składały się na nie: wolność osobista, nietykalność osoby i własności, wolność wyznania i druku. Dostęp do urzędów zastrzeżono dla Polaków.

Ordynacja wyborcza do Sejmu przewidywała cenzus majątkowy i wykształcenia. Dwuizbowy sejm miał być zwoływany co 2 lata na 30 dni i mógł podejmować uchwały w sprawach przedstawionych przez króla, zatwierdzać budżet i kontrolować działalność rządu. Utrzymano w mocy podstawowe rozwiązania prawne z okresu Księstwa Warszawskiego, z Kodeksem Napoleona włącznie.

Króla reprezentował namiestnik, mający u boku doradczą Radę Stanu z wydzielonym spośród niej rządem, zwanym Radą Administracyjną, w skład której wchodzili ministrowie: 1/Wyznań religijnych i Oświecenia, 2/ Sprawiedliwości, 3/ Spraw Wewnętrznych i Policji, 4/ Wojny, 5/ Przychodów i Skarbu. Jako pierwszy i jedyny namiestnikiem został generał Józef Zajączek. Naczelnym wodzem odrębnego wojska polskiego został brat cara, wielki książę Konstanty. Językiem urzędowym był polski, a w stosunkach z królem francuski. Ważną rolę w Królestwie odgrywał minister skarbu Ksawery Drucki-Lubecki.

Szybko się okazało, że car nie zamierza przestrzegać konstytucji. Jej łamanie rozpoczęło się od przywrócenia cenzury (na wniosek Staszica) i zaprzestania zwoływania sejmu. W 1820 Aleksander I wyjeżdżając z Warszawy zostawił Konstantemu pełną swobodę w stosunkach z Polakami i w traktowaniu konstytucji. Mówiono wówczas, że do 1820 „konstytucja leżała na stole, a bat pod stołem. Potem odwrotnie”. Taka polityka władz stała się powodem powstania tajnych związków i doprowadziła do wybuchu Powstania Listopadowego.

Po upadku Powstania Listopadowego konstytucja została zastąpiona przez Statut Organiczny (1832), znacznie ograniczający zakres odrębności Królestwa.

Mówiono, że związek Królestwa z Rosją przypomina „gliniany garnek przywiązany do żelaznego kotła”, a jednak 15 lat autonomii skracało okres pełnej niewoli i pozwoliło zachować polską tożsamość narodową.

Geneza i ustrój Królestwa Polskiego (informator 2002)

Królestwo Polskie powstało w 1815 roku na mocy decyzji kongresu wiedeńskiego z większości terytorium dawnego Księstwa Warszawskiego. Car Aleksander chciał przejąć całe Księstwo Warszawskie, ale pozostałe mocarstwa, w trosce o równowagę europejską, doprowadziły do okrojenia terytorium Księstwa o Wielkopolskę zwróconą Prusom i Kraków, który przekształcono w Wolne Miasto. Układ wiedeński gwarantował ustrój konstytucyjny nowego państwa oraz związanie go unią personalną z Rosją. Konstytucję, napisaną przez Adama Czartoryskiego, nadał w 1815 roku Aleksander I. Władzę ustawodawczą stanowił król wraz z sejmem i senatem, władzę wykonawczą król z sześcioma ministrami. Konstytucja gwarantowała podstawowe prawa obywateli. Ordynacja wyborcza do Sejmu przewidywała cenzus majątkowy i wykształcenia. Utrzymano w mocy podstawowe rozwiązania prawne z okresu Księstwa Warszawskiego, z Kodeksem Napoleona włącznie. Króla reprezentował namiestnik, mający u boku doradczą Radę Stanu. Jako pierwszy objął tę funkcję generał Józef Zajączek. Naczelnym wodzem odrębnego wojska polskiego został brat cara, wielki książę Konstanty. Językiem urzędowym był polski. Ważną rolę w Królestwie odgrywał minister skarbu Ksawery Drucki-Lubecki. Po upadku powstania listopadowego konstytucja została zastąpiona przez Statut Organiczny (1832), znacznie ograniczający zakres odrębności Królestwa.