Wielka Emigracja I jej główne ugrupowania

Po Powstaniu Listopadowym (1830-31) około 9 tys. Polaków zdecydowało się na emigrację, która nazwano „Wielką”, a miano to bardziej niż z liczebnością wiązało się z jej dziełem. Emigranci wywodzili się z elit społecznych (politycy, ludzie kultury, oficerowie). Zdecydowaną większość wśród emigrantów stanowili wojskowi, przy czym na 1 żołnierza przypadało 3 oficerów. Pod względem pochodzenia społ. emigracja w ¾ była szlachecka, w ¼ plebejsko-chłopska.

Były trzy zasadnicze kierunki wychodźstwa: z Królestwa przez Prusy do Francji; z Wlk. Księstwa Poznańskiego przez Saksonię do Francji i Belgii; z Rzeczpospolitej Krakowskiej do Austrii i Szwajcarii. Najliczniejsze skupisko polskiej emigracji powstało we Francji (2/3 ogółu), mniejsze znalazły się w Anglii, Belgii, Szwajcarii, Stanach Zjednoczonych i Turcji.

Emigranci odrzucali kapitulację wobec caratu, zabiegali o pomoc rządów i społeczeństw państw zachodnich dla sprawy polskiej, chcieli przygotować się do walki o niepodległość wyciągając wnioski z klęski Powstania Listopadowego. Byli przekonani, że sposobność wznowienia walki o wolność nadarzy się bardzo szybko.

Politycznie Wielka Emigracja podzieliła się na trzy obozy: demokratyczny, konserwatywny i rewolucyjny.

Już w XII 1831 powstał w Paryżu Komitet Narodowy Polski (lelewelowski), którego program przewidywał odbudowę Polski jako republiki. Drogą do niepodległości miało być powstanie w trzech zaborach, kierowane przez szlachtę i inteligencję. Dość ogólnikowo traktował Komitet problem reform agrarnych. Kontakty z lewicą europejską i udział w rewolucjach karbonarskich doprowadziły do powstania w 1833 Młodej Polski, która zyskała poparcie znacznej części emigracji i miała znaczące wpływy w kraju, gdzie działali jej emisariusze - tworzący organizacje spiskowe.

Komitet, chcąc utrzymać jedność emigracji, przedstawił program, który miał zadowolić wszystkich, a zadowolił tylko nielicznych. Zbyt radykalny dla konserwatystów i rażąco zachowawczy dla radykałów, stał się rychło powodem tworzenia nowych ugrupowań, o bardziej czytelnych programach.

W III 1832 doszło do pierwszego rozłamu w Komitecie, z którego wystąpiła grupa Krępowieckiego zakładając Towarzystwo Demokratyczne Polskie. Pierwsza odezwa TDP (tzw. Mały Manifest z 17 III 1832) zawierała program ugrupowania, który był antyszlachecki , mówił o potrzebie reform znoszących feudalizm, a nadzieje na niepodległość wiązał z powstaniem ludowym (opartym na masach chłopskich, wspartych przez ludy innych krajów). Pod wpływem socjalizmu utopijnego wspominał o „wspólnej dla wszystkich ziemi i jej owocach”. Towarzystwo Demokratyczne zorganizowało się w sekcje, nad którymi nadzór sprawowała tzw. Centralizacja. Kiedy przywódcą Towarzystwa został Wiktor Heltman, sformułowano nowy program - „Wielki Manifest (4 XII 1836), który odrzucał rewolucyjne założenia Małego Manifestu.

Był to program burżuazyjno- demokratyczny, który zakładał:

• odzyskanie niepodległości własnym wysiłkiem w oparciu o lud;

• granice przedrozbioreowe. Stosunki z innymi zamieszkującymi je narodami na zasadzie federacji;

• reformy agrarne, które przyciągną chłopów do walki o niezależność kraju. Chłopi mieli otrzymać użytkowaną ziemię na własność bez płacenia szlachcie wykupu i odszkodowań. Szlachcie zamierzano pozostawić ziemię folwarczną;

• „ani sam lud, ani sama szlachta nie zamykają w sobie wszystkich sił”.

Towarzystwo Demokratyczne zdobyło, przez swoich emisariuszy, wpływ na sytuację w kraju w larach 40.

Odstąpienie od rewolucyjnych tez „Małego Manifestu” skłoniło Worcella i Krępowieckiego do opuszczenia TDP.W 1835 utworzyli oni w Anglii, w oparciu o chłopskich żołnierzy emigrantów, Gromady Ludu Polskiego działające w dwóch sekcjach: Grudziąż i Humań. Przedstawili program rewolucyjno- demokratyczny; według którego przyszła Polska miała być republikańska i demokratyczna. W praktyce miało to oznaczać:

• likwidację własności ziemskiej w drodze rewolucji;

• dyktaturę ludową, która miała pokierować walką wyzwoleńczą;

• społeczną własność środków produkcji i wymiany;

• wprowadzenie systemu sprawiedliwej opieki społecznej.

Gromady przerwały swoją działalność w 1846 (Powstanie Krakowskie). W 1856 powstała tajna Gromada Rewolucyjna Londyn, nawiązująca do tradycji Ludu Polskiego.

Kolejny obóz tworzyli konserwatyści, wśród których największym autorytetem cieszył się książę Adam Jerzy Czartoryski. Skupiła się wokół niego bogata szlachta, arystokracja, generalicja (nie tylko). Od rezydencji Czratoryskiego w Paryżu, położonej na wyspie św. Ludwika, obóz przyjął nazwę Hotel Lambert. Głosił program liberalno- ziemiański, zbliżony do programu „Kaliszan” z okresu powstania. Przyszłą Polskę widziano jako monarchię konstytucyjną z Adamem Czartoryskim jako królem. Odbudowę niepodległości wiązano z interwencją zewnętrzną i wojną między mocarstwami (prorocze). Konserwatyści obawiali się wszelkich rewolucyjnych zmian. Likwidację pańszczyzny i uwłaszczenie chcieli rozłożyć w czasie. Hasłem Czartoryskiego było: „pierwej być, a potem - jak być”. Obóz ten roztaczał opiekę materialną nad emigrantami, popierał działalność naukową, ułatwiał szkolenie oficerów i sztabowców (Liceum w Batignolles, Szkoła Wojskowa w Genui, Towarzystwo Literackie Polskie). Pozytywnym skutkiem działalności Hotelu Lambert było pozyskanie sympatyków sprawy polskiej i zainteresowanie nią polityków angielskich i francuskich

Z Wielką Emigracją związani byli najwięksi polscy pisarze i artyści: Adam Mickiewicz, Juliusz Słowacki, Cyprian Kamil Norwid, Fryderyk Chopin, Piotr Michałowski

Wielka Emigracja miała istotny wpływ na kształtowanie polskiej świadomości narodowej i uświadomienie państwom zachodnim, że sprawa polska pozostaje nierozwiązana.

Emisariusze i krajowe środowisko spiskowe (temat pominięty w dostępnych mi informatorach)

W 1833 grupa wojskowych, związana z karbonariuszami, a kierowana przez Józefa Zaliwskiego, próbowała wywołać powstanie w Królestwie. Spiskowcy nie zostali poparci przez ludność i powstanie rychło upadło. Zaliwski zbiegł do Galicji, gdzie zorganizował Związek Węglarzy Polskich, który jednak został zlikwidowany przez policję austriacką , a Zaliwski aresztowany i skazany.

W 1835 powstała międzyzaborowa organizacja spiskowa - Stowarzyszenie Ludu Polskiego, której celem było przygotowanie przebudowy społecznej Polski w trzech zaborach, co uznano za warunek powodzenia przyszłego powstania. Na czele organizacji stał tzw. Zbór Główny z siedzibą w Krakowie. Na terenie Galicji zaczęto organizować siatkę spiskową, którą jednak rozbiła policja austriacka.

Rozbicie siatki galicyjskiej nie zahamowało działalności w innych zaborach. Stowarzyszenie Ludu Polskiego umocniło się w Królestwie, na Litwie i Ukrainie. Od 1835 działał w kraju wybitny emisariusz Szymon Konarski, szczególnie aktywny na Wołyniu i Litwie, gdzie został aresztowany, skazany i rozstrzelany (Wilno II 1839).

Rozbite siatki konspiracyjne starali się odtworzyć wysłannicy Towarzystwa Demokratycznego Polskiego, powołując w 1839 Związek Narodu Polskiego, w którym decydującą rolę odgrywali Edward Dembowski („czerwony kasztelanic”, wydawca „Przeglądu Naukowego”) i Henryk Kamieński (cioteczny brat Dembowskiego: „Katechizm demokratyczny”, „O prawdach żywotnych narodu polskiego”). W 1834 spisek wykryto - Dembowski zbiegł do Wielkopolski, a Kamieński ujęty i osądzony został zesłany na Sybir.

Dość luźno ze Związkiem Narodu Polskiego związany był Związek Chłopski, założony przez księdza Piotra Ściegiennego. Organizacja ta chciała połączyć walkę o niepodległość z reformami społecznymi. Ścieginny prowadził agitację wśród chłopów, na Lubelszczyźnie i w Kieleckiem, za pomocą rzekomego listu ojca świętego Grzegorza XVI („List ojca św. Grzegorza papieża”), wzywającego do oporu przeciw wyzyskowi. Ponadto Ściegienny był autorem „Złotej książeczki albo historii rodzaju ludzkiego dla rolników i rzemieślników” (niektóre podręczniki podają, że był to ten sam dokument). Ściegienny planował wybuch powstania (od zajęcia Kielc) na jesień 1844. W przeddzień akcji został aresztowany i skazany na śmierć przez powieszenie, zamienioną na dożywotnią katorgę - przesiedział 25 lat. Do kraju powrócił w 1871 wierny idei wyzwolenia ludu.

Emisariusze TDP docierali także do Wielkopolski, która w latach 40 stała się głównym ośrodkiem akcji spiskowej, co sprawiło, że w 1845 Komitet Poznański uznał się za najwyższą władzę Towarzystwa - Centralizację. Umiarkowane stanowisko TDP doprowadziło do powstania w 1842 radykalnego Związku Plebejuszy (Walenty Stefański), który parł do szybkiego powstania. Zamierzał je przeprowadzić siłami samego ludu i wprowadzić jednocześnie sprawiedliwy ustrój zapewniający każdemu pracę i równy podział zysków. Jesienią 1845 Stefański został aresztowany, ale popularność Plebejuszy skłoniła Wielkopolskie TDP do przygotowania planów ogólnopolskiego powstania, które miało wybuchnąć w II 1846.