Rada Regencyjna - jej powstanie, kompetencje I działalność

Kryzys przysięgowy (VII 1917), internowanie legionistów, aresztowanie Piłsudskiego oraz rozwiązanie Tymczasowej Rady Stanu (26 VIII 1917) wywołało niezadowolenie społeczeństwa i wzmagało jego niechęć do państw centralnych. Władze okupacyjne chcąc osłabić te nastroje powołały 12 IX 1917 Radę Regencyjną, która miała sprawować władzę do czasu objęcia rządów przez króla bądź regenta. Rada była uzależniona od władz okupacyjnych jednak miała kompetencje w zakresie: tworzenia prawa, administracji, sądownictwa, skarbu i szkolnictwa. Z zakresu jej kompetencji usunięto sprawy międzynarodowe. Powołanie Rady oznaczało zaniechanie na razie idei połączenia Królestwa z Galicją.

Radę, która sprawowała władzę zbiorowo i rezydowała na Zamku w Warszawie (na którym powiewał polski sztandar) tworzyli: arcybiskup Aleksander Kakowski, prezydent Warszawy ks. Zdzisław Lubomirski oraz Józef Ostrowski (hrabia, ziemianin i prawnik - jeden z liderów realistów). 7 XII 1917 Rada powołała „rząd polski” z Janem Kucharzewskim na czele (25 X 1918 zastąpił go Józef Świerzyński, endek), a w II 1918 Radę Stanu Królestwa Polskiego, pełniącą role quasi parlamentu, która przygotowywała projekt ustawy zasadniczej dla Królestwa Polskiego. 7 i 12 X 1918 wydała akty prawne znoszące administrację okupacyjną i pozbawiające Beselera dowództwa nad wojskiem. W ogłoszonym jednocześnie manifeście do narodu polskiego sformułowała, powołując się na 13 punkt orędzia Wilsona, zasady niepodległego państwa polskiego. Po powrocie Piłsudskiego do Warszawy Rada przekazała mu swoje uprawnienia wojskowe (11 XI), a następnie cywilne (14 XI) i rozwiązała się.

Oceniając działalność Rady zwykle podkreśla się jej zależność od władz okupacyjnych, ograniczoność kompetencji i mały autorytet w społeczeństwie. Ja chciałbym podkreślić jej zasługi: budowa aparatu, który umożliwił płynne przejęcie władzy przez Polaków w XI 1918 i samodzielność poczynań, czego przykładem było powierzenie Piłsudskiemu (jeszcze więźniowi Magdeburga) ministerstwa spraw wojskowych w rządzie Świerzyńskiego*.

* inną formę nazwiska premiera - Świeżawski, podaje A. Chwalba, Historia Polski 1795-1918, Kraków 2000

Powstanie Wielkopolskie 1918 roku - geneza I znaczenie

Mimo kapitulacji na froncie zachodnim Niemcy nie zamierzały ustępować z Wielkopolski, Pomorza i Górnego Śląska.

3-5 XII 1918 obradował Sejm Dzielnicowy zaboru pruskiego, który postanowił, że w sprawie przynależności państwowej Wielkopolski, należy czekać na werdykt konferencji pokojowej z Niemcami. Wielkopolanie byli pewni, że będzie on korzystny dla Polski, a nie „spieszyli się do Warszawy”, rządzonej przez lewicę. Tymczasem gdy 26 XII do Poznania przybył Paderewski, grupy żołnierzy niemieckich zaczęły atakować ludność polską oraz znieważać flagi polskie i alianckie. Nazajutrz doszło do dalszych starć, a przeciwdziałanie polskie zmieniło się w powstanie, którego celem stało się uwolnienie Wielkopolski i Pomorza spod panowania niemieckiego.

W powstaniu wzięły udział oddziały Straży Ludowej, POW zaboru pruskiego, Służby Straży i Bezpieczeństwa oraz ochotnicy. Tam, gdzie Polacy dysponowali przewagą liczebną, usunięcie władz niemieckich odbyło się bez większych starć, natomiast ciężkie walki rozgorzały w Chodzieży, Inowrocławiu i Nakle. 8 I 1919 władzę na wyzwolonym obszarze przejęła Naczelna Rada Ludowa. Wojskami powstańczymi dowodził mjr Stanisław Taczak, a od 16 I 1919 gen. Józef Dowbór-Muśnicki. Do połowy stycznia powstańcy wyzwolili Wielkopolskę do linii Noteci na pn., pasa jezior i błot odrzańskich na zach. oraz linii kolejowej Ostrów Wielkopolski-Rawicz na pd. Pod bronią stanęło łącznie 72 tys. powstańców. Po stratach jakie ludność Wielkopolski poniosła w czasie wojny był to wysiłek imponujący.

W połowie stycznia Niemcy zgromadzili większe siły i przystąpili, z udziałem lotnictwa i pociągów pancernych, do kontrofensywy w Bydgoszczy i z rejonu Dolnego Śląska. Krwawe walki trwały nad Odrą i Notecią oraz wokół Leszna. Kontrofensywa nie złamała powstańców, a NRL podjęła (za pośrednictwem KNP) akcję dyplomatyczną, która doprowadziła do rozciągnięcia na front wielkopolski warunków rozejmu z Compiegne (11 XI 1918). Niemcy nie miały dość sił, by wznowić wojnę przeciw państwom Ententy i zgodziły się na rozejm, który podpisano 16 II 1919 w Trewirze. Obszar wyzwolony znalazł się pod kontrolą NRL*, która w V 1919 przekazała dowództwo nad oddziałami powstańczymi J. Piłsudskiemu. O przynależności terenów objętych powstaniem miała zadecydować konferencja wersalska, która przyznała Wielkopolskę Polsce.

Powstanie Wielkopolskie 1918-19 już piąte (poprzednie: 1794, 1806, 1846, 1848) o tej nazwie, okazało się jedynym zwycięskim polskim powstaniem narodowym.

* Naczelna Rada Ludowa była organizacją polityczną utworzoną w Poznaniu w 1916. Do 11 XI 1918 działała nielegalnie pod nazwą Komitet Międzypartyjny lub Centralny Komitet Obywatelski. W okresie 11-14 XI 1918 jako Rada Ludowa, a następnie NRL wybrana podczas tzw. sejmu dzielnicowego w Poznaniu, obradującego 14 XI 1918. Kierował nią Komisariat z księdzem S. Adamskim, W. Korfantym, M. Seydą. Znajdowała się pod wpływami endecji i za reprezentanta narodu polskiego uważała KNP w Paryżu. Do jej zadań należało przejmowanie od Niemców administracji poprzez tworzenie terenowych rad ludowych. Rozwiązana została w VIII 1919.