Прыкладныя тэмы вусных паведамленняў I рэфератаў

1. Канстанцін Астрожскі  славуты гетман Вялікага Княства Літоў­скага.

2. Давыд Гарадзенскі  слаўны абаронца Айчыны ад крыжакоў-за­ваёўнікаў.

3. Казімір Лышчынскі  выдатны беларускі гуманіст.

4. Барбара Радзівіл  Чорная Дама Нясвіжскага замка.

5. Мікалай Радзівіл Чорны  магутны рыцар нашай незалежнасці.

6. Францыск Скарына  беларускі і ўсходнеславянскі першадрукар.

7. «Катэхізіс» С. Буднага  першая беларуская кніга.

8. Кастусь Каліноўскі  змагар за Бацькаўшчыну.

9. Мікола Гусоўскі і яго паэма «Песня пра зубра».

10. Тадэвуш Касцюшка  выдатны палітычны і ваенны дзеяч Рэчы Паспалітай.

11. Мітрафан Доўнар-Запольскі – бацька беларускай гістарычнай навукі.

12. Прысуд выканаў невядомы: Ігнат Грынявіцкі.

13. Яўхім Карскі  бацька беларускай філалогіі.

14. Іван Луцкевіч  вястун нашаніўскай пары.

15. Вацлаў Ластоўскі  выдатны палітычны і культурны дзеяч.

16. Лёс і трагедыя: Усевалад Ігнатоўскі.

17. Зыгмунт Мінейка  сын Беларусі і нацыянальны герой Грэцыі.

18. «Залаты век» у гісторыі беларускай дзяржавы.

19. Славутыя жанчыны Беларусі.

20. Таямніцы Мірскага замка.

21. Старажытны Менск.

22. Замкі на зямлі Беларусі.

23. Саламея Русецкая  знакамітая лекарка і падарожніца XVIII ст.

24. Якуб Наркевіч-Ёдка  прафесар электраграфіі і магнетызму.

25. Уладзіслаў Дыбоўскі – рыцар навукі з Нянькава.

26. Станіслаў Нарбут  народны лекар з Браслава.

27. Ігнат Дамейка  сын Беларусі і народны герой Чылі.

28. Ян Чэрскі  славуты географ і падарожнік.

29. Аркадзь Смоліч і яго «Геаграфія Беларусі».

30. Аляксандр Кавалеўскі  славуты вучоны-біёлаг.

31. Уладзімір Кавалеўскі  заснавальнік эвалюцыйнай палеанталогіі.

32. Сцяпан Кутарга  вучоны-прыродазнаўца, заолаг і геолаг.

33. Міхаіл Гамаліцкі  прафесар фізіялогіі.

34. Антон Жэбрак  вядомы вучоны-генетык і селекцыянер.

35. Аляксандр Чыжэўскі  Леанарда да Вінчы XX ст.

36. Увекавечаны і на Месяцы: Вітольд Цяраскі.

37. Чырвоная кніга Беларусі.

38. Белавежская пушча.

39. Бярэзінскі запаведнік.

40. Тапанімічныя назвы Беларусі.

41. Возера Нарач.

42. Тры назвы аднаго возера (Князь-возера, Жыцкае, Чырвонае).

43. Возера Свіцязь.

44. Геалагічныя помнікі прыроды Беларусі.

45. Кветкі  жывыя барометры.

46. Дрэвы-помнікі на Беларусі.

47. Грыбы Беларусі (іх назвы ў беларускай і рускай мовах).

48. Рыбы Беларусі (іх найменні ў беларускай і рускай мовах).

49. Птушкі Беларусі (іх найменні ў беларускай і рускай мовах).

50. Табліца Мендзялеева (назвы хімічных элементаў у беларускай і рускай мовах).

51. Цудоўныя выдумкі прыроды.

52. У пошуках гармоні Сусвету: Іван Яркоўскі.

53. Да ісціны  найпрасцейшым шляхам: Васіль Ермакоў.

54. Караль Чаховіч  эксперыментатар з Беластоцкай гімназіі.

55. Жыгімонт Урублеўскі  уладар холаду.

56. Аляксандр Садоўскі  даследчык таямніц святла.

57. «Арыфметыка» Л. Ф. Магніцкага.

58. Казімір Семяновіч  вынаходнік шматступеньчатай ракеты.

59. Карл Шыльдэр  «ракетны генерал».

60. Казімір Чаркоўскі  аўтар арыгінальнага праекта падводнай лодкі.

61. Герман Мінкоўскі  выдатны нямецкі матэматык і фізік.

62. Мікалай Капернік  стваральнік навуковай карціны свету.

63. Еўклід і яго «Пачаткі».

64. М. І. Лабачэўскі  заснавальнік нееўклідавай геаметрыі.

65. А. Ампер  заснавальнік сучаснай электрадынамікі.

66. Альберт Эйнштэйн і стварэнне тэорыі адноснасці.

67. Нільс Бор і яго квантавыя пастулаты.

68. Адкрыццё радыеактыўнасці: Анры Бекерэль.

69. Чарльз Бэбідж  вынаходнік першага камп’ютара.

70. Французскі матэматык Алексіс Клод Клеро.

71. С. I. Вавілаў  знакаміты фізік-эксперыментатар.

72. К. Э. Цыялкоўскі  вынаходнік у галіне касманаўтыкі і ракетнай тэхнікі.

73. П. Л. Капіца  выдатны фізік і канструктар-наватар.

74. Рымская і арабская сістэмы лічбаў.

75. Адлік часу. Гісторыя календара.

76. Як мы лічым. З гісторыі лікаў.

77. З гісторыі дробаў.

78. Геаметрычныя фігуры (іх назвы ў беларускай і рускай мовах).

79. Беларускія назвы метрычных адзінак.

80. Венгерскі кубік Рубіка.

81. Арыфметычныя рэбусы.

82. «Фізікі» і «лірыкі».

83. Крыж Ефрасінні Полацкай  выдатны помнік старажытнага мас­тацтва.

84. Яўстах Тышкевіч  руплівец нашай старасветчыны.

85. Уладзіслаў Сыракомля  вяшчун славы і волі.

86. Светлай волі зычны звон: Алесь Гарун.

87. Прадвеснік Адраджэння: Францішак Багушэвіч.

88. Адам Міцкевіч  славуты паэт, вялікі сын нашага народа.

89. Язэп Драздовіч у гісторыі беларускага мастацтва.

90. Напалеон Орда і яго знакамітая серыя «Альбомы».

91. Музыка ў камені: Нясвіжскі замак.

92. Марыя дэ Кастэлян  заснавальніца Нясвіжскага парка.

93. Мастацтва пэндзля і разца: жывапісныя палотны, фрэскі і скульп­туры старажытнага Нясвіжа.

94. Слуцкія паясы.

95. Музеі г. Мінска.

96. Міхал Клеафас Агінскі  аўтар паланеза «Развітанне з Радзімай».

97. Міхал Казімір Агінскі  гетман-кларнет.

98. Напалеон Орда і яго музычная спадчына.

99. Антоній Радзівіл  аўтар музыкі да оперы «Фаўст».

100. Нясвіжская Мельпамена: Францішка Уршуля Радзівіл (Вішня­вецкая).

101. Радзівілы і тэатр.

102. Міхал Ельскі  скрыпач і кампазітар XIX ст.

103. Станіслаў Манюшка і яго музыка.

104. Рыгор Шырма і яго харавая капэла.

105. Загадка смерці Моцарта.

106. Музычныя школы на Беларусі ў ХVІ – ХVШ стст.

107. З гісторыі беларускіх музычных інструментаў.

108. Славутыя музычныя калектывы Беларусі.

109. Музыка ў маім жыцці.

110. Язэп Руцкі  выдатны педагог, пісьменнік і рэлігійны дзеяч.

111. Казімір Нарбут  вядомы прадстаўнік педагагічнай думкі на Бе­ларусі 60-х гг. XVIII ст.

112. Ян Амос Каменскі  педагог-гуманіст.

113. Зігмунд Фрэйд  заснавальнік псіхааналізу.

114. К. Д. Ушынскі  тэарэтык і рэфарматар педагогікі.

115. Развіццё педагагічнай думкі на Беларусі ў ХVІ – ХVIІ стст.

116. Педагагічныя таварыствы на Беларусі ў XX ст.

117. Праблемы беларускага нацыянальнага выхавання.

118. Эмоцыі і эмацыянальны стан чалавека.

119. Здольнасці чалавека.

120. Почырк і характар.

121. Мова жэстаў.

122. Узаемаадносіны дзяцей і бацькоў.

123. Будзьце міласэрнымі!

124. Праблема «цяжкіх» падлеткаў.

125. Псіхалогія публічнага выступлення.

126. Інтэлект і яго развіццё.

127. Колер і яго ўздзеянне на псіхіку чалавека.

128. Асоба і калектыў: праблема лідарства ў калектыве.

129. Тэмперамент і паводзіны чалавека.

УМОЎНЫЯ СКАРАЧЭННІ

А. – А. Асіпенка

А. Б. – А. Бялевіч

А. В. – А. Вольскі

А. Гр. – А. Грачанікаў

А. Д. – А. Дудар

А. З. – А. Зарыцкі

А. К. – А. Куляшоў

Ал. – А. Александровіч

А. Л. – А. Лойка

А. П. – А. Пысін

Ар. – М. Арочка

А. Р. – А. Русецкі

А. С. – А. Савіцкі

Астр. – А. Астрэйка

Аўр. – М. Аўрамчык

Б. – Я. Брыль

Бар. – С. Баранавых

Бач. – А. Бачыла

Бр. – П. Броўка

Бур. – Г. Бураўкін

Б-ч. – М. Багдановіч

Бяд. – З. Бядуля

Бял. – А. Бялевіч

Бясп. – З. Бяспалы

В. Б. – В. Быкаў

В. В. – В. Вольскі

В. З. – В. Зуёнок

Віт. – В. Вітка

В. К. – В. Казько

В. Т. – В. Таўлай

В. Х. – В. Хомчанка

В. Я. – В. Якавенка

Вял. – А. Вялюгін

Вярц. – А. Вярцінскі

Гал. – П. Галавач

Гам. – М. Гамолка

Гар. – М. Гарэцкі

Г. Б. – Г. Бураўкін

Гіл. – Н. Гілевіч

Гіль. – М. Гіль

Гл. – П. Глебка

Гр. – І. Грамовіч

Грах. – С. Грахоўскі

Дам. – У. Дамашэвіч

Е. Л. – Е. Лось

Жук. – А. Жук

Жыч. – Х. Жычка

Зар. – А. Зарыцкі

Зв. – А. Звонак

І. Г. – І. Гурскі

І. М. – І. Мележ

І. Н. – І. Навуменка

І. Ч. – І. Чыгрынаў

К. Б. – К. Буйло

Кав. – В. Каваль

Кап. – М. Капыловіч

Каратк. – У. Караткевіч

Кар. – В. Карамазаў

Кір. – К. Кірэенка

Кл. – М. Клінковіч

Крап. – К. Крапіва

К-с – Я. Колас

Кул. – А. Кулакоўскі

Куп. – Я. Купала

Кух. – С. Кухараў

К. Ч. – К. Чорны

Л. А. – Л. Арабей

ЛіМ – газета «Літаратура і

мастацтва»

Луж. – М. Лужанін

Лупс. – М. Лупсякоў

Лыньк. – М. Лынькоў

Мак. – А. Макаёнак

Маш. – М. Машара

М. В. – М. Васілёк

М. Г. – М. Гроднеў

М. З. – М. Зарэцкі

Мік. – Б. Мікуліч

Міс. – П. Місько

М. К. – М. Калачынскі

М. Л. – М. Лобан

М. Н. – М. Нікановіч

М. Т. – М. Танк

Мур. – Р. Мурашка

М. Ч. – М. Чарот

Мысл. – В. Мыслівец

Н. Г. – Н. Гальпяровіч

Н. М. – Н. Маеўская

Нар. тв. – народная творчасць

Нов. – І. Новікаў

Нях. – Р. Няхай

Пальч. – А. Пальчэўскі

Панч. – П. Панчанка

Парх. – Я. Пархута

Пасл. – М. Паслядовіч

Паўл. – М. Паўленка

Пестр. – П. Пестрак

П. М. – П. Макаль

Пол. – часопіс «Полымя»

Пр. – П. Прыходзька

Прык. – прыказка

Пташ. – І. Пташнікаў

Р. – А. Русак

Р. Б. – Р. Барадулін

Р. І. – Р. Ігнаценка

Р. Ш. – Р. Шкраба

С. А. – С. Александровіч

Саб. – Р. Сабаленка

Сав. – А. Савіцкі

Сам. – Э. Самуйлёнак

Сач. – Б. Сачанка

С. Б. – С. Баранавых

Сіп. – Я. Сіпакоў

Скр. – Я. Скрыган

С. Т. – С. Тарасаў

Стах. – А. Стаховіч

Стр. – М. Стральцоў

Тарм. – Р. Тармола

Тр. – П. Трус

У. Д. – У. Дубоўка

У. К. – У. Карпаў

У. Кр. – У. Краўчанка

Х. – У. Хадыка

Хадк. – Т. Хадкевіч

Хв. – М. Хведаровіч

Ц. – Цётка

Ц. Г. – Ц. Гартны

Чарн. – А. Чарнышэвіч

Ш. – Х. Шынклер

Шам. – І. Шамякін

Шах. – У. Шахавец

Шкр. – Р. Шкраба

Шушк. – С. Шушкевіч

Шыл. – Г. Шыловіч

Шым. – В. Шымук

Ю. С. – Ю. Свірка

Як. – А. Якімовіч

Я. М. – Я. Маўр

Янк. – Ф. Янкоўскі

Я. П. – Я. Пушча

Я. С. – Я. Сіпакоў

СПІС ВЫКАРЫСТАНАЙ літаратурЫ

1. Аксамітаў, А. С. Беларуская фразеалогія / А. С. Аксамітаў. – Мінск, 1978.

2. Анічэнка, У. В. Асновы культуры маўлення і стылістыкі: вучэб. дапаможнік / У. В. Анічэнка, У. Д. Еўтухоў, В. А. Ляшчынская, Т. У. Тамашэвіч; пад рэд. У. В. Ані­чэнкі. – Мінск, 1992.

3. Балли, Ш. Французская стилистика / Ш. Балли. – пер. с фр. К. А. Доминина. – М.,1961.

4. Белы, А. Беларусы. Кароткі агляд развіцця нацыянальнай свядомасці // А. Бе­лы. – Беларуская мова і літаратура ў школе. – 1991. – № 6. – С. 3 – 8.

5. Беларуская мова / пад рэд. М. С. Яўневіч. – Мінск, 1991.

6. Беларуская мова. У 2 ч. / пад агул. рэд. Л. М. Грыгор’евай. – Мінск, 1998.

7. Будагов, Р. А. Как мы говорим и пишем / Р. А. Будагов. – М., 1998.

8. Бурак, Я. І. Сучасная беларуская мова: Арфаграфія і пунктуацыя: Практыкум / Я. І. Бурак, І. Я. Бурак. – Мінск, 1993.

9. Головин, Б. Н. Основы культуры речи / Б. Н. Головин. – М., 1988.

10. Камароўскі, І. М. Сучасная беларуская мова / І. М. Камароўскі. – Мінск, 1995.

11. Каўрус, А. А. Стылістыка беларускай мовы / А. А. Каўрус. – Мінск, 1980.

12. Крапіва, Кандрат. Аб некаторых пытаннях беларускай мовы / Кандрат Крапіва // Збор твораў: у 5 т. – Т. 5. – Мінск, 1976.

13. Красней, В. Стылістычныя рэсурсы марфалогіі / В. Красней // Роднае слова. – 1992. – № 1. – С. 22 – 26.

14. Красней, В. Стылістычныя рэсурсы марфалогіі. Прыметнік, займеннік, дзея­слоў / В. Красней // Роднае слова. – 1992. – № 2. – С. 24 – 30.

15. Кривицкий, А. А. Белорусский язык для небелоруссов / А. А. Кривицкий, А. Е. Михневич, А. И. Подлужный. – Минск, 1973.

16. Куліковіч, У. І. Беларускі правапіс: правілы, заданні, кантрольныя работы / У. І. Куліковіч. – Мінск, 1998.

17. Лепешаў, І. Я. Асновы культуры мовы і стылістыкі: Практыкум / І. Я. Лепе­шаў. – Мінск : Універсітэцкае, 1989. – 207 с.

18. Лепешаў, І. Я. Практыкум па беларускай мове / І. Я. Лепешаў, Г. М. Мала­жай, К. М. Панюціч. – Мінск, 2001.

19. Лепешаў, І. Я. Фразеалогія сучаснай беларускай мовы / І. Я. Лепешаў. – Мінск, 1998.

20. Лукашанец, А. Беларуская мова на пачатку XXI ст. Некаторыя разважанні / А. Лукашанец // Роднае слова. – 2004. – № 11 – С. 39 – 44.

21. Ляшчынская, В. А. Беларуская мова. Тэрміналагічная лексіка / В. А. Ля­шчынская. – Мінск, 2001.

22. Ляшчынская, В. А. Практыкаванні па лексіцы і стылістыцы / В. А. Ляшчын­ская, А. Н. Станкевіч. – Мінск, 1984.

23. Ляшчынская, В. А. Студэнту аб мове: прафесійная лексіка / В. А. Ляшчын­ская. – Мінск, 2003.

24. Працы акадэмічнай канферэнцыі па рэформе беларускага правапісу і азбукі (14 – 21 лістапада 1926 г.). – Мінск, 1927.

25. Прыгодзіч, М. З клопатам пра мову беларускую / М. Прыгодзіч // Роднае слова. – 1998. – № 8.

26. Роўда, І. Некаторыя аспекты функцыянавання беларускай і рускай моў / І. Роўда // Роднае слова. – № 6, 2003, с. 36 – 38.

27. Сіўковіч, В. М. Сучасная беларуская мова / В. М. Сіўковіч. – Мінск, 2005.

28. Супрун, А. Е. Лекции по языкознанию / А. Е. Супрун. – Минск : изд-во БГУ им. В. И. Ленина, 1978. – 144 с.

29. Сямешка, Я. І. Курс беларускай мовы / Я. І. Сямешка, І. Р. Шкраба, З. І. Ба­дзевіч. – Мінск, 1996.

30. Цікоцкі, М. Я. Стылістыка беларускай мовы / М. Я. Цікоцкі. – Мінск, 1995.

31. Янкоўскі, Ф. М. Сучасная беларуская мова / Ф. М. Янкоўскі – Мінск, 1984.

ЗМЕСТ

УВОДЗІНЫ 3

Модуль I. Беларуская мова і яе месца ў сістэме агульначалавечых і нацыянальных каштоўнасцей 4

1. Беларуская нацыянальная мова і яе месца ў сучасным грамадстве 4

2. Матэрыялы да практычных заняткаў 28

Модуль II. лексікалогія. Лексічная сістэма беларускай мовы. Лексікаграфія 32

1. Лексікалогія. лексічная сістэма беларускай мовы 34

2. Дыферэнцыяцыя лексікі беларускай мовы 45

3. Прафесійная і тэрміналагічная лексіка 54

4. Лексікаграфія 60

5. Матэрыялы да практычных заняткаў 61

МОДУЛЬ III. ФУНКЦЫЯНАВАННЕ БЕЛАРУСКАЙ МОВЫ ВА ЎМОВАХ БІЛІНГВІЗМУ 82

1. Асаблівасці суіснавання беларускай і рускай моў у розныя гістарычныя перыяды 84

2. Арфаэпічныя і марфалагічныя нормы беларускай літаратурнай мовы 104

3. Стылістычныя рэсурсы марфалогіі 118

4. Арфаграфічныя і марфалагічныя нормы беларускай літаратурнай мовы 138

5. Сінтаксічныя асаблівасці навуковых тэкстаў 153

6. Матэрыялы да практычных заняткаў 159

МОДУЛЬ IV. СТЫЛІСТЫКА І КУЛЬТУРА МОВЫ 175

1. Функцыянальныя стылі маўлення 176

2. Навуковы стыль 181

3. Сістэма жанраў навуковай літаратуры 191

4. Афіцыйна-справавыя дакументы 197

МОДУЛЬ V. КУЛЬТУРА ПРАФЕСІЙНАГА МАЎЛЕННЯ 212

1. Мова і маўленне 213

2. Дакладнасць выказвання і моўныя нормы 214

3. Маўленчы этыкет і культура зносін 217

4. Матэрыялы да практычных заняткаў 221

МОДУЛЬ-кантроль 234

Умоўныя скарачэнні 260

Спіс выкарыстанай літаратуры 262

Вучэбнае выданне

ВЯЛЮГА Сяргей Антонавіч

ЗЯНЬКО Анатолій Іосіфавіч

Беларуская мова

(прафесійная лексіка)

Вучэбна-метадычны комплекс

для студэнтаў нефілалагічных спецыяльнасцей

Рэдактар Н. М. Важэніна

Дызайн вокладкі В. А. Вінаградавай

Падпісана да друку 08.12.11. Фармат 60×84 1/16. Папера афсетная.

Рызаграфія. Ум. друк. л. 15,31. Ул.-выд. л. 14,56. Тыраж 200 экз. Заказ 1950.

Выдавец і паліграфічнае выкананне:

установа адукацыі «Полацкі дзяржаўны ўніверсітэт».

ЛИ № 02330/0548568 ад 26.06.2009 ЛП № 02330/0494256 ад 27.05.2009

Вул. Блахіна, 29, 211440, г. Наваполацк.

1 Гл., напрыклад:

1. Тлумачальны слоўнік беларускай мовы: у 5 т. – Мінск : «Беларуская Савецкая энцыклапедыя» імя П. Броўкі, 1977 – 1984.

2. Арашонкава, Г. У. Кароткі слоўнік беларускай мовы: Правапіс. Вымаўленне. Націск. Слова­змяненне. Словаўжыванне / Г. У. Арашонкава, В. П. Лемцюгова. – Мінск : Мастацкая літаратура, 1994. – 367 с.

3. Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы – Мінск : Беларуская энцыклапедыя імя П. Броўкі, 1996. – 783 с.

269