Аграрная рэформа Жыгімонта іі Аўгуста "Валочная памера". "Устава на валокі" 1557 г.

У 1557 г. Жыгімонт ІІ Аўгуст правёў у сваіх вялікакняжацкіх уладаннях аграрную рэформу, якая мела на мэце ўпарадкаваць сялянскае землекарыстанне, каб павялічыць свае даходы. Яе пачынальнікамі былі ўпраўляючыя каралевы Боны, маці Жыгімонта ІІ Аўгуста, якая ажыццявіла гэтую рэформу ў сваіх памесцях (Кобрынская і Пінская эканоміі) яшчэ ў 30 – 40-я гады XVI ст.

Згодна з рэформай сялянскі надзел складала валока памерам у 30 моргаў (морг раўняўся 0,71 га), або 21,36 га незалежна ад якасці глебы, на якой ён знаходзіўся (добрай, сярэдняй ці нават дрэннай). Непрыдатная для ворыва зямля, што сустракалася ў надзеле, кампенсавалася адпаведнай дабаўкай. Таму на практыцы валокі былі розных памераў – ад 30 да 46 моргаў, але лічыліся адной падатковай адзінкай.

Акрамя падворнага надзела, сялянам адводзіліся землі агульнага карыстання: сенажаці, выганы, дубровы і г. д. За абшчынамі было захавана права "ўваходу" і "ўступу" ў пушчы, балоты і азёры маёнтка. Тут сяляне маглі займацца бортніцтвам, нарыхтоўваць дровы і будаўнічы матэрыял, пасвіць жывёлу, лавіць рыбу.

Зямля ў першую чаргу адводзілася пад гаспадарскія двары (фальваркі), якія ствараліся на самых лепшых землях. У той час у Заходняй Еўропе ў сувязі з ростам гарадоў рэзка ўзрос попыт на збожжа, і вялікі князь, каб папоўніць казну, імкнуўся пашырыць дваровую гаспадарку і пасевы збожжавых культур. Памеры фальваркаў былі рознымі: ад 8 да 15 валок зямлі (гэта ад 200 да 400 гектараў) і больш. Сялянскія надзелы размяркоўваліся па жэрабю па адной валоцы на двор, незалежна ад памеру і колькасці сем'яў, якія ўваходзілі ў яго. Калі надзелаў было больш, чым мелася сялянскіх двароў, то на іх запрашаліся сяляне з іншых вёсак. Калі ж на астатнія валокі не было каго садзіць, яны заставаліся пустымі. Моцныя сялянскія гаспадаркі бралі і па дзве валокі.

Сяляне, якіх перасялялі на новыя надзелы, дзяліліся на два разрады – людзей "цяглых" і "асадных".

Цяглыя сяляне належалі да той катэгорыі насельніцтва, становішча якой было дакладна вызначана законам аб правядзенні валочнай памеры – "Уставай на валокі" 1557 г. Колькасць сялян залежала ад памеру фальварка. На адну валоку фальварковай зямлі наразалася сем валок цяглых. Сяляне, якіх садзілі на цяглыя валокі, павінны былі сваім інвентаром і сваім цяглом (рабочай жывёлай) апрацоўваць фальварковую зямлю. Цяглыя валокі наразаліся паблізу фальварка.

Павіннасці	Адзінкі вымярэння	Якасць зямлі
		добрая	сярэдняя	дрэнная	вельмі дрэнная
Паншчына	дзён у тыдзень	2	2	2	2
Чынш	грошаў	21	12	8	6
Авёс	бочак	2	2	1	-
	грошаў	20	20	10	-
Сена	вазоў	1	1	1	-
	грошаў	5	5	5	-
Гусі	штук	1	1	1	1
	пенязеў	1,5	1,5	1,5	1,5
Куры	штук	2	2	2	2
	пенязеў	16	16	16	16
Яйкі	штук	20	20	20	20
	пенязеў	4	4	4	4
Невад	грошаў	2	2	2	2
Стацыі^*	грошаў	2,5	2,5	2,5	2,5
Талокі	дзён у год	4	4	4	4
Сенакос	Усім войтаўствам урочна
Вартаўнікі	Па чарзе ў воласці
Падводы	Па чарзе ў вёсцы
Будаўніцтва, рамонт дарог і мастоў	Усім войтаўствам па меры патрэбы

Асноўнай павіннасцю цяглых сялян была паншчына – два дні ў тыдзень з валокі. Гэтае патрабаванне "Уставы" выконвалася без усякіх выключэнняў. Акрамя паншчыны, цяглыя сяляне выконвалі і іншыя павіннасці, якія таксама былі дакладна вызначаны "Уставай" 1557 г., іх памеры залежалі ад якасці зямлі (гл. табліцу).