§ 28. Обеспеченность продовольствием и тактика стратига

| Если напал иноплеменный народ и война неизбежна и если неприятели терпят недостаток в фураже, пастбищах и продовольствии, а у тебя во всем изобилие, откладывай сражение, обманывая иноплеменников и ускользая^25Э от них день ото дня. Предводителю

180

Советы и рассказы Кекавмена

ρας. Απόστελλε δε και τφ έξάρχοντι αυτών δώρα κατακοιμίζων αύτοΰ την θρασύτητα· ΐχθύν γαρ δέλεαρ ζωγρεί, τους δε πλείστους των ανθρώπων λήψις δώρων καί χρυσού χλωρότης. Παραβιβάζοντός σου γαρ αυτούς ταλαίπωρήσουσιν οι ϊπποι αυτών από της σπάνεως

5 των χορτασμάτων καί της νομής καί απλώς πάντων των αναγκαίων καί αυτό το έθνος κακοπαθοΰν άδυνατήσει. 'Οπόταν δε μάθης ταλαι-πωρήσαι τούτους, τότε έπίθες αύτοΐς καί ευ οϊδα, δτι συν Θεφ συντρίψεις αυτούς. * Ωσαύτως παραβίβαζε καί οπόταν σοι λαού επιβολή επέρχεται εις βοήθειάν σου' πλην εσο από του τόπου έξησφα-

10 λισμένος, ει δύνασαι. "Οτε δε παραβιβάζεις φύλαττε καί νυκτός καί ημέρας, δση σοι δύναμις, ϊνα μη έπιπεσόντες σοι εξαίφνης οί ενάντιοι (л. 162 об.) διαφθείρωσί σε. Ει δε ουκ έχεις άφθονίαν πάντων ουδέ προσδοκείς λαού σοι έπιβολήν, άλλα καί τοις άνθρώποις καί τοις ζφοις σου εν σπάνει είσί τα αναγκαία, μη άναβάλη το σύνο-

15 λον, αλλά πλησιάσας αύτοΐς εν χώρα επιτήδεια διανάπαυσον τον λαόν σου δύο ή τρεις ημέρας, ει έχεις αδειαν, (с. 24) καί τότε άπάρας κρότησον πόλεμον. Μη άργήσης καί έπιλιπόντων σοι των αναγκαίων άπολέμητος τραπήσεται ό λαός σου. Βραδύνοντας γαρ καί εν σπάνει οντος των αναγκαίων δειλιάσουσι καί ύποχωρήσουσιν. 'Αλλα

20 ειπώ δη σοι τι τοιούτον συμβάν. * Ό μοναχός Βασίλειος καί προνοη-τής Βουλγάρων απεστάλη παρά του άοιδίμου βασιλέως του Μονομάχου πολεμήσαι τους Πατζινάκας. Άπελθών ούν καί πλησιάσας αύτοΐς, έχων καί τον άκόλουθον Μιχαήλ σύνεργον αύτφ· στρατός δε ην αμφοτέρων πολύς· απελθόντες, ως εϊρηται, καί πλησιάσαντες αύτοΐς,

25 εξ απειρίας ουκ ηθέλησαν πολεμήσαι αυτούς αύτίκα, αλλ' έπαρεβίβα-ζον ήμέραν εξ ημέρας. "Επιλιπούσης δε της τροφής τφ στρατφ καί τοις ζφοις· οί ενάντιοι γαυριώντες από της σπατάλης ήρχοντο πλησίον του φοσάτου αλαλά(η. 163)ζοντες καί πάλιν ύπεχωροΰσαν. οί δε 'Ρωμαίοι το μεν από της σπάνεως των αναγκαίων ταλαιπω-

30 ρήσαντες, το δε καί δειλιάσαντες εκ του όραν αυτούς καθεκάστην και ένωτίζεσθαι τους τούτων αλαλαγμούς, έτράπησαν μόνοι χωρίς πολέμου. Νυκτός γαρ έπιβάντες τοις ϊπποις εφυγον. 'Αλλ' ου διέφυ-

Стратегикон

же их пошли дары, усыпляя его отвагу, так как рыбу уловляют на приманку, а большинство людей — подношением даров и блеском золота. Так как ты ускользаешь от них, их кони будут изнурены недостатком фуража, пастбищ и попросту всего необходимого, да и сами иноплеменники будут не в состоянии переносить лишения. Когда же ты узнаешь, что изнурил их, тогда нападай на них, и я уверен, что с Божьей помощью сокрушишь ²⁶° их. Точно так же уклоняйся ²⁶¹ и тогда, когда к тебе на помощь подходит вспомогательный отряд²⁶² войска²⁶³. Однако²⁶⁴, если можешь, используй условия местности для своей защиты. Так как ты отступаешь, берегись насколько возможно и ночью и днем, чтобы, внезапно напав на тебя, противник не | уничтожил тебя. Если же у тебя нет всего в достаточном количестве и ты не ожидаешь войско — вспомогательный для тебя отряд, а твоим людям и животным не хватает необходимого, то ни в коем случае не откладывай [сражения]²⁶⁵. Напротив, приблизившись к врагам в удобном месте, дай своему войску отдохнуть два или три дня, если находишься в безопасности, и тогда, снявшись [с лагеря], завязывай битву. Не медли, иначе при отсутствии у тебя продовольствия войско твое обратится в бегство без сражения. Так как ты медлишь и терпишь нужду, воины станут робкими и отступят. Я расскажу тебе, как случилось нечто подобное. Проно-ит²⁶⁶ болгар Монах Василий²⁶⁷ был послан блаженной памяти васи-левсом Мономахом воевать с печенегами. Выступив, он приблизился к ним. Его соратником был аколуф²⁶⁸ Михаил^26Э. Войско у обоих было многочисленным. Выступив, как сказано, и приблизившись к печенегам, они по неопытности не захотели дать им сражение немедленно, но откладывали со дня на день. У войска и у животных кончилась пища. Враги, веселые от изобилия, проходили, гомоня, вблизи ( лагеря и снова возвращались, Ромеи же, страдая от недостатка продовольствия и робея от каждодневного их вида и крика, сами, без сражения, обратились в бегство. Ночью, сев на коней, они бежали, но не избежали рук вражьих²⁷⁰. Так сам собою, от

1 άπόστηλε ркп απόστειλε, απόστελλε ? B-Ε 4 αυτού ркп αυτούς B-Ε, ο'ίπποι ркп οί ϊπποι B-Ε, τήσπάνεως ркп της σπάνεως Β-Ε 6 αύτώ ркп αυτό Β-Ε 8 * ξς ' 8-9 επιβουλή ркп επιβολή ? Β-Ε 13 λαόν σων ркп λαού σοι (ср. с. 180.8-9) Б, έπιβουλήν ркп έπιβολήν ? B-Ε 16 έχεις ркп ει έχεις Β-Ε 19 σπανί ркп σπάνει Β-Ε 20 ξζ' 25 έξαπερίας ркп εξ απειρίας Β-Ε 27 γαρ ίόντες ркп γαυριώντες Л, τήσπατάλης ркп της σπατάλης Β-Ε 28 ύποχωροΰσιν ркп ύπεχωρούσαν ? Β-Ε 29 τήσπάνεως ркп της σπάνεως Β-Ε

182

Советы и рассказы Кекавмена

γον τας χείρας των ύπεναντίων, και γέγονεν εκούσιος και εξ απειρίας κατάλυσις του στρατού. Τοις γαρ κοπώ και καμάτφ ταλαιπω-ροΰσι και ένδεια ει και πολέμου προσδοκία επίκειται, άχθος και θόρυβον ταϊς ψυχαΐς έμποιεϊ και αμαχητί την τροπήν εργάζεται. 5 Φεύγε, στρατηγέ, τας ήδονάς, ϊνα μη περιπέσεις ως ορνεον εις

παγίδα.

§29

* Ei δε άκριτης ει, έχεις δε τοπάρχην γείτονα, ει μεν είρηνικώς εστί μετά σου, ειρήνευε και συ μετ' αυτού· πλην μη πιστεύσης αύτφ· εκών μη βλάπτε, την δε χωράν σου φύλαττε καλώς. Ει δε μη βλαπ-

10 τόμενος παρ' αύτοΰ επιχειρήσεις βλάψαι αυτόν, πρώτον μεν διεγείρεις αυτόν τε και τους λοιπούς τοπάρχας κατά σου και ποιείς πάν-τας άποστήναι 'Ρωμαίων και δολιεύεσθαι αυτούς, έπειτα δε φοβούμενοι την δολιότητά σου ύπερασπιούσιν (л. 163 об.) αύτοΰ και είτε λαθραίως είτε φανερώς έπιθέντες σοι χειρώσονταί σε. Ει δ' ου δυνη-

15 θώσιν, αλλ' ούν βλάψουσι και σε και την χωράν του βασιλέως τα μέγιστα. Και έκτοτε ει και (с. 25) άγάπην θέλεις ποιήσαι, ουκ άληθεύσουσι προς σε. * Ει δε ό πλησίον σου τοπάρχης επιχειρήσει σε βλάπτειν, μη θρασυνθής κατ' αύτοΰ, αλλ' ύπουλεύσου αυτόν και ύποκρίθητι εΐρήνην και απλότητα. Φύλαττε δε την χωράν σου και

20 ποίησον φίλους, ει δύνασαι, εκ της χώρας αύτοΰ, δπως δι' αυτών μανθάνης τας βούλας αύτοΰ, και απόστελλε αύτοίς δώρα κατιδίαν. Απόστελλε δε και τφ τοπάρχη δώρα φανερώς ύπουλευόμενος αυτόν. Καταχαυνώσαντος γαρ σου αυτόν δια τε των δώρων και της υποκριτικής αγάπης, άμεριμνήσει. * Και τότε έπισωρεύσας συ τον λαόν σου

25 λεληθότως και μετά σπουδής, επελθε αύτφ τε και τω λαφ αύτοΰ αίφνίδιον και ουκ αστοχήσεις· εξαλείψεις και αφανίσεις αυτόν. Και συ μεν έπαινεθήσπ παρά πάντων εχθρών τε και φίλων ως μη γενόμενος αίτιος της ενάρξεως αύτοΰ, τροπωσάμενος δε άριστα τον ένάρξαντα, καί παρά βασιλέως τιμάς και ευεργεσίας λήψη

30 ως (л. 164) στρατηγήσας καλώς· εκείνος δε εί καί δυνηθη άπο-

Стратегикон

183

неопытности, произошел развал войска²⁷¹. Ведь к страданиям от трудов, усталости и нужды добавилось и ожидание битвы, оно вселило в души уныние и смятение и вызвало поражение, хотя сражения и не было. Избегай, стратиг, наслаждений, чтобы не попасть как птица в тенета²⁷².